WARUNKI KSZTAŁCENIA DZIECI I MŁODZIEŻY NA OBSZARACH WIEJSKICH W WOJEWÓDZTWIE
PROBLEMY SZKOLNICTWA WYŻSZEGO
W województwie lubelskim działa obecnie 13 wyższych uczelni, 7 filii i wydziałów zamiejscowych oraz 2 punkty konsultacyjne. W latach 90. obok
Warunki kształcenia dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich.. 89
uczelni państwowych, które skupiały się w jednym ośrodku - Lublinie, zaczęły powstawać szkoły niepaństwowe. Działają one obecnie w różnych częściach województwa, ale głównie w dużych miastach. Ich tworzenie było odpowiedzią na rosnące potrzeby edukacyjne regionu, a lokalizacja miała ułatwić możliwości kształcenia się młodzieży z całej Lubelszczyzny, a nawet sąsiednich regionów (np. Podkarpacia).
Uprzywilejowana, jeśli chodzi o szkoły wyższe, jest środkowo-zachodnia część województwa, gdzie w 4 miastach: Lublinie, Puławach, Dęblinie i Ry-kach funkcjonuje łącznie 13 uczelni i wydziałów zamiejscowych. Większość znajduje się w Lublinie, który nie stracił swojej pozycji silnego ośrodka akade-mickiego. Poza wymienionymi, w województwie lubelskim jest jeszcze 5 ośrodków kształcących na szczeblu wyższym. Są to: w części północnej, na Podlasiu - Biała Podlaska i Leśna Podlaska, na wschodzie - Chełm oraz na południu regionu - Zamość i Tomaszów Lubelski.
Największa i jednocześnie najpełniejsza oferta kierunków studiów dostępna jest w Lublinie. Istnieją tu bowiem uczelnie różnego typu: techniczna,
me-dyczna, rolnicza, ekonomiczna, a także 2 uniwersytety. W Lublinie najliczniej-sza jest też kadra naukowo-dydaktyczna. Pozostałe ośrodki mają zazwyczaj wąski profil kształcenia, ograniczony do finansów, bankowości, marketingu, zarządzania i informatyki. Liczba pracowników naukowych jest w nich zdecy-dowanie mniejsza, a przy tym część wykładowców stanowią profesorowie dojeżdżający z innych uczelni w Polsce, np. z Warszawy, Krakowa, Lublina.
Do kierunków kształcenia, którymi młodzież wiejska może być w większym stopniu zainteresowana, należą studia rolnicze. Niestety oferta z tej specjalności nie jest szeroka. Studia rolnicze prowadzone są bowiem tylko w 3 miastach -Lublinie, Zamościu i Leśnej Podlaskiej. Największym ośrodkiem kształcenia rolniczego jest Akademia Rolnicza w Lublinie. Uczelnia ma swoją filię w Za-mościu, gdzie działa też punkt konsultacyjny Akademii Rolniczej z Krakowa. W Lublinie znajduje się również Wyższa Szkoła Społeczno-Przyrodnicza, pro-ponująca takie kierunki, jak agrobiznes i marketing rolniczy. Ponadto wiedzę rolniczą młodzież ma szanse zdobywać w filii warszawskiej Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, znajdującej się w Leśnej Podlaskiej.
W zasadzie poza Lublinem wybór w zakresie kształcenia rolniczego jest niewielki. Dlatego młodzież wiejska, podejmująca studia rolnicze, zmuszona jest do przeprowadzenia się na czas nauki do tego ośrodka akademickiego, co obecnie wiąże się z dużymi wydatkami. Jest to jedna z ważniejszych przyczyn, ograniczających dostęp młodzieży wiejskiej do studiów. Znacznym ułatwieniem byłoby więc zapewnienie młodzieży spoza Lublina tańszego zakwaterowania w domach studenckich. Tymczasem w 2000 r. w 5 lubelskich uczelniach pań-stwowych łączna liczba uprawnionych do korzystania z domów studenckich ponad 2-krotnie przekraczała liczbę dostępnych w nich miejsc.
W ostatnich kilkunastu latach zostały na Lubelszczyźnie rozwinięte studia zaoczne, których funkcjonowanie z punktu widzenia dostępu młodzieży wiej-skiej do szkół wyższych należy ocenić pozytywnie. Pozwala to na dokształcanie się młodzieży już pracującej i w pewnym stopniu rozwiązuje problem braku miejsc w domach studenckich.
PODSUMOWANIE
Nierówność w warunkach kształcenia młodzieży wiejskiej, w stosunku do miejskiej, nie jest w Polsce zagadnieniem nowym. Dopiero jednak konieczność znacznego przyspieszenia rozwoju obszarów wiejskich, związana z naszymi aspiracjami przystąpienia do Unii Europejskiej sprawiła, że w ostatnich latach podjęto wiele działań, które mogą poprawić sytuację szkolnictwa wiejskiego i dostęp młodzieży do szkół średnich i wyższych. Rezultaty tych reform są prze-strzennie zróżnicowane, bowiem w okresie transformacji nastąpił znaczny spa-dek przyrostu naturalnego, co skomplikowało sytuację dużej części wiejskich szkół w Polsce, w tym także na Lubelszczyźnie. Pogorszyły się ekonomiczne warunki ich funkcjonowania, co skutkuje likwidacją małych szkół podstawo-wych lub gorszym ich wyposażeniem w pomoce dydaktyczne i specjalistyczne pracownie. Powstał zatem nowy problem - wyrównywania szans kształcenia dzieci z terenów wiejskich. Istotną rolę mogą odegrać samorządy wiejskie i sami mieszkańcy wsi.
W celu ukazania tych problemów w województwie lubelskim przeprowa-dzona została typologia gmin według warunków dostępu dzieci do szkół pod-stawowych oraz jakości kształcenia w tych szkołach (ryc.l). Za podstawę przy-jęto dane dotyczące liczby miejscowości przypadających na szkołę, średnią
liczbę uczniów i nauczycieli w szkole, liczbę pomieszczeń do nauczania na szkołę i liczbę uczniów na jedno pomieszczenie do nauczania, które zostały ocenione za pomocą odpowiedniej liczby punktów.
Wyróżniono cztery typy jednostek, spośród których w dwóch ostatnich -trzecim i czwartym znajdują się w większości miasta (razem 35 jednostek, tzn.
15% ogółu), a w pierwszym i drugim wyłącznie gminy wiejskie, o zdecydowa-nie gorszych możliwościach kształcenia dzieci. Najtrudzdecydowa-niejsza sytuacja istzdecydowa-nieje w pierwszym typie gmin, gdzie głównymi problemami są: bardzo mała liczba dzieci w szkołach, która w dodatku zmniejsza się i grozi dalszą redukcją tego typu placówek oświatowych, oraz złe wyposażenie tych szkół. Ponadto charak-teryzują się one stosunkowo nieliczną kadrą nauczycieli, często bez odpowied-nich kwalifikacji, przez co szkoły te oferują niższąjakość nauczania. Omawiany typ gmin występuje w różnych częściach województwa. Największe ich skupie-nia znajdują się na wschodzie regionu (głównie w powiecie chełmskim), także
Warunki kształcenia dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich.. 91
na Zamojszczyźnie i na północnym zachodzie województwa, w rejonie Łukowa.
Bardzo duże różnice przestrzenne dotyczą w województwie lubelskim warunków kształcenia młodzieży na poziomie średnim. Ukazuje je rycina 2 przedstawiająca grupy miast i powiatów według możliwości i warunków nauki w szkołach średnich. Opracowana została w podobny sposób, jak rycina po-przednia, tzn. poprzez waloryzację punktową wymienionych jednostek, opartą na ocenie poszczególnych elementów składających się na warunki kształcenia. Na jej podstawie można stwierdzić, że w najlepszej sytuacji znajduje się mło-dzież w dużych miastach i w strefach przyległych, gdzie istnieją bardzo różne typy szkół. Dysponują one dobrze wykwalifikowaną kadrą nauczycielską, wy-posażone są w pracownie przedmiotowe i komputerowe, a także umożliwiają uczniom naukę kilku różnych języków obcych. Niezłe warunki kształcenia wy-stępują też w strefie położonej na północ od Lublina (powiaty puławski, lubar-towski, rycki, włodawski, parczewski, radzyński i łukowski), natomiast zdecy-dowanie gorsze w środkowej części województwa (powiaty: opolsko-lubelski, kraśnicki, lubelski ziemski, świdnicki, łęczyński i chełmski) i na Zamojszczyź-nie, gdzie właściwie poza Zamościem nie ma szkół średnich, w których mogłaby się uczyć młodzież wiejska.
Rye. 1. Warunki kształcenia uczniów w szkołach podstawowych 1, 2, 3, 4 - typy gmin wg warunków kształcenia
Pupils education conditions in primary schools 1, 2, 3, 4 - types of communes by education conditions
Rye.2. Warunki kształcenia uczniów w szkołach średnich 1, 2, 3, 4 - typy gmin wg warunków kształcenia Pupils education conditions in secondary schools 1, 2, 3 , 4 - types of gminas by education conditions
Głównym problemem współczesnego kształcenia dzieci i młodzieży jest wypracowanie modelu szkolnictwa dostosowanego do zmieniających się wa-runków demograficznych i ekonomicznych na obszarach wiejskich. Powinien on sprzyjać większej dostępności dzieci ze wsi do liceów ogólnokształcących, a później do szkół wyższych. Zmiany muszą objąć wszystkie poziomy kształce-nia, przy czym na poziomie szkół podstawowych główną sprawą jest w woje-wództwie lubelskim zapewnienie dzieciom łatwego dostępu do szkół, gdyż dłu-gie dojazdy są na ogół bardzo uciążliwe. Ponadto szkoły powinny być znacznie lepiej wyposażone w pomoce naukowe i dydaktyczne. Rezultaty reform będą jednak zależeć od zgodnego działania władz oświatowych, samorządów
lokal-nych i mieszkańców poszczególlokal-nych wsi.
LITERATURA
Edukacja w województwie lubelskim w roku szkolnym 2000/2001, 2001, Urząd
Staty-styczny, Lublin.
Powszechny Spis Rolny 1996 r. Ludność związana z rolnictwem i jej aktywność ekono-miczna w województwie bialskopodlaskim, chełmskim, lubelskim, siedleckim, tarno-brzeskim, zamojskim, 1997, Urząd Statystyczny, Lublin.
Warunki kształcenia dzieci i młodzieży na obszarach wiejskich.. 93
Raport o jakości edukacji w województwie lubelskim. Rok szkolny 2000/200!, 2001,
Kuratorium Oświaty, Lublin, 2001.
Rocznik statystyczny województwa lubelskiego 2001, 2001, Urząd Statystyczny, Lublin.
E D U C A T I O N A L CONDITIONS FOR YOUNG PEOPLE FROM RURAL AREAS IN LUBLIN VOIVODSHIP
The Lubelskie (Lublin) Voivodship possesses a quite great potential in terms of demographic and natural resources, but has not been characterised by any significant development in some recent years. The most likely explanation for this state of affairs relates to the low level of inhabitants' education, as well as the consequent inadequacy of preparation for participation in the social and economic changes now taking place.
Poor qualifications are particularly to be observed among people in the rural parts of the voivodship. As these make up more than half of the total population, their low qualifications are a serious barrier to transformations. In this context, the problem of the education of young people takes on vital importance. It is after all the upcoming gen-eration that will have to make the reforms of the future.
This paper therefore deals with possibilities and conditions by which the young peo-ple from rural areas of Lubelskie Voivodship might receive fuller education. Access to various-level schools, school' infrastructure, the number of teachers per pupil and the opportunities for learning foreign languages and using computers are all considered.
It was on the basis of the above features that a typology of the region was generated. This singled out four types of area, differing in respect of access to and quality of edu-cation. Thus, the worst conditions are characteristic of typically agricultural areas, while the best situation is that of the towns and suburban zones. In consequence, the most urgent matter for the present educational system in the Lubelskie Voivodship would seem to be to reduce differences between towns and countryside, and to adapt the sys-tem to the rapid demographic and economic changes of today.
Mgr Małgorzata Flaga, Mgr Monika Wesołowska Zakład Geografii Ekonomicznej Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Uniwersytet Marii-Curie Skłodowskiej 20-031 Lublin, ul. Akademicka 19
J a d w i g a A N T O S Z E K W i e s ł a w a S O B C Z Y K
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin