WYKSZTAŁCENIE LUDNOŚCI OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO

Diagnoza prospektywna (D.P.) oraz Strategia rozwoju województwa

kujaw-sko-pomorskiego (S.R. W. K-P), o racowpne w 1999 r. przez Zespół ds.

Strate-gii Rozwoju Urzędu Marszałkowskiego w Toruniu, za jedno z zadań strategicz-nych dla obszarów wiejskich uznają wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli.

Dane o poziomie wykształcenia ludności obszarów wiejskich w wojewódz-twie kujawsko-pomorskim pochodzą z 1995 r. Wskazują one na wciąż bardzo wysoki udział ludności z wykształceniem tylko podstawowym, wynoszący 47,6%, a łącznie z niepełnym podstawowym i bez wykształcenia szkolnego - aż 55,4% (dla kobiet nawet 61%). Szczególnie wysoki jest udział ludności wiejskiej z wykształceniem podstawowym na ziemi dobrzyńskiej i we wschodniej części Kujaw.

Ludność z wykształceniem średnim stanowi 41,7%, w tym zasadnicze śred-nie ma 29,2% i ogólnokształcące 12,5%. W miastach województwa kujawsko-pomorskiego udział ludności z wykształceniem średnim jest wyższy aż o 15%. Wykształcenie policealne w 1995 r. miał 1% ludności wiejskiej (kobiet 1,6%). Natomiast udział ludności z wykształceniem wyższym odpowiadał średniemu udziałowi krajowemu, czyli 1,9%, co stanowi 151,5 tys. mieszkańców obsza-rów wiejskich omawianego województwa. Udział ten był prawie czterokrotnie niższy niż w miastach (7,6%). Rejonami o największej liczbie osób z wykształ-ceniem średnim i wyższym, pracujących głównie we własnym gospodarstwie rolnym, są: Kujawy Zachodnie z Pałukami, Pojezierze Chełmińskie i Krajeńskie oraz strefy podmiejskie Bydgoszczy i Torunia - 20-30% (Gałczyńska 1996).

Dane dotyczące szkolnictwa (bazy lokalowej, kadr i uczniów) na obszarach wiejskich dotyczą roku szkolnego 2000/2001. Wynika z nich, że na terytorium województwa jest 586 szkół podstawowych, w tym 47 filialnych (w 1998/99 r. było jeszcze 119 szkół filialnych). Oznacza to, że szkoła podstawowa przypada na 6 miejscowości wiejskich (w województwie w 1999 r. było 3568 miejscowo-ści wiejskich).

Szkoły podstawowe dysponowały 4956 pomieszczeniami do nauczania oraz 3873 oddziałami. Stale malejąca liczba uczniów w 2000/01 r. wynosiła 68,9 tys., których uczyło 5325 nauczycieli. Na nauczyciela przypadało zatem

13 uczniów (w miastach 16 uczniów). Z kolei na wiejską szkołę podstawową przypadało 118 uczniów (w miastach 442 uczniów). W całym województwie aż

Poziom wykształcenia ludności wiejskiej.. 73

w 36,4% szkół uczy się mniej niż 100 uczniów, a na wsi wskaźnik ten jest znacznie większy. Przyjmuje się, że najkorzystniejsza sytuacja dla uczniów występuje przy stanie 100-200 uczniów w szkole, a ten warunek spełnia więk-szość szkół wiejskich. Na obszarach wiejskich jest jednak wiele szkół małych, zwłaszcza filialnych (poniżej 100 uczniów), z nauczaniem w klasach I—III/IV, mających mniejszą efektywność niż szkoły większe, z kadrą specjalistów, lep-szymi możliwościami lokalowymi oraz pełnym wyposażeniem w pomoce szkolne.

Na wsi województwa kujawsko-pomorskiego w 2000/01 r. było 140 gimna-zjów z 754 pomieszczeniami do nauczania. Blisko 20 tys. uczniów było uczo-nych przez 961 nauczycieli, co daje średni wskaźnik 20 uczniów na nauczy-ciela, a 140 uczniów na szkołę.

Do niedawna na wsi nie było liceów ogólnokształcących. W związku z wprowadzeniem szkół prywatnych pojawiły się także tam licea ogólnokształ-cące. Jest ich 8 (ze 103 w województwie), w których uczy 7 nauczycieli zatrud-nionych na pełnym etacie i nieznana liczba nauczycieli półetatowych lub pracujących w innej formie zatrudnienia. Do liceów wiejskich uczęszczało w 2000/01 r. 318 uczniów, co dawało wskaźnik 40 uczniów na liceum i 45 uczniów na nauczyciela.

W województwie kujawsko-pomorskim działa 260 szkół średnich zawodo-wych, w tym 54 na wsi (głównie o profilu ekonomiczno-handlowym, mecha-nicznym, przetwórstwa rolniczego i agrobiznesu) oraz 120 szkół zasadniczych, z tego 17 na wsi. W wiejskich szkołach średnich zawodowych uczyło się w omawianym roku szkolnym 5440 uczniów, których kształciło 381 nauczy-cieli. Podstawowe wskaźniki w tym typie szkół - ok. 100 uczniów na szkołę i 14 uczniów na nauczyciela - są znacznie korzystniejsze niż w szkołach miejskich (odpowiednio: 200 i 16,4 uczniów - por. ryc. 1).

Na omawianym terenie wiejskim działa też szkoła policealna (ze 115 w wo-jewództwie) - w Lubiczu k. Torunia, ze zmienną liczbą uczniów (40-60).

Na obszarach wiejskich funkcjonują też oddziały zamiejscowe szkół wyż-szych, głównie Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy. W pomiesz-czeniach średnich szkół rolniczych takie oddziały powstały w: Bielicach, Przemystce i Grubnie. Dużą rolę naukowo-badawczą i wdrożeniową oraz edu-kacyjną pełnią placówki działające w strukturze instytutów związanych z rolnictwem: stacje doświadczalne hodowli, oceny odmian roślin (Chrząstowo pow. nakielski, Głębokie pow. inowrocławski, Głodowo pow. lipnowski, Polanowice pow. inowrocławski, Sobiejuchy pow. żniński) oraz zakłady doświadczalne Instytutu Zootechniki (np. w Kołudzie Wielkiej pow. inowrocławski, Mełnie pow. grudziądzki). Doradztwem rolniczym zajmują się Ośrodki Doradztwa Rolniczego w Minikowie, Zarzeczewie i regionalny w Przysieku k. Torunia.

• <12 B 12-14 • > 14 0 miasta D < 100 • 100 -130 • >130 0 miasta (Iowns)

Ryc. 1. Liczba uczniów szkół podstawowych przypadająca na: 1 - nauczyciela, 2 - szkołę, rok szkolny 2000/01

Number of pupils in primary school: 1 - per teacher, 2 - per school (school year 2000/01)

W kilku miejscowościach wiejskich powstały zespoły szkół podstawowych i ponadpodstawowych, liczące po kilka placówek, np. w Bielicach (9 szkół), Grubnie (7), Gronowie, Przemystce, Sypniewie (6), Karolewie i Starym Brze-ściu (po 5).

Do zjawisk niekorzystnych związanych z kształceniem dzieci i młodzieży wiejskiej należą:

- mały odsetek szkół ze stołówką, gabinetem lekarskim i stomatologicznym, - mała liczba sal gimnastycznych spełniających normy do prowadzenia zajęć

z wf (z 313 tylko kilka spełnia te warunki),

- trudności z pozyskiwaniem nauczycieli języków zachodnioeuropejskich i dlatego występuje tu dominacja nauczania języka rosyjskiego (b. woj. wło-cławskie, północna i wschodnia część b. woj. toruńskiego oraz na Kujawach - w ok. 60% szkół podstawowych). Większe możliwości nauczania języka angielskiego występują jedynie w szkołach powiatów: bydgoskiego, cheł-mińskiego i świeckiego, a języka niemieckiego: golubsko-dobrzyńskiego, nakielskiego, sępoleńskiego, toruńskiego, tucholskiego i wąbrzeskiego, - wciąż tylko dostateczne warunki do realizacji obowiązkowych zajęć z

pod-staw informatyki, techniki oraz kółek zainteresowań (na 667 pracowni przedmiotowych przypada 227 komputerowych). Korzystniejsze warunki są w szkołach podstawowych w powiatach: aleksandrowskim, brodnickim, bydgoskim, chełmińskim, toruńskim i wąbrzeskim,

Poziom wykształcenia ludności wiejskiej.. 75

- zbyt długi czas dojazdów i przebywania poza domem (zajęcia szkolne trwają od godz. 7 rano do godz. 18 wieczorem, a dzieci nierzadko są dowo-żone „gimbusami" na odległość przekraczającą 15 km, np. z Sokole Kuź-nicy do Koronowa).

Strukturę przestrzenną (regionalną) szkolnictwa wiejskiego w gminach wo-jewództwa kujawsko-pomorskiego w roku szkolnym 2000/01 przedstawiono na rycinach 14. Najwięcej szkół podstawowych jest w powiecie włocławskim -53, a najmniej w wąbrzeskim - 18.

Szkoły gimnazjalne występują najliczniej w powiecie toruńskim - 15, naj-mniej zaś jest ich w powiecie mogileńskim - 3. Najwięcej uczniów szkół pod-stawowych uczy się w następujących gminach wiejskich: Lubicz - 1455, Nakło - 1168, Białe Błota - 1007, Lipno - 1007. Z kolei najmniej uczniów jest w szkołach podstawowych gmin: Górzno - 162, Izbica Kujawska - 165, Pakość - 185 i Raciążek - 194. Liczba uczniów gimnazjalnych w poszczególnych gmi-nach wynosi przeciętnie 100-200, a najwięcej w gminie Lubicz - 491.