Informacje dotycz¹ce ró¿nic miêdzy zapotrzebowaniem a dostêpnoœci¹ do Ÿróde³ wsparcia dla nauczycieli z ró¿nych œrodowisk przedstawia tabela 4, a w for-mie graficznej – wykres 2.
Jeœli chodzi o wsparcie udzielane przez psychologa, to trzeba powiedzieæ, ¿e niedosyt tego Ÿród³a wsparcia jest nie tylko najwiêkszy ze wszystkich uwzglêd-nionych w badaniach, ale te¿ jest tym wy¿szy, im ni¿szy jest status urbanistyczno--demograficzny miejscowoœci, w której pracuj¹ respondenci. Oznacza to, ¿e na-uczyciele realizuj¹cy swoje zawodowe zadania w placówkach ulokowanych na wsiach zarówno gminnych, jak i osadniczych maj¹ najmniejsze szanse na psycho-logiczne wsparcie (deficyt rzêdu 1,47; 1,49). Stosunkowo naj³atwiej o nie nato-miast w ocenie nauczycieli zatrudnionych w placówkach kieleckich, gdzie obser-wuje siê niedobór rzêdu 0,79.
Trzeba powiedzieæ, ¿e na ka¿dym etapie edukacji trudno równie¿ o wsparcie p³yn¹ce ze strony pedagoga terapeuty. Du¿y niedostatek tej pomocy zaobserwo-wano w wypowiedziach nauczycieli realizuj¹cych swoje zawodowe zadania w placówkach ulokowanych na wsiach (deficyt rzêdu 1,21 i 1,13). Z kolei poten-cjalnie wiêksze szanse na ten rodzaj pomocy maj¹ nauczyciele zatrudnieni w szko³ach/przedszkolach funkcjonuj¹cych w miastach powiatowych (deficyt 0,69).
Jak wynika z odpowiedzi bior¹cych udzia³ w badaniach respondentów, wsparcie logopedy najtrudniej zdobyæ nauczycielom ze szkó³ funkcjonuj¹cych na wsiach (deficyt rzêdu 0,7), natomiast niewielkie braki tego typu wsparcia obserwuje siê w wypowiedziach respondentów reprezentuj¹cych placówki z miast powiato-wych (deficyt rzêdu 0,24).
Istotny niedosyt wsparcia udzielanego przez pedagoga szkolnego obserwuje siê w wypowiedziach nauczycieli ze szkó³ we wsiach osadach (rzêdu 0,92), a nie-Lokalizacja szkó³ a mo¿liwoœci pozyskania wsparcia przez nauczycieli... 151
pedagog pedagog terapeuta logopeda
inny nauczyciel dyrektor
pedagog szkolny pedagog specjalny lekarz pediatra
Legenda: 1 – miasto wojewódzkie, 2 – miasto powiatowe, 3 – miasto gmina, 4 – wieœ gmina, 5 – wieœ osada Wykres 2. Profile œrednich ocen zapotrzebowania nauczycieli na profesjonalne wsparcie oraz dostêpnoœci do niego wed³ug lokalizacji szkó³, w których pracuj¹ respondenci
wiele mniejsze braki tej pomocy zg³aszaj¹ nauczyciele z placówek kieleckich (0,72). W najlepszej sytuacji s¹ natomiast badani reprezentuj¹cy œrodowisko miast gminnych (deficyt 0,15).
Tabela 4. Ró¿nice w ocenie potencjalnych szans korzystania z ró¿norodnych Ÿróde³ wsparcia dokonanej przez nauczycieli wed³ug lokalizacji szkó³
Ró¿nica miêdzy zapotrzebowaniem a dostêpnoœci¹ do nastêpuj¹cych Ÿróde³ wsparcia: Lokalizacja szko³y H* Istot-noœæ 1 2 3 4 5 ( )x N ( )x N ( )x N ( )x N ( )x N psycholog 0,79 48 1,08 59 1,18 22 1,47 111 1,49 78 6,39 n.i.
pedagog terapeuta 0,85 41 0,69 42 1,12 17 1,21 90 1,13 71 3,87 n.i.
logopeda 0,38 47 0,24 57 0,68 22 0,77 107 0,75 81 5,40 n.i.
pedagog szkolny 0,72 46 0,43 60 0,15 26 0,47 116 0,92 86 7,59 n.i.
pedagog specjalny 0,64 44 0,69 51 0,33 21 0,45 103 0,55 80 1,09 n.i.
lekarz pediatra 1,08 36 0,84 50 0,28 21 0,23 99 0,31 65 11,52 p<0,05
dyrektor 0,38 47 0,00 60 0,33 27 0,34 109 0,07 86 5,16 n.i.
inny nauczyciel -0,07 43 -0,20 58 0,15 26 -0,27 105 -0,21 80 2,65 n.i.
Legenda: 1 – miasto wojewódzkie, 2 – miasto powiatowe, 3 – miasto gmina, 4 – wieœ gmina, 5 – wieœ osada; *Test Kruskala-Wallisa
Jeœli chodzi o wsparcie udzielane przez pedagoga specjalnego, to najwiêksze rozbie¿noœci miêdzy potrzeb¹ a dostêpnoœci¹ tego typu wsparcia zaobserwowano u nauczycieli ze szkó³ kieleckich (deficyt rzêdu 0,69) oraz funkcjonuj¹cych w mia-stach powiatowych (niedobór 0,69). Najmniejsze braki w tym obszarze zg³aszaj¹ natomiast respondenci reprezentuj¹cy miasta o statusie gmin (0,33).
Na podstawie przeprowadzonej analizy statystycznej trzeba powiedzieæ, ¿e lokalizacja placówki istotnie ró¿nicuje mo¿liwoœci korzystania ze wsparcia udzie-lanego badanym przez lekarza pediatrê (H=11,52, p<0,05). O najwiêkszym nie-dostatku tej pomocy mo¿emy mówiæ w odniesieniu do nauczycieli placówek kie-leckich (deficyt rzêdu 1,08). Z kolei respondenci reprezentuj¹cy szko³y ze wsi gmin oraz miast gmin dostrzegaj¹ jedynie minimalne braki medycznej pomocy w swoim œrodowisku (deficyt rzêdu 0,23 i 0,28).
Analiza iloœciowa zebranego materia³u empirycznego ujawni³a bardzo nie-wielkie deficyty wsparcia udzielanego przez dyrektorów w szko³ach kieleckich oraz ulokowanych w gminnych miastach i wsiach (niedobór rzêdu 0,3). Nato-miast w opiniach nauczycieli reprezentuj¹cych szko³y z Nato-miast powiatowych do-stêpnoœæ dyrektorskiego wsparcia idealnie pokrywa siê z zapotrzebowaniem na tê pomoc.
Zdecydowanie najlepiej w ocenach respondentów wygl¹da mo¿liwoœæ uzyskania wsparcia od innych nauczycieli. Niewielki niedobór pomocy kolegi na-uczyciela zaobserwowano jedynie w wypowiedziach nauczycieli z placówek ulo-kowanych w miastach gminnych (deficyt 0,15), natomiast pozostali respondenci ocenili, i¿ dostêpnoœæ pomocy udzielanej przez kolegów nauczycieli jest wy¿sza ni¿ ich potrzeby wsparcia.
Zakoñczenie
Przedstawione badania 405 nauczycieli województwa œwiêtokrzyskiego, podejmuj¹cych kszta³cenie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ujawni³y zapotrzebowanie na wsparcie w kontekœcie mo¿liwoœci korzystania z niego – pokaza³y zatem potencjalne szanse respondentów na uzyskanie potrzeb-nej im pomocy.
Jeœli chodzi o opisywane w tekœcie formy wsparcia (wsparcie materialne, in-strumentalne, emocjonalne, informacyjne i duchowe), to generalnie w opiniach respondentów ich dostêpnoœæ jest mniejsza ni¿ zg³aszane przez nich potrzeby po-mocy. Z kolei nauczycielskie oceny mo¿liwoœci korzystania z ró¿nych Ÿróde³ wsparcia uk³adaj¹ siê dwutorowo. Badani w miarê swobodnie mog¹ korzystaæ z pomocy dyrektorów placówek oraz kolegów nauczycieli, natomiast zdecydowa-nie s³abiej oceniaj¹ swoje mo¿liwoœci uzyskania wsparcia od pedagogów szkolnych i specjalnych, terapeutów, psychologów, logopedów oraz lekarzy pediatrów.
Badania wykaza³y, i¿ najmniejsze szanse na pozyskanie ró¿nych form i Ÿróde³ wsparcia charakteryzuj¹ nauczycieli zatrudnionych w szko³ach ulokowanych na wsiach (co wynika g³ównie z mniejszej dostêpnoœci do wsparcia). Okaza³o siê, ¿e tylko w nieco lepszej sytuacji s¹ nauczyciele placówek kieleckich, u których zaob-serwowano nieco wiêksze zapotrzebowanie na wsparcie. Natomiast najlepiej swoje potencjalne mo¿liwoœci uzyskania wsparcia oceniaj¹ respondenci repre-zentuj¹cy placówki funkcjonuj¹ce w miastach gminnych oraz powiatowych.
Wyniki przeprowadzonych analiz to wyraŸny g³os nauczycieli, którzy wobec coraz bardziej skomplikowanych zadañ oraz stale rosn¹cych oczekiwañ kierowa-nych w ich stronê, sygnalizuj¹ obszary niezbêdnego im, a trudnego do zdobycia profesjonalnego wsparcia.
Bibliografia
Bidziñski K., Giermakowska A., Ozga A., Rutkowski M. (2013), Nauczyciele województwa
œwiêtokrzyskiego wobec zadañ zwi¹zanych z realizacj¹ specjalnych potrzeb edukacyjnych ucz-niów, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce.
Rozporz¹dzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizowa-nia pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szko³ach i placówkach (Dz. U. z 2013 r. poz. 532).
Sêk H., Cieœlak R. (2004), Wsparcie spo³eczne – sposoby definiowania, rodzaje i Ÿród³a wsparcia,
wybrane koncepcje teoretyczne [w:] Wsparcie spo³eczne, stres i zdrowie, red. H. Sêk, R. Cieœlak,
PWN, Warszawa, s. 11–28.
Niepe³nosprawnoœæ. Dyskursy pedagogiki specjalnej Nr 16/2014 Disability. Discourses of special education No. 16/2014
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________