Poszukuj¹c zwi¹zku miêdzy nasileniem odczuwanych przez nauczycieli trudnoœci a ocen¹ wsparcia p³yn¹cego od ich otoczenia zawodowego, dokonano analizy korelacji, korzystaj¹c ze statystyki gamma. W analizie zestawiono wyniki nauczycielskiej oceny nasilenia doœwiadczanych trudnoœci w dwudziestu jeden sytuacjach zwi¹zanych z realizacj¹ specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów z pomiarem deklarowanej przez badanych oceny dostêpnoœci, zapotrzebowania i efektywnoœci wsparcia p³yn¹cego od osób z najbli¿szego otoczenia edukacyjne-go. Oceniano wsparcie p³yn¹ce od: innych nauczycieli, dyrektora szko³y, szkolne-go pedaszkolne-goga, pedaszkolne-goga terapeuty, pedaszkolne-goga specjalneszkolne-go, psychologa, loszkolne-gopedy, lekarza pediatry. Za³o¿ono, ¿e nasilenie sytuacji trudnych bêdzie dodatnio kore-lowa³o z zapotrzebowaniem na wsparcie, natomiast korelacja bêdzie ujemna w przypadku dostêpnoœci i satysfakcji z otrzymywanego przez nauczycieli wparcia.
W pierwszej kolejnoœci przeanalizowano wystêpowanie korelacji pomiêdzy szacowanym przez nauczycieli natê¿eniem sytuacji trudnych a ocenianym przez nich poziomem zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia, jakie uzyskuj¹ od swoich kolegów nauczycieli. Jak wynika z wczeœniej
nych danych, jest to forma pomocy oceniona przez badanych jako najbardziej do-stêpna i efektywna.
Tabela 2. Zakres wsparcia od innego nauczyciela a nasilenie deklarowanych przez badanych trudnoœci
Rodzaj trudnoœci
Wsparcie od innego nauczyciela zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.a 0,0847 0,0580 0,1155* p.15.c 0,1487* 0,0798 0,0613 p.15.e 0,0718 0,1874* 0,1440* p.15.f 0,1023* 0,1826* 0,1081* p.15.g 0,0369 0,1333* 0,1040 p.15.i 0,0788 0,1085* 0,1430* p.15.j 0,1415* 0,0771 0,1061* p.15.j 0,1291* 0,1040* 0,0897 p.15.n 0,1863* 0,1776* 0,1115* p.15.o 0,0626 0,1092* 0,1200* p.15.u 0,0499 0,0824 0,1549*
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.a – zmiennoœci rozwi¹zañ prawnych, p.15.c – sposobu doku-mentowania dzia³añ, p.15.e – niskich kompetencji innych nauczycieli, p.15.f – wspó³pracy z rodzicami uczniów, p15.g – wspó³pracy z innymi nauczycielami, p.15.i – wspó³pracy ze specjalistami spoza szko³y (poradnia), p.15.j – du¿ego zró¿nicowania potrzeb moich uczniów 15k – ma³a przewidywal-noœæ efektywnoœci podejmowanych dzia³añ, p.15.m – brak czasu na lekcji wynikaj¹cy z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, p.15.n – integracji uczniów z ich kolega-mi w zespole klasowym, p.15.o – sprzecznych wobec mnie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor), 15p – zbyt wielu dodatkowych obci¹¿eñ, p15.u – oceny mojej pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez moich uczniów a nie mojego wysi³ku; * istotne statystycznie (p<0,05)
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Badania wykaza³y, ¿e poziom zapotrzebowania na wsparcie ze strony innych nauczycieli, jego dostêpnoœæ i efektywnoœæ koreluj¹ z natê¿eniem licznych sytuacji trudnych. Nauczyciele zg³aszaj¹cy wy¿sze zapotrzebowanie na wsparcie ze strony swoich kolegów równoczeœnie deklarowali wy¿sze nasilenie trudnoœci w sytua-cjach zwi¹zanych ze „sposobami dokumentowania dzia³añ, wspó³prac¹ z rodzi-cami uczniów, du¿ym zró¿nicowaniem potrzeb uczniów, brakiem czasu na lekcji wynikaj¹cym z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, integracj¹ uczniów z ich kolegami w zespole klasowym”.
Z kolei nauczyciele, którzy wy¿ej oceniali poziom dostêpnoœci wsparcia ze strony swoich kolegów, zg³aszali wiêksze nasilenie trudnoœci zwi¹zanych z „niskimi kompetencjami innych nauczycieli, trudnoœciami we wspó³pracy z rodzicami Subiektywna ocena uzyskiwanego wsparcia zawodowego a nasilenie sytuacji trudnych... 115
uczniów, trudnoœciami we wspó³pracy z innymi nauczycielami, trudnoœciami we wspó³pracy ze specjalistami spoza szko³y, brakiem czasu na lekcji wynikaj¹cym z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, trud-noœciami w integracji uczniów z ich kolegami w zespole klasowym, sprzecznymi oczekiwaniami otoczenia oraz zbyt wieloma dodatkowymi obci¹¿eniami”.
Wysoki poziom efektywnoœci wsparcia innych nauczycieli koreluje z du¿ym nasileniem trudnoœci w takich sytuacjach jak: „zmiennoœæ rozwi¹zañ prawnych, niskie kompetencje innych nauczycieli, trudnoœci we wspó³pracy z rodzicami uczniów, trudnoœci we wspó³pracy ze specjalistami spoza szko³y, du¿e zró¿nico-wanie potrzeb uczniów, trudnoœci w integracji uczniów z ich kolegami w zespole klasowym, sprzeczne oczekiwania otoczenia (rodzice, dyrektor), zbyt wiele dodat-kowych obci¹¿eñ, ocena pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez moich uczniów a nie mojego wysi³ku”.
Tabela 3. Zakres wsparcie od dyrektora szko³y a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci
Rodzaj trudnoœci
Wsparcie od dyrektora szko³y zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.d -0,0089 0,0994* 0,0556 p.15.e 0,0860 0,1514* 0,1290* p.15.f 0,1354* 0,1790* 0,1598* p.15.g 0,0781 0,0976 0,1500* p.15.h 0,0382 0,0666 0,1115* p.15.i 0,0253 0,0716 0,1488* p.15.j 0,0602 0,0680 0,1321* p.15.k 0,0243 0,1401* 0,1059* p.15.m 0,0487 0,1001* 0,1189* p.15.n 0,1159* 0,0908 0,1192* p.15.o 0,0860 0,1444* 0,1422* p.15.u -0,0365 0,1039* 0,0801
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.d. – liczebnoœci zespo³ów klasowych, p.15.e – niskich kompe-tencji innych nauczycieli, p.15.f – wspó³pracy z rodzicami uczniów, p.15.g – wspó³pracy z innymi na-uczycielami, p.15.h – wspó³pracy ze specjalistami na terenie szko³y (psycholog) p.15.i – wspó³pracy ze specjalistami spoza szko³y (poradnia), p.15.j – du¿ego zró¿nicowania potrzeb moich uczniów, p.15.k – ma³ej przewidywalnoœci efektywnoœci podejmowanych dzia³añ, p.15.m – braku czasu na lekcji wyni-kaj¹cego z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, p.15.n – integracji uczniów z ich kolegami w zespole klasowym, p.15.o – sprzecznych wobec mnie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor), p.15.u – oceny mojej pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez moich uczniów a nie mojego wysi³ku; * istotne statystycznie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Zbadano równie¿ korelacjê pomiêdzy zg³aszanym przez nauczycieli natê¿eniem sytuacji trudnych a szacowanym przez nich poziomem zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia ze strony dyrektora szko³y. To w ocenie badanych drugie, najbardziej dostêpne i efektywne Ÿród³o wsparcia dla nauczy-ciela zaanga¿owanego w realizacjê specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów.
Zg³aszane przez nauczycieli wysokie zapotrzebowanie na wsparcie ze strony dyrektorów szko³y wspó³wystêpowa³o z sygnalizowaniem przez nich wysokiego nasilenia trudnoœci w sytuacjach takich jak: „wspó³praca z rodzicami uczniów oraz integracja uczniów z ich kolegami w zespole klasowym”.
Z kolei wysoko szacowany poziom dostêpnoœci wsparcia od dyrektorów szko³y korelowa³ z wiêkszym nasileniem trudnoœci w sytuacjach zwi¹zanych z: „liczebnoœci¹ zespo³ów klasowych, niskimi kompetencjami innych nauczycieli, wspó³prac¹ z rodzicami uczniów, ma³¹ przewidywalnoœci¹ efektywnoœci podej-mowanych dzia³añ, sprzecznych oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor) oraz oceny pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez uczniów, a nie wysi³ku”.
Nauczyciele, którzy wysoko oceniali poziom efektywnoœci wsparcia uzyski-wanego od swoich prze³o¿onych, deklarowali wiêksze nasilenie trudnoœci w sytu-acjach, takich jak: niskie kompetencje innych nauczycieli, trudnoœci we wspó³pra-cy z rodzicami uczniów, trudnoœci we wspó³prawspó³pra-cy z innymi nauczycielami, trud-noœci we wspó³pracy ze specjalistami na terenie szko³y (psycholog), trudtrud-noœci we wspó³pracy ze specjalistami spoza szko³y, du¿e zró¿nicowanie potrzeb moich uczniów, ma³a przewidywalnoœæ efektywnoœci podejmowanych dzia³añ, brak czasu na lekcji wynikaj¹cy z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, trudnoœci integracji uczniów z ich kolegami w zespole kla-sowym oraz sprzecznych wobec mnie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor).
Badano tak¿e korelacjê pomiêdzy deklarowanym przez nauczycieli nasile-niem sytuacji trudnych a zg³aszanym poziomem zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia uzyskiwanego od szkolnego pedagoga.
Nauczyciele zg³aszaj¹cy wy¿szy poziom trudnoœci w takich obszarach, jak ma³a przewidywalnoœæ efektywnoœci podejmowanych dzia³añ, brak czasu na lekcji wynikaj¹cy z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, sprzecznych wobec siebie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor), oraz poczucia osamotnienia w realizacji potrzeb uczniów, zg³aszali równie¿ wy¿sze zapotrzebowanie na wsparcie pedagoga szkolnego.
Badani nauczyciele zadeklarowali ni¿szy poziom trudnoœci we wspó³pracy z rodzicami uczniów w sytuacji, gdy uzyskiwali bardziej efektywne wsparcie od pedagoga szkolnego. Równoczeœnie efektywne wsparcie pedagoga szkolnego korelowa³o dodatnio z poziomem trudnoœci w sytuacji wspó³pracy z innymi specjali-stami spoza szko³y (czyli pracownikami poradni pedagogiczno-psychologicznej).
Tabela 4. Zakres wsparcie od szkolnego pedagoga a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci
Rodzaj trudnoœci
Wsparcie od szkolnego pedagoga zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.f -0,0495 -0,0901 -0,1223* p.15.i 0,0653 0,0759 0,1085* p.15.k 0,1267* 0,0370 0,0139 p.15.m 0,2295* 0,0043 0,0204 p.15.o 0,1207* 0,0379 0,0564 p.15.s 0,1422* 0,0710 0,0430
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.f – wspó³pracy z rodzicami uczniów, p.15 i – wspó³pracy ze spe-cjalistami spoza szko³y (poradnia), p.15.k – ma³ej przewidywalnoœci efektywnoœci podejmowanych dzia³añ, p.15.m – braku czasu na lekcji wynikaj¹cego z koniecznoœci realizacji programu dydaktyczne-go ze wszystkimi uczniami, p.15.o – sprzecznych wobec mnie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor), p.15.s – poczucia mojego osamotnienia w realizacji potrzeb uczniów; * istotne statystycznie (p<0,05). ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013].
Zbadana zosta³a korelacja pomiêdzy zg³aszanym przez nauczycieli nasile-niem sytuacji trudnych a ocenianym przez nich poziomem zapotrzebowania, do-stêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia otrzymywanego od szkolnego pedagoga specjalnego.
Tabela 5. Zakres wsparcie od pedagoga specjalnego a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci
Rodzaj trudnoœci
Wsparcie od pedagoga specjalnego zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.b 0,1227* 0,1443* 0,1211* p.15.c 0,0779 0,1107* 0,1334* p.15.n 0,1275* 0,0308 0,0446
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.b – zmiennoœci rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, p.15.c – sposobu dokumentowania dzia³añ, p.15.n – integracji uczniów z ich kolegami w zespole klasowym; istotne statystycznie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Deklarowany przez badanych poziom efektywnoœci oraz dostêpnoœci wspar-cia uzyskiwanego od szkolnego pedagoga specjalnego koreluje z deklarowanym nasileniem trudnoœci zwi¹zanych ze zmiennoœci¹ rozwi¹zañ organizacyjnych
w szkole oraz dokumentowaniem dzia³añ – im wy¿sz¹ efektywnoœæ i dostêpnoœæ uzyskanego wsparcia deklarowali badani, tym wiêksze zg³aszali nasilenie trudno-œci w tych obszarach. Z kolei deklarowane przez nauczycieli wysokie zapotrzebo-wanie na wsparcie pochodz¹ce od szkolnego pedagoga specjalnego wspó³wystê-powa³o ze zg³aszanym wy¿szym nasileniem trudnoœci wynikaj¹cych ze zmien-noœci rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole oraz integracji uczniów z ich kolegami w zespole klasowym.
Badaniami objêta zosta³a tak¿e korelacja pomiêdzy szacowanym przez na-uczycieli poziomem efektywnoœci, dostêpnoœci oraz zapotrzebowania na wsparcie od pedagoga terapeuty a deklarowanym przez nich nasileniem sytuacji trudnych.
Tabela 6. Zakres wsparcie od pedagoga terapeuty a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci
Rodzaj trudnoœci
Wsparcie od pedagoga terapeuty zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.b 0,0201 0,2035* 0,1488* p.15.c 0,0384 0,0957 0,1136* p.15.l 0,0245 0,1077* 0,1196* p.15.m 0,0408 0,0880 0,1420* p.15.u 0,0181 0,1103* 0,1150*
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.b – zmiennoœci rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, p.15.c – sposobu dokumentowania dzia³añ, p.15.l – zbyt wielu niezale¿nych ode mnie czynników, p.15.m – braku czasu na lekcji wynikaj¹cy z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, p.15.u – oceny mojej pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez moich ucz-niów, a nie mojego wysi³ku; * istotne statystycznie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Badani nauczyciele, którzy deklarowali wy¿szy poziom efektywnoœci uzyska-nego wsparcia od pedagoga terapeuty, zg³aszali wy¿sze nasilenie trudnoœci w sy-tuacjach, takich jak: zmiennoœæ rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, sposoby dokumentowania dzia³añ, zbyt wiele niezale¿nych od nich czynników, brak cza-su na lekcji wynikaj¹cy z koniecznoœci realizacji programu dydaktycznego ze wszystkimi uczniami, oceny pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez uczniów a nie ich wysi³ku. Z kolei nauczyciele, którzy oceniali wsparcie p³yn¹ce ze strony pedagoga terapeuty jako bardziej dostêpne, deklarowali wy-¿sze nasilenie trudnoœci zwi¹zanych ze: zmiennoœci¹ rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, zbyt wieloma niezale¿nymi od nich czynnikami oraz ocen¹ ich pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez uczniów, a nie ich wysi³ku.
Badania dotyczy³y równie¿ korelacji pomiêdzy szacowanym przez nauczy-cieli nasileniem sytuacji trudnym a ocen¹ poziomu zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia pochodz¹cego od szkolnego psychologa.
Tabela 7. Zakres wsparcie od psychologa a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci Rodzaj trudnoœci Wsparcie od psychologa zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.c 0,1182* 0,0710 0,0543 p.15.k 0,1295* 0,0219 -0,0464
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.c – sposobu dokumentowania dzia³añ, p.15.k – ma³ej przewidy-walnoœci efektywnoœci podejmowanych dzia³añ; * istotne statystycznie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Badania wykaza³y, ¿e wy¿sze zapotrzebowanie na wsparcie od psychologa zg³aszane przez nauczycieli dodatnio koreluje z deklarowanym przez nich wy¿-szym nasileniem trudnoœci w sytuacjach wi¹¿¹cych siê z dokumentowaniem dzia³añ oraz poczuciem ma³ej efektywnoœci podejmowanych przez nich dzia³añ.
Przedmiotem analizy w poni¿szych badaniach by³a równie¿ korelacja pomiê-dzy zg³aszanym przez nauczycieli nasileniem sytuacji trudnych a szacowanym przez nich poziomem zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia dostarczanego przez logopedê.
Tabela 8. Zakres wsparcie od logopedy a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci Rodzaj trudnoœci Wsparcie od logopedy zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.c 0,0679 0,0927 0,1126* p.15.l 0,0789 0,0576 0,1033* p.15.t -0,0310 -0,0357 -0,1162*
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.c – sposobu dokumentowania dzia³añ, p.15.l – zbyt wielu nieza-le¿nych ode mnie czynników, p.15.t – obawy, ¿e nie sprostam tym wymaganiom; * istotne statystycz-nie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski 2013], wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Wy¿sza ocena poziomu efektywnoœci wsparcia udzielanego przez logopedê dokonywana przez badanych nauczycieli wspó³wystêpowa³a ze zg³aszaniem
przez nich wiêkszego nasilenia trudnoœci w sytuacjach, takich jak dokumentowa-nie dzia³añ oraz wystêpowadokumentowa-nie zbyt wielu dokumentowa-niezale¿nych od nich czynników oraz mniejszego nasilenia obaw, ¿e nie sprostaj¹ oni wymaganiom zwi¹zanym z reali-zacj¹ specjalnych potrzeb uczniów.
Zbadano równie¿ wystêpowanie korelacji pomiêdzy deklarowanym przez badanych nauczycieli natê¿eniem sytuacji trudnych a dokonan¹ przez nich ocen¹ poziomu zapotrzebowania, dostêpnoœci oraz efektywnoœci wsparcia otrzymywa-nego od szkolotrzymywa-nego lekarza.
Tabela 9. Zakres wsparcia od lekarza a nasilenie deklarowanych przez nauczycieli trudnoœci Rodzaj trudnoœci Wsparcie od lekarza zapotrzebowanie ( )x dostêpnoœæ ( )x efektywnoœæ ( )x p.15.b 0,0482 0,1512* 0,1804* p.15.o -0,0471 0,0515 0,1185* p.15.q 0,0687 0,1938* 0,1986* p.15.u 0,0738 0,1006 0,1495*
Legenda: Trudnoœci wynikaj¹ce z p.15.b – zmiennoœci rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, p.15.o – sprzecznych wobec mnie oczekiwañ otoczenia (rodzice, dyrektor), p.15.q – obawy, ¿e negatywnie zo-stanie oceniona moja praca, p.15.u – oceny mojej pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez moich uczniów a nie mojego wysi³ku; * istotne statystycznie (p<0,05).
ród³o: Badania zrealizowane przez zespó³ [Giermakowska, Ozga, Bidziñski, Rutkowski] 2013, wyniki dotychczas nie by³y prezentowane.
Badania wykaza³y, ¿e nauczyciele oceniaj¹cy wy¿ej efektywnoœæ wsparcia uzyskanego od szkolnego lekarza, zg³aszali wiêksze trudnoœci w sytuacjach, ta-kich jak: zmiennoœæ rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole, sprzeczne oczekiwania otoczenia (rodzice, dyrektor), obawy, ¿e negatywnie zostanie oceniona ich praca, oceny mojej pracy tylko przez pryzmat wyników uzyskanych przez uczniów a nie mojego wysi³ku. Z kolei wy¿sza ocena dostêpnoœci wsparcia pochodz¹cego od lekarza pediatry dokonywana przez nauczycieli wspó³wystêpowa³a z deklaro-waniem przez nich wiêkszego nasilenia trudnoœci w sytuacjach, takich jak: zmien-noœæ rozwi¹zañ organizacyjnych w szkole oraz obawy, ¿e negatywnie zostanie oceniona ich praca.