8. PRACA Z MŁODZIEŻĄ OPUSZCZAJĄCĄ PLACÓWKI OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZE
9.4. Model współpracy trójsektorowej między sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami
na rzecz aktywnego wejścia na rynek pracy młodzieży
zagrożonej wykluczeniem społecznym przebywającej
w placówkach opiekuńczo-wychowawczych
Brak systemowych rozwiązań współpracy powoduje, że działania podejmowane przez te trzy rodzaje podmiotów nie były skoordynowane, nie uzupełniały się, za to często się powielały. To z kolei powodo-wało, że środki finansowe, zasoby ludzkie i instytucjonalne tych podmiotów nie były wykorzystywane w sposób maksymalnie efektywny.
Odbijało się to niekorzystnie na zakresie i jakości usług dla młodzieży wykluczonej i zagrożonej wyklu-czeniem społecznym, która przebywa w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Współpraca placówek opiekuńczo-wychowawczych, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych da szansę stworzenia nowej jakości świadczenia usług oraz bardziej efektywnego wykorzystania środków i potencjału, którym dysponują oddzielnie pracodawcy, organizacje pozarządowe i sektor publiczny. Dotychczas w Polsce brakowało dobrych wzorów, wiedzy i doświadczeń w zakresie takiej współpracy.
SCHEMAT MODELU
1. Wyłonienie Lidera wdrażania modelu i tworzenia partnerstwa
2. Pozyskanie partnerów
3. Wspólne określenie celów, zasad oraz ról współpracy
4. Wybór użytkowników i odbiorców
5. Zabezpieczenie zasobów niezbędnych do realizacji planu oraz podział zadań
w partnerstwie
6. Zawarcie porozumienia o współpracy
7. Wdrożenie poradnika wejścia na rynek pracy
8. Wspólna realizacja zaplanowanych działań i ich monitoring
Prezentowany model jest elastyczny i otwarty, co oznacza, że nie narzuca uczestnikom jednolitego szczegółowego kształtu partnerstwa, lecz oczekuje , że tworzone partnerstwo i jego działania będą dostosowane do specyficznych warunków konkretnego środowiska lokalnego. Na przykład, skład part-nerstwa może, obok trzech kluczowych „aktorów”, obejmować inne instytucje czy organizacje. Różne mogą też być rozwiązania organizacyjne i podział zadań w partnerstwie. Inicjatywa i kluczowa rola należy w tym zakresie do podmiotów lokalnych. Prezentowany model współpracy opiera się na zało-żeniu, że będzie funkcjonował w obecnie istniejących warunkach prawno-instytucjonalnych, tak więc jego wdrażanie nie wymaga zmian w tym zakresie.
W przypadku projektu PI Wczoraj wykluczenie jutro zatrudnienie budowanie modelu współpracy trój-sektorowej wyglądał następująco:
Ad. 1 Wyłonienie Lidera wdrażania modelu i tworzenia partnerstwa
Testowany model partnerstwa obejmował współpracę kilku podstawowych podmiotów i instytucji: Î Jednostkę Samorządu Terytorialnego reprezentowaną przez Ośrodek Metodyczny: Świętokrzyskie
Centrum Doskonalenia Nauczycieli (ŚCDN)
Î Organizację Pracodawców reprezentowaną przez: Izbę Gospodarczą „Grono Targowe Kielce” (GTK) Î Organizacje pozarządowe reprezentowane przez: Stowarzyszenie PROREW oraz Stowarzyszenie
Integracja i Rozwój (SIR)
Każdy z tych partnerów ma różny potencjał, wiedzę, doświadczenia i możliwości działania, które wza-jemnie się uzupełniają i wzmacniają w ramach współpracy. Dla tworzenia partnerstwa potrzebny był Lider – ktoś, kto zainicjuje, pozyska partnerów, a następnie pokieruje procesem tworzenia partnerstwa. Rola lidera jest szczególnie istotna w fazie tworzenia partnerstwa. Każde formujące się partnerstwo powinno wskazać, kto jest liderem, ponieważ jest to niezbędne do komunikacji w tej fazie Projektu. Testowany model współpracy zakładał że takim Liderem jest organizacja pozarządowa- Stowarzyszenie PROREW, na co dzień zajmująca się rynkiem pracy, współpracą z różnymi instytucjami publicznymi i pracodawcami oraz zajmująca się osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży.
Jest to nowa – dotychczas niespotykana forma przewodnictwa w tworzeniu poważnego przedsięwzię-cia o charakterze wielosektorowym gdzie organizacja NGO jest przewodnikiem jako podmiot bezstron-ny i bezpośrednio nie powiązabezstron-ny z grupą użytkowników wypracowanego produktu.
Następnie, w fazie „instytucjonalizacji” partnerstwa, tzn. po zawarciu odpowiednich porozumień i umów między partnerami, funkcjonowanie partnerstwa opierało się w większym stopniu na podstawach formalnych.
Ad.2. Pozyskanie partnerów
W tworzeniu partnerstwa trójstronnego bardzo ważna była również rola władz samorządowych. Bardzo ważne było włączenie do partnerstwa – w formie, która będzie odpowiadała uczestnikom (np. członka partnerstwa bądź obserwatora) – samorządu gminnego i/lub powiatowego.
Samorząd bowiem odpowiada za zaspokajanie potrzeb mieszkańców (również tych zagrożonych spo-łecznym wykluczeniem), ma instrumenty prawno-instytucjonalne i finansowe, aby te potrzeby zaspoka-jać, sprawuje również nadzór nad instytucjami rynku pracy i pomocy społecznej działającymi lokalnie.
Ad 3. Wspólne określenie celów, zasad oraz ról współpracy
Cel utworzonego i prezentowanego modelu partnerstwa wiązał się ściśle z celem projektu, tj.: opra-cowanie, przetestowanie oraz upowszechnienie i włączenie do polityki innowacyjnej modelu w okre-sie 34 miesięcy rozwiązań służących ułatwieniu wchodzenia na rynek pracy 102 wychowanków 4 Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych w województwie świętokrzyskim w wyniku współpracy podmiotów działających w obszarze zatrudnienia, pomocy i integracji społecznej oraz przedsiębiorców. Główną zasadą współpracy jest zasada, iż każda usługa świadczona w partnerstwie musi być oparta o standard wysokiej jakości usługi, przyjęty wspólnie przez partnerów. Partnerzy nie muszą sami wy-pracowywać standardów, a jedynie za pomocą ekspertów Projektu adaptować do swoich potrzeb standardy świadczenia usług opracowane w ramach projektu.
Standardy umożliwiły porozumienie się partnerów, co do zakresu usługi, zasad i warunków jej świad-czenia, stanowiły również podstawę do oceny skuteczności i jakości usługi, niezależnie od tego, który z partnerów był zaangażowany w jej świadczenie.
Standard był także istotną informacją dla wychowanków MOW o tym, czego mogą oczekiwać w ra-mach świadczonej usługi oraz podstawą do oceny przez nich i przez Użytkowników wypracowanego produktu, jakości tejże usługi.
Pierwszym etapem stworzenia partnerstwa trójsektorowego była gruntowna diagnoza oraz analiza badań młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym kształcącej się w Młodzieżowych Ośrodkach Wychowawczych w województwie świętokrzyskim. Na tym etapie koniecznym było nawiązanie współ-pracy z pracodawcami.
Ten etap procesu budowy partnerstwa trójsektorowego sprowadził się nie tylko do opracowania w/w analizy potrzeb i diagnozy osób zagrożonych wykluczeniem społecznym w zakresie wchodzenia na rynek pracy, ale również kadry Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych w zakresie pracy z wy-chowankami oraz oczekiwań pracodawców pod względem możliwości zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Ważne było także przygotowanie narzędzia diagnostycznego, wytypowanie grupy reprezentatywnej, przeprowadzenie badań oraz ich analiza a następnie opracowanie wstępnej wersji produktu – innowa-cyjnego modelu wejścia na rynek pracy przez młodzież zagrożoną wykluczeniem społecznym. Tworzące się partnerstwo uzyskało wsparcie na rzecz Projektu – w postaci organizacji spotkań eksper-tów w celu ustalenia wspólnej polityki dalszych działań.
Podczas spotkań z przedsiębiorcami były podpisywane listy intencyjne z pracodawcami, którzy w II etapie realizacji projektu współpracowali z Młodzieżowymi Ośrodkami Wychowawczymi i przyjmowali na praktyki zawodowe wychowanków tychże MOW.
Kolejny etap w budowaniu współpracy trójsektorowej to opracowanie wstępnej Strategii wdrażania produktu innowacyjnego testującego z opisem wszelkich działań opartej o wyniki badań diagnostycz-nych i dostępnej wiedzy naukowej oraz doświadczenia w pracy z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem społecznym.
Zasady obowiązujące w przetestowanym modelu współpracy:
1. Opracowanie planu działań zmierzających do budowania partnerstwa, 2. Zaplanowanie cyklicznych działań prowadzonych do budowania współpracy, 3. Opracowanie kanałów informacji,
4. Weryfikacja działań partnerskich, wprowadzenie ewentualnych zmian,
5. Wypracowanie wzorów dokumentów niezbędnych do tworzenia partnerstwa sformalizowanego, 6. Organizacja cyklicznych spotkań grup, zespołów i inicjowanie działań partnerskich,
7. Przygotowanie kanałów informacji dostosowanych do uczestników partnerstwa (np. baza adre-sów emaliowych, strona www, telefony).
Z punktu widzenia współpracy, określanie wspólnych celów stanowiło zagadnienie kluczowe. Głównym celem działalności była zatem „Poprawa efektywności współpracy podmiotów, zarówno publicznych jak i niepublicznych, pracujących na rzecz młodzieży będącej wychowankami placówek wychowawczych wraz z przedsiębiorcami;
Ad 4. Wybór użytkowników i odbiorców
Założone partnerstwo przed rozpoczęciem świadczenia usług przeprowadziło ocenę ex-ante grupy docelowej odbiorców, mającą na celu precyzyjne określenie potrzeb tej grupy i zakresu potrzebnego wsparcia. Metodologia i narzędzia tej oceny zostały dostarczone przez niniejszy Projekt.
Biorąc pod uwagę brak wiedzy, doświadczeń i rozwiązań prawnych, a więc generalnie trudne warunki pracy partnerstwa, zakładano że partnerstwo zacznie działanie od świadczenia jednej wybranej usługi adresowanej do jednej kategorii odbiorców w przypadku niniejszego projektu byli to wychowankowie 4 Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych w: Zawichoście, Kielcach, Podzamczu koło Chęcin oraz w Rembowie.
Ważnym założeniem testowanego modelu współpracy było włączanie odbiorców usług – wychowan-ków Młodzieżowych Ośrodwychowan-ków Wychowawczych zagrożonych wykluczeniem społecznym – do kształ-towania wzorów działania partnerstwa poprzez formułowanie opinii, ocen i wniosków podczas plano-wanych w 2013 r. paneli dyskusyjnych „Nic o nas bez nas”.
Wsparcie w ramach projektu było bowiem kierowane do następujących odbiorców: Î 102 wychowanków MOW w woj. świętokrzyskim
Î 30 nauczycieli pracujących w MOW, Î 20 wychowawców pracujących w MOW, Î 15 pracodawców z woj. świętokrzyskiego, Î 4 Młodzieżowe Ośrodki Wychowawcze, Î 2 organizacje pozarządowe,
Î 1 przedstawiciel JST
Wychowankowie zgłoszeni przez wychowawców lub zgłaszający się samodzielnie zostali poddani diagnozie potrzeb (wykorzystującej informacje wymieniane pomiędzy instytucjami należącymi do part-nerstwa), były przygotowane dla nich indywidualne plany wsparcia, a następnie zostali skierowani na konkretne zajęcia i na praktyki zawodowe u pracodawców.
Na tym etapie realizacji współpracy trójsektorowej konieczne było przygotowanie kadry Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych do wprowadzania produktu oraz przygotowanie pracodawców do rea-lizacji projektu. Posłużyły do tego m.in. opracowane skrypty metodyczne szkoleń dla wychowawców, nauczycieli Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych oraz pracodawców.
Zostały przeprowadzone szkolenia nauczycieli z zakresu wprowadzania produktu, zaś nauczyciele zostali przygotowani do prowadzenia innych form zajęć z wychowankami – do wprowadzenia nowej ścieżki edukacyjnej. Wychowawcy zostali przygotowani do prowadzenia alternatywnych form rozwoju oraz zajęć ukierunkowanych na aktywne i efektywne poszukiwanie pracy, zaś pracodawcy zostali przygo-towani do przyjęcia młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym.
Przedsiębiorcy, którzy podpisali listy intencyjne ukończyli w tym okresie kurs z zakresu pracy z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem społecznym.
Ad 5. Zabezpieczenie zasobów niezbędnych do realizacji planu oraz podział zadań w partnerstwie
Przed rozpoczęciem świadczenia usług partnerstwo opracowało swój plan działań (czyli harmonogram i budżet realizacji projektu) związany z wdrażaniem przyjętego standardu oraz budżetu działań part-nerstwa w okresie testowania modelu współpracy.
Dotychczasowy etap współpracy pomiędzy pracodawcami, kadrą dydaktyczną – pracującą na co dzień z wychowankami MOW oraz samymi wychowankami MOW nie wymagał dodatkowych nakładów finansowych poza projektem.
Ad 6. Zawarcie porozumienia o współpracy
Partnerstwo tworzone było w oparciu o istniejące podstawy prawne. Formułą najbardziej elastyczną i pojemną dla funkcjonowania współpracy trójsektorowej było wypracowane porozumienie o współ-pracy. Porozumienie dotyczyło zarówno ogólnych zasad współpracy między podmiotami tworzącymi partnerstwo, jak i szczegółowych uregulowań dotyczących przekazywania informacji (np. o odbiorcach usługi), udostępniania posiadanych zasobów.
Na potrzeby prezentowanego przez nas w projekcie modelu nawiązaliśmy współpracę z Młodzieżowymi Ośrodkami Wychowawczymi w Kielcach, Podzamczu Chęcińskim, Rembowie, Zawichoście, Starostwami odpowiedzialnymi za nadzór i finansowanie działalności MOW oraz jednostkami terytorialnymi na któ-rych znajdują się objęte naszymi działaniami projektowymi MOW-y.
Najważniejsze decyzje w partnerstwie podejmowało ciało zarządzające złożone z przedstawicieli wszystkich partnerów. Zespół Tworzący Partnerstwo to grupa ludzi, specjalistów z różnych dziedzin, zajmująca się rozwiązaniem konkretnego problemu, przy wykorzystaniu zasobów będących w dys-pozycji każdego z członków takiego Zespołu. Członkowie Zespołu zobowiązani byli do zachowania poufności wszelkich informacji i danych, które uzyskali przy realizacji określonych zadań.
Funkcjonowanie obecnego partnerstwa opierało się na połączeniu i lepszym wykorzystaniu – dzięki współpracy – środków finansowych, które były w dyspozycji partnerów. Działanie partnerstwa wyma-gało natomiast zaangażowania zasobów ludzkich partnerów oraz zmian w sposobie i procedurach zarządzania i organizacji podmiotów zaangażowanych we współpracę.
Najważniejszym warunkiem niezbędnym dla wprowadzania i działania partnerskiej formy usług była zatem wola współpracy ze strony wszystkich partnerów.
Obok w/w porozumienia o współpracy mogły być również zawierane inne rodzaje umów związane z realizacją zadań w ramach partnerstwa (np. umów dotacyjnych przy realizacji dodatkowych form wsparcia dla odbiorców projektu).
Ad 7. Wdrożenie poradnika wejścia na rynek pracy
Ze względu na złożoność problemu i rodzaj grupy docelowej testowanie opracowanego modelu pracy z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem społecznym w zakresie ułatwiania im wejście na rynek pracy odbywało się przez cały rok szkolny.
W ramach zajęć testujących przeprowadzono:
• indywidualne zajęcia z przedmiotów istotnych dla rynku pracy tj. język polski, matematyka, język obcy, przedsiębiorczość oraz ICT,
• indywidualne zajęcia pedagogiczno-resocjalizacyjno- zawodowych,
• alternatywne formy rozwoju (workshopy) do rozbudzania pasji życiowych, która w przyszłości zaowocować może podjęciem decyzji o samo zatrudnieniu,
• grupowe zajęcia z zakresu Treningu Zastępowania Agresji oraz Treningu Twórczego Myślenia • przyuczenie do zawodu u pracodawcy,
Wychowankowie mogli uczestniczyć nie tylko w jednej formie w/w zajęć i konsultacji. Każda forma poza organizacją czasu wolnego pełniła jeszcze funkcję przygotowawczą do rozwinięcia pasji zawodowej.
Zajęcia indywidualne uznane zostały za bardzo cenne i wartościowe w ocenie nauczycieli. Bardzo
pomagały w codziennej pracy w placówkach, dzięki nim wychowankowie budowali więzi emocjonalne z nauczycielami, wiele problemów było rozwiązywanych właśnie podczas tych zajęć. Wychowankowie chętnie uczestniczyli w tych zajęciach zdarzało się, że często się one przedłużały. Jedyna uwaga doty-czyła konieczności rozłożenia zajęć w ciągu całego roku szkolnego.
Z analizy Scenariuszy indywidualnych zajęć wywnioskowano iż nie powinny one nakreślać tematyki zajęć w sposób „sztywny” gdyż wówczas scenariusz trudno dostosować jest do możliwości intelektu-alnych każdego wychowanka.
W wyniku fazy testowania stwierdzono iż tematyka indywidualnych zajęć
pedagogiczno-resocja-lizacyjno-zawodowych była bardzo trafnie dobrana, jednak ilość godzin poszczególnych tematów
należałoby traktować elastycznie – zindywidualizować podejście do możliwości intelektualnych, zain-teresowań oraz wyborów życiowych wychowanka.
W trakcie testowania produktu zarówno wychowankowie jak i pracodawcy stwierdzali iż Workshopy były bardzo przydatne i we właściwy sposób przygotowujące wychowanków do praktyk zawodowych. Z otrzymanych informacji zwrotnej od nauczycieli i wychowawców wynika iż w przyszłości należałoby zapewnić także, w każdym ośrodku stanowisko szkolnego koordynatora i metodyka ponieważ są to nie-zbędne stanowiska z punktu widzenia koordynacji działań z wychowankami na miejscu.
Natomiast Praktyki zawodowe – „oknem na świat” wychowankowie traktowali jak nagrodę, a udział w praktykach wpłynął na ich dowartościowanie, pozwolił na obserwację w „normalnych” warunkach pracownika, obserwację działalności firmy. Młodzież czuła zaufanie ze strony pracodawcy, brak poczucia kontroli ze strony wychowawcy. Wyjście na zewnątrz poza teren MOw-u pomogło w integracji ze śro-dowiskiem lokalnym – poczucie „normalności…” nie stygmatyzacji z powodu bycia wychowankiem MOW. Uczniowie bardzo chętnie pomagali we wszelkich pracach. Jedyna propozycja zmian dotyczyła zwiększenia ilości godzin praktyki zawodowej i umożliwienia większej migrację pomiędzy nimi tak, aby każdy wychowanek mógł sprawdzić się w każdej branży zawodowej i wybrać w przyszłości tę, która mu najbardziej odpowiada. Istotne jest także dostosowanie terminów i godzin odbywania prak-tyk zawodowych do specyfiki danej branży zawodowej. W przyszłości można by było jeszcze bardziej skorelować zajęcia teoretyczne z praktycznymi a przede wszystkim koniecznie zwiększyć ilość godzin tak cennej praktyki zawodowej.
Organizacja paneli „Nic o nas bez nas” w której wzięli udział wychowankowie MOW to bardzo ważny element w budowie partnerstwa na rzecz aktywizacji tej grupy gdyż daje obraz postępów w rozwoju społecznym młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym.
W panelach dyskusyjnych brali udział przedstawiciele kadry MOW, wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych, pracodawcy oraz przedstawiciele partnerów realizujących projekt. Wszystkie spostrzeżenia i wnioski z wdrażania współpracy w ramach projektu zostały zebrane w fi-nalnym modelu (produktu), w formie poradnika. Poradnik zaś jest cennym źródłem wiedzy dla kadry pracującej na co dzień z młodzieżą zagrożoną wykluczeniem społecznym, którzy będą mogli korzystać ze scenariuszy zajęć opracowanych w trakcie projektu.
Finalny model jest upowszechniany i włączany do głównego nurtu polityki społecznej, w zakre-sie działań na rzecz integracji społeczno-zawodowej wychowanków Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych.
Ad 8. Wspólna realizacja zaplanowanych działań i ich monitoring
Co 3 m-ce dokonywana była wewnętrzna ewaluacja dzięki organizowanym spotkaniom użytkowników i odbiorców z ekspertami w celu analizy efektów testowania i porównania wyników ankiety ax ante z ankietą ex post. Takie działanie umożliwiło ocenę postępów wychowawczych i efektywności modelu. Przebieg i efekty testowania modelu współpracy zostały poddane wielostronnej ocenie, w wyniku której powstała finalna koncepcja modelu współpracy trójstronnej wraz z rekomendacjami dotyczący-mi zdotyczący-mian prawno-instytucjonalnych niezbędnych do sprawniejszego działania modelu i łatwiejszego wdrażania go i upowszechniania oraz integracji działań służb zatrudnienia, służb pomocy społecznej i organizacji pozarządowych.
Finalna koncepcja modelu współpracy trójstronnej została opracowana przez zespół użytkowników, odbiorców i ekspertów, zaś stworzony nowy model wchodzenia na rynek pracy wypracował wnioski z opinii, dyskusji w zespole eksperckim, które były podstawą do przygotowania produktu finalnego – raportu na temat efektów testowania produktu.
Zostały zorganizowane wywiady z nauczycielami, wychowawcami, pracodawcami i wychowankami w sprawie oceny modelu. Ze względu na testowanie modelu współpracy na terenie regionu święto-krzyskiego, w zróżnicowanych warunkach lokalnych (demograficznych, gospodarczych, społecznych) – co w konsekwencji wzmocniło możliwość adaptacji modelu do specyficznych warunków – model będzie mógł być wykorzystywany szeroko przez MOW, pracodawców i organizacje pozarządowe w in-nych regionach kraju.
Prowadzone były również działania mające na celu włączenie modelu systemu współpracy w regional-ne i krajowe polityki publiczregional-ne oraz wdrożenie rekomendacji dotyczących zmian prawno-instytucjonal-nych niezbędprawno-instytucjonal-nych do sprawniejszego działania modelu i łatwiejszego wdrażania go i upowszechniania oraz integracji działań służb zatrudnienia, służb pomocy społecznej i organizacji pozarządowych.
c) Możliwości finansowania na rzecz wejścia na rynek pracy
1. Zajęcia w ramach nowego produktu mogą być realizowane przez nauczycieli w ramach godzin wychowawczych, zastępstw lub tzw. godzin do dyspozycji dyrektora, natomiast wychowawcy mogą programy typu workshop włączyć w swój plan pracy wychowawczej z wychowankami. Istnienie również możliwość pozyskania dodatkowych funduszy na realizację scenariuszy i pro-gramów. Wśród nich należy wymienić:
Î fundusze Urzędów Miast, które dysponują środkami z zadań publicznych z zakresu np. profilaktyki, edukacji, organizacji czasu wolnego (konkurs ofert),
Î fundusze Urzędów Marszałkowskich z wydziału Edukacji, promocji i turystyki (konkurs ofert na zadania z zakresu edukacji, profilaktyki lub organizacji czasu wolnego),
Î fundusze Urzędów Wojewódzkich (konkurs ofert na zadania z zakresu edukacji, profilaktyki lub organizacji czasu wolnego),
Î Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (FIO),
Î fundusze pozostałe: np. Fundacja PKO corocznie przyznaje mini granty na organizacje zajęć, warsztatów z profilaktyki czy City Bankowy.
Podsumowanie
Innym możliwym źródłem finansowania działań na rzecz wychowanków placówek opiekuńczo-wy-chowawczych w tym z MOW są fundusze unijne. W tym m.in.:
1. Poddziałanie 7.2.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z, którego to mogą być
realizowane następujące typy projektów:
Projekty na rzecz integracji społeczno – zawodowej, obejmujące następujące typy realizowanych operacji:
a. kursy i szkolenia umożliwiające nabycie, podniesienie lub zmianę kwalifikacji i kompetencji zawodowych oraz rozwijanie umiejętności i kompetencji społecznych, niezbędnych na rynku pracy,
b. staże, subsydiowane zatrudnienie i zajęcia reintegracji zawodowej u pracodawcy, c. poradnictwo psychologiczne, psychospołeczne, prowadzące do integracji społecznej
i zawodowej,
d. rozwój nowych form i metod wsparcia indywidualnego i środowiskowego na rzecz integracji zawodowej i społecznej (w tym np. środowiskowej pracy socjalnej, centrów aktywizacji lokalnej, animacji lokalnej, streetworkingu, coachingu, treningu pracy), e. rozwój usług społecznych przezwyciężających indywidualne bariery w integracji
społecznej w tym w powrocie na rynek pracy
f. wsparcie tworzenia i działalności środowiskowych instytucji aktywizujących osoby niepełnosprawne, w tym zaburzone psychicznie,
g. wsparcie dla tworzenia i funkcjonowania pozaszkolnych form integracji społecznej młodzieży (świetlice środowiskowe w tym z programem socjoterapeutycznym, kluby
środowiskowe) połączonych z realizacją działań w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej,
h. poradnictwo zawodowe oraz pośrednictwo pracy,
i. wyposażenie lub doposażenie stanowiska pracy (wyłącznie w połączeniu z subsydiowaniem zatrudnienia).
2. Poddziałanie 9.1.2 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W ramach tego działania można: