5. PORADNICTWO W PROCESIE POMOCOWYM DLA MŁODZIEŻY I ICH RODZIN
5.2. Poradnictwo jako forma pomocy i wsparcia
Ponowoczesny świat to egzystencjalna przestrzeń o niebywałym stopniu kompilacji życia, bezprece-densowym tempie zmian, pełnym wewnętrznych sprzeczności. Taki świat daje nieograniczone możli-wości i stwarza duże zagrożenia. Właśnie w takim świecie musi funkcjonować współczesny człowiek. Wielu ludzi nie radzi sobie z nadmiernymi wymaganiami społeczeństwa, z kulturową presją na osiąganie sukcesu, z nieczytelnością społecznych norm, osłabieniem więzi rodzinnych czy balastem problemów własnych.
Współczesny człowiek funkcjonuje pomiędzy dwoma przestrzeniami – możliwości i ograniczeń, z tym, że to co dla jednych stanowi szansę dla innych jest blokadą. Z jednej strony, to co staje się największą wartością, zaletą, możliwością, plusem z drugie strony może stać się minusem, czynnikiem blokującym funkcjonowanie i rozwój, powodującym bezradność. Dzieje się tak, gdy człowiek zostaje sam w nie-ustannie zmieniającej się przestrzeni społeczno-życiowej i nie umie się w niej odnaleźć, zrozumieć, zaadaptować i wykorzystać.
Schemat 1. Plusy i minusy życia w świecie ponowoczesnym
Dlatego też poradnictwo i pomoc stają się kluczową forma wsparcia w świecie, który mknie do przodu i nie ma sterników, a przyszłość jest niepewna, gdzie ludzie nie wiedzą jak, nie mają czym lub nie potra-fią. W tych działaniach najbardziej logicznym jest wypracowanie strategii „zrób-to-sam”. Ta strategia daje możliwość samodzielnego decydowania o własnym życiu, ale też jest obarczona dużym poczuciem odpowiedzialności za własny los.
Schemat 2. Strategia „zrób-to-sam” w procesie poradnictwa i pomocy
Źródło: opracowanie własne.
Człowiek bez umiejętności „zrób-to-sam” oraz pomocy i wsparcia, staje się osobą bezradna i bierną, marginalizowana i wykluczoną. Celem działań w obrębie poradnictwa i pomocy jest wypracowanie mechanizmów strategii „zrób-to-sam” – czyli samodzielnego myślenia i działania przy tworzeniu własne-go życia z wykorzystaniem wsparcia doradcy. Strategia adaptowania do samodzielności jest cząstkową „paszportu do życia”, w który powinna być wyposażana każda jednostka, by lepiej zrozumieć siebie i otaczającą rzeczywistość, a także sprawniej w niej funkcjonować dzisiaj i w przyszłości.
Poradnictwo i pomoc
Poradnictwo i pomoc stanowią integralny element codziennego życia. Jest to pewien proces, w którym dokonywane są liczne próby, jakie czynią jedni ludzie względem innych – by pomóc im. Proces ten może przybierać różne formy od mało sformalizowanych, np. luźnych kontaktów koleżeńskich do dzia-łań systemowych, formalnych, świadczonych przez określone instytucje i podmioty.
S. Murgatroyd wyróżnił siedem podstawowych form udzielania pomocy: Î informowanie, Î działanie bezpośrednie, Î nauka i trening, Î zmiana systemu, Î obrona interesów, Î zapoznawanie z oddźwiękiem, Î doradzanie.
W związku z powyższym doradcy powinni wiedzieć, że ich praca obejmuje również wybór odpowied-niej strategii i taktyki postępowania, właściwej dla danej sprawy i odpowiedodpowied-niej dla danej osoby lub
osób. Zdaniem S. Murgatroyda niesienie pomocy jest działaniem umożliwiającym ludziom dokony-wanie zmian. Zmiany te mogą być niewielkie lub znaczące w odniesieniu do pierwotnego sposobu odczuwania, myślenia, bądź działania. Celem pomocy jest wspieranie danej osoby w przejmowaniu większej kontroli nad własnym życiem i świadomym jego tworzeniem. Powyższe działanie umożliwia emancypację podmiotu od ograniczeń.
Koncepcje poradnictwa
Kargulowa wyróżniła trzy koncepcje poradnictwa, a mianowicie – dyrektywne, dialogowe i liberalne.109
Za podstawę tej klasyfikacji przyjęto koncepcje psychologiczne, pedagogiczne i filozoficzne człowieka oraz ich koherentncję z praktyką poradniczą.
Tabela 3. Koncepcje stosowane w poradnictwie
Koncepcje poradnictwa
Dyrektywna
Podstawę poradnictwa dyrektywnego stanowi jednowymiarowy obraz człowieka, który uruchamia własną aktywność pod wpływem nieświadomych impulsów, bądź bodźców środowiskowych. Dyrektywna koncepcja poradnictwa zakłada, że inicjatywa leży po stronie doradcy, który informuje, kieruje, a niekiedy nakazuje, natomiast radzący się wykazuję postawę bierności, oznaczającą, że z natury jest niesamodzielny.
Liberalna
Koncepcja liberalna przyjmuje wizję człowieka zdolnego do tworzenia i samorozwoju,
dokonującego wolnych, świadomych i celowych wyborów. Przyjmuje się, że jednostka jest w stanie samodzielnie rozwiązać swoje problemy, natomiast rola doradcy ogranicza się do uczestnictwa wspierającego te działania.
Dialogowa
Według koncepcji dialogowej niej człowiek jest aktywnym uczestnikiem, który wobec świata przyjmuje postawę badacza. W tym ujęciu doradca i radzący się są partnerami, którzy wspólnie poszukują rozwiązań wykorzystując dialogowość kontaktu.
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie A. Kargulowa, Poradnictwo jako wiedza i system działań. Wstęp do poradoznawstwa. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1986, s. 12–43.
Strategie pomocy
Powyższe rozważania pokazują, że poradnictwo nie jest działaniem jednolitym, w pierwszym przypadku jawi się jako pewien rodzaj przymusu, natomiast w kolejnych, jako działanie kreatywne, uaktywniające indywidualizm zadaniowy – działaniowo jednostki. W procesie niesienia pomocy możemy wyróżnić kilka strategii działania używanych przez doradców pracujących z ludźmi potrzebującymi pomocy i wsparcia. Są to m.in. strategie: instruktażowa, informacyjna, konfrontacyjna, oczyszczająca, katalizująca i podtrzymująca.
109 Por. A. Kargulowa , Poradnictwo jako wiedza i system działań. Wstęp do poradoznawstwa. Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław
Tabela 4. Proces niesienia pomocy
Proces niesienia pomocy
Strategia instruktażowa Polega ona na udzielaniu rad i wydawaniu sądów. Doradca podejmuje próby pokierowania myśleniem, zachowaniem i działaniem osoby potrzebującej pomocy.
Strategia informacyjna Doradca poucza, interpretuje lub udziela wskazówek. Próbuje także przekazać radzącemu się takie informacje, które ukształtują jego zachowanie, myśli lub odczucia.
Strategia konfrontacyjna Opiera się na bezpośrednim reagowaniu i stawianiu wyzwań. Doradca stosuje różne sposoby uwalniania u osoby potrzebującej pomocy zahamowanych postaw, wartości, zachowań, myśli i odczuć. Dzięki temu zostają one rozpoznane i modyfikowane. Strategia
oczyszczająca
Sprzyja emocjonalnemu wyładowaniu. Dzięki zastosowaniu technik ułatwiających doradca umożliwia osobie potrzebującej pomocy uwolnienie i bezpośrednie przeżycie określonych emocji (takich jak smutek, radość, napięcie, ból, żal), które pozostawały dotychczas zblokowane. Uwolnienie emocji pomaga lepiej zrozumieć samego siebie i służy osobistemu rozwojowi.
Strategia katalizująca
Umożliwia ona samodzielną kontrolę własnego postępowania. Doradca, kierując uwagę danej osoby na jej potrzeby, zachęca ją do przejęcia odpowiedzialności za program/plan pomocy. Ścisłe określenie obowiązków i zadań obu stron, powoduje, że osoba ubiegająca się o pomoc podejmuje większą kontrolę nad własnym życiem, staje się bardziej za nie odpowiedzialna.
Strategia podtrzymująca
Polega ona potwierdzaniu, umacnianiu i budowaniu wzajemnych związków. Doradca próbuje wspierać osobę potrzebującą pomocy poprzez akceptowanie jej rozwoju i tworzenie struktur obustronnego porozumienia.
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie S. Murgatroyd, Poradnictwo i pomoc, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2000, s. 18–19.
Style pomocy
Zaprezentowane strategie można podzielić na dwa główne style udzielania pomocy:
Î pierwszy – styl instruktażowy czyli dyrektywny, w którym doradca kieruje, instruuje, prowadzi osobę potrzebującej pomocy do właściwych działań
Î drugi – styl ułatwiający czyli rozwijający, w którym doradca udziela mniejszą liczbę wskazówek, a próbuje zaktywizować wspieranego do samodzielnego osiągnięcia własnych celów poprzez odpowiednie działania.
Skuteczna pomoc wymaga od doradcy podjęcia takiej strategii, która odpowiada potrzebom danej osoby. Poradnictwo stanowi proces dynamiczny, zmieniający się zależnie od okoliczności i problemów osób szukających wsparcia. Udzielanie pomocy lub porad to szczególna forma kontaktów interper-sonalnych, stanowiących złożony, subtelny, a niekiedy pełen napięcia proces, w którym co najmniej dwie osoby nawiązują ze sobą interakcje i próbują doprowadzić do określonej zmiany. Zmiana może mieć prostą postać, poczynając od poszukiwania sposobu pozwalającego zrozumieć jakąś sytuację, a kończąc na zmianie mającej poważne następstwa w sposobie życia danej jednostki. Najważniejszy wymiar poradnictwa i znaczenie pomocy wynika z przyjętego założenia, że ma to być aktywizowanie jednostki i rodziny do uruchomienia własnych, potencjalnych możliwości, z których istnienia może ona nie zawsze zdawać sobie sprawę. W konsekwencji pomoc ma intensyfikować kompetencje rozwiązy-wania własnych problemów i tworzenia aktywnego życia.
5.2.1. Poradnictwo zawodowe w relacji pomocowej w standardach
europejskich
Od współczesnego człowieka wymaga się, by był samodzielny, kreatywny i odpowiedzialny za własny los. Natomiast świat nieustannej zmiany powoduje, że nie zawsze, i nie każdy potrafi to zrobić w sposób efektywny. Jednostkowa polityka samorealizacji, która w założeniu powinna prowadzić do podmioto-wych decyzji życiopodmioto-wych, (bardzo często) by mogła przynosić wymierne korzyści musi być wspierana przez zasoby różnych specjalistów, w tym doradców zawodowych.
Europejskie standardy określające rolę doradcy zawodowego, stawiają go w rzędzie specjalistów łączą-cych w swej pracy cztery globalne rodzaje działań wspierająłączą-cych jednostkę:
Î działania związane z doradztwem całożyciowym (doradztwo edukacyjne, zawodowe i społeczne); Î kształtowaniem postaw w zakresie uczenia się przez całe życie i planowania ścieżki rozwoju
zawodowego;
Î promowaniem postaw aktywnościowych i przedsiębiorczych w zakresie samozatrudnienia i samorealizacji;
Î realizowaniem działań łączących szkołę z przedsiębiorstwem, świata nauki ze światem pracy za-równo w wymiarze krajowym, jak i europejskim.
W systemie poradnictwa wyodrębnia się szeroki rodzaj działań doradczych mogących pomóc czło-wiekowi zagrożonemu wykluczeniem społecznym na podjęcie aktywnych działań, by ten stan rzeczy zmienić. C. Noworol określił profil doradcy w standardach europejskich. W swojej klasyfikacji uwzględnił 6 głównych obszarów kompetencji.110
Obszary kompetencji doradczych
Tabela 5. Obszary kompetencji stanowiące profil doradcy w standardach europejskich
Obszar y k ompet encji stano wiąc e pr ofil dor adc y w standar dach eur opejsk ich
kompetencje w zakresie posługiwania się informacją
kompetencje w zakresie indywidualnej i grupowej pracy doradczej kompetencje posługiwania się narzędziami
kompetencje pracy w sieciach
kompetencje w zakresie krajowego i europejskiego rynku pracy kompetencje doradcze w zakresie edukacji i praktyk
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie danych przedstawionych na Międzynarodowej Konferencji Światowego Stowarzyszenia Doradztwa Edukacyjnego i Zawodowego w Lizbonie (AIOSP 2005).
Kompetencje doradcze w zakresie posługiwania się informacją
Nowoczesne technologie informatyczne zwane ICT dostarczają coraz więcej informacji. Obecnie można uzyskać tak duże ilości informacji, że przeciętny człowiek nie jest w stanie nie tylko ich przetworzyć, czy
110 C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego (red.), S. M.
zrozumieć, ale często po prostu ich przeczytać. Stąd umiejętność doradcy posługiwania się informacją jest jedną z kluczowych, zwłaszcza, że bez dostępu do informacji, w ogóle nie można mówić o procesie doradczym. Doradca powinien być kompetentny w posługiwaniu się i zdobywaniu wiarygodnych informacji w zakresie edukacji, nauki zawodu, studiów, rynku zatrudnienia, życia i pracy, a także samych służb doradczych i informacyjnych w poszczególnych krajach Europy.
Tabela 6. Szczegółowe kompetencje doradcze w zakresie posługiwania się informacją
Sz cz egóło w e k ompet encje dor adcz e w zak resie posług iw ania się inf ormacją
znajomość systemu edukacyjnego i sytuacji na rynku edukacyjnym oraz na rynku pracy we własnym kraju, orientacja na temat służb informacyjno – doradczych oraz możliwości szkoleniowych doświadczenie w wykorzystywaniu mediów i baz danych dla pozyskiwania informacji i informowania korzystających z usługi
podstawowa wiedza i doświadczenie w wykorzystywaniu różnych systemów informacyjnych i nowoczesnych mediów, przede wszystkim opanowanie obsługi systemów komputerowych i podstawowego oprogramowania wykorzystywanego dla celów dydaktyczno − doradczych znajomość języków obcych, rozumiana jako umiejętność wyszukiwania informacji o możliwościach edukacyjnych i rynku pracy w innych krajach
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 302 -303.
Kompetencje w zakresie indywidualnej i grupowej pracy doradczej
Te dwie podstawowe formy pracy z klientem są powszechnie stosowane w pracy doradczej, jednak metodologia w różnych krajach europejskich często kładzie akcent na zupełnie odmienne sposoby i metody doradcze. Stąd wynika potrzeba uwrażliwienia doradców pracujących w wymiarze euro-pejskim na różnorodność działań w przestrzeni międzykulturowości i do wdrażania uniwersalnych i transnarodowych metod i metodologii uwzględniający np. metody konstruowania indywidualnych planów działania.
Tabela 7. Szczegółowe kompetencje w zakresie indywidualnej i grupowej pracy doradczej
Sz cz egóło w e k ompet encje w zak resie indy widualnej i g rupo w ej pr ac y dor adcz
ej znajomość i umiejętność stosowania metod planowania kariery zawodowej w danym regionie, kraju
i w Europie
znajomość i umiejętność zastosowania teorii wyboru zawodu i planowania rozwoju zawodowego – indywidualna ścieżka kariery
znajomość i umiejętność zastosowania teorii interakcji i komunikowania się oraz rozwiązywaniu konfliktów w procesie doradczym
stosowanie podstaw zawodoznawstwa oraz struktur rynku pracy
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 303–304.
Ponadto doradca powinien posiadać wysokie kompetencje społeczne obejmujące między innymi podstawowe cechy doradcze, takie jak: empatia, zrównoważenie emocjonalne, prawdziwość zachowań i umiejętność współpracy z indywidualnym klientem oraz pracy w zespole.
Kompetencje posługiwania się narzędziami
Testowanie i ocena to jeden z najważniejszych aspektów pracy europejskiego nauczyciela – doradcy i jednocześnie jeden z najtrudniejszych. Doradca powinien posiadać kompetencje w zakresie stoso-wania różnych testów psychometrycznych, analizy i interpretacji wyników. Doradcy wskazują na zbyt małą ilość profesjonalnych narzędzi, zwłaszcza testów psychometrycznych do diagnozowania klienta. Raportują również pilną potrzebę szkolenia w zakresie zdobywania uprawnień do stosowania odpo-wiednich narzędzi i metodologii oraz nabywania biegłości w posługiwaniu się nimi.
Tabela 8. Szczegółowe kompetencje w zakresie posługiwania się narzędziami
Sz cz egóło w e k ompet encje w zak resie posług iw ania się nar zędziami
umiejętność stosowania testów uzdolnień i testów wykonaniowych (np. KUP, BTUO) umiejętność stosowania testów zainteresowań i preferencji zawodowych (np. ZdS, KPZ)
umiejętność stosowania miar rozwoju kariery – metod testowania dla oceny dojrzałości do podjęcia decyzji o wyborze zawodu oraz pomocy w planowaniu kariery zawodowej dla młodzieży i dorosłych (np. badanie kompetencji)
umiejętność stosowania prób pracy i metody symulacyjnych (np. Assessment Centre) umiejętność stosowania wspomaganych komputerowo systemów doradztwa kariery umiejętność stosowania metody portfolio (np. IPD)
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 304.
Kompetencje pracy w sieciach
Znajomość pracy w sieciach, z Internetem oraz wykorzystania ich do różnego rodzaju współpracy po-między doradcami, jak również do pracy z osobą szukającą pomocy, jest zaliczana obecnie do jednej z podstawowych kompetencji każdego doradcy. Tym niemniej doradcy stwierdzają, że brakuje im do-stępu do różnych specjalistycznych sieci, jak również raportują konieczność szkolenia ich i wdrażania nowych sieci do pracy doradczej.
Tabela 9. Szczegółowe kompetencje dotyczące współpracy i pracy doradczej w sieciach
Sz cz egóło w e k ompet encje dot ycząc e w spółpr ac y i pr ac y dor adcz ej w sieciach
wspierane komputerowo metody pośrednictwa, np. EURES PLOTEUS
European Community site–Directorate General Education and Culture EUROGUIDANCE
współpraca doradców w sieci NRCVG tranzycja na rynek pracy Schoolandbusiness Ergo−in−Net
European Guidance Forum
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 304–305.
Kompetencje doradcze w zakresie europejskiego rynku pracy
Zagadnienia związane z europejskim rynkiem pracy stanowią, w opinii doradców zawodowych pracu-jących w wymiarze europejskim za jeden z najważniejszych komponentów kompetencji doradczych. W tej dziedzinie potrzebne są cykliczne działania szkoleniowe, a także łatwa dostępność do materiałów pomocniczych.
Tabela 10. Szczegółowe kompetencje doradcze w zakresie europejskiego rynku pracy
Sz cz egóło w e k ompet encje dor adcz e w zak resie eur opejsk iego rynku pr ac y współpraca z pracodawcami
uczenie aktywnych form wejścia na rynek, a także autoprezentacji i autopromocji kontaktowanie się z zagranicznymi organizacjami i pracodawcami
współpracę z organizacjami zajmującymi się mobilnością
społeczno−zawodowe dostosowanie (szkolenia, doskonalenie kwalifikacji) używanie ICT, celem ułatwienia klientom poruszania się na europejskim rynku pracy
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 305.
Kompetencje doradcze w zakresie edukacji i praktyk
Kompetencje te mają złożony charakter. Z jednej strony są one związane z kompetencjami pozyskiwa-nia i posługiwapozyskiwa-nia się informacją na temat systemów edukacji i praktyk zawodowych w innych krajach UE, natomiast z drugiej strony obejmują uzdolnienia edukacyjne samych doradców oraz wiedzę na takie tematy jak transparentność edukacji czy też tytułów zawodowych.
Ta sfera kompetencji powinna obligatoryjnie obejmować znajomość m.in:
Î dydaktyki, w tym dydaktyki medialnej, metodyki nauczania młodzieży i dorosłych;
Î metod nauczania zorientowanych na ofertę pracy (przyuczenie, szkolenie, warsztat, trening itp.); Î technik prezentacji i autoprezentacji.
Doradcy, w ramach tej kompetencji, powinni umieć dokonywać klasyfikacji informacji z dostępnych źródeł według następujących kryteriów:
Î prawdziwości i umiejętności sprawdzenia źródła informacji oraz oceny jego rzetelności; Î reprezentatywności informacji w oparciu o badania i dane statystyczne;
Î aktualności oraz umiejętności sprawdzenia czy informacja dotyczy bieżącej sytuacji klienta; Î użyteczności i umiejętności oceny przydatności informacji w danej sytuacji, szczególnie w sytuacji
zmian;
Î zrozumiałości i umiejętności podania informacji oraz ewentualnego jej przetworzenia w sposób zrozumiały dla klienta;
Î umiejętności oceny stopnia zgodności lub zróżnicowania informacji na przyjętym poziomie istotności.
Tabela 11. Szczegółowe kompetencje doradcze z zakresie edukacji i praktyk Sz cz egóło w e k ompet encje dor adcz e w zak resie eduk acji i pr akt yk
umiejętność i gotowość do współpracy z nauczycielami i innymi specjalistami ds. przekazywania informacji w różnych instytucjach
systemy edukacji i praktyk w innych krajach UE
systemy edukacji i praktyk w krajach kandydujących do UE rozpoznawanie tytułów zawodowych
rozpoznawanie tytułów edukacyjnych prawne aspekty mobilności w UE rynek pracy w innych krajach UE transkulturowe komunikowanie się
zdobywanie kwalifikacji zawodowych poprzez treningi symulacyjne oraz praktyki zawodowe współpracę z lokalnymi ośrodkami zajmującymi się wymianą uczniów, studentów i pracowników
Źródło: opracowanie własne.
Na podstawie C. Noworol, Profil zawodowy eurodoradcy XXI wieku [W:] S. M. Kwiatkowski, Z. Sirojć (red.), Edukacja dla rynku pracy. Problemy poradnictwa zawodowego. Wyd. KG OHP/Oficyna Wyd. ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 305–307.
Przedstawione działania stały się podstawą do wyznaczenia nowego, aktualnego i szczegółowego bilansu kompetencji doradcy. Gdzie promowana jest samodzielność myślowa i działaniowa oraz przeko-nanie, że praca skierowana jest na przyszłość oraz niesie odpowiedzialność za obecne i następne poko-lenia oraz ich umiejętności radzenia sobie z życiem. Nowe, globalne ujęcie zadań doradcy zawodowego, obejmujące krajową i europejską perspektywę rynkową służy wyposażaniu jednostek w umiejętności społeczne: komunikacyjno – interpersonalne, adaptacyjne, mobilnościowe, przedsiębiorcze, a także umiejętności poszukiwania pracy i tworzenia indywidualnych form zatrudnienia.