Percepcja procesu usamodzielnienia przez koordynatorów

po-trzebny. Mają świadomość niedojrzałości osób opuszczających pieczę zastępczą. Respondenci pozytyw-nie odpozytyw-nieśli się do propozycji badania stopnia dojrzałości osoby wchodzącej w proces usamodzielpozytyw-nie- usamodzielnie-nia, uznając je za dobre narzędzie służące do określenia i dobrania właściwej formy pomocy i wsparcia usamodzielnianego wychowanka, ponieważ na poziom dojrzałości mają wpływ m.in. osobiste doświad-czenia, środowisko wychowawcze oraz samoświadomość. Podkreślili przy tym, że o skuteczności proce-su usamodzielnienia decyduje wsparcie ze strony osób bliskich, jak i motywacji samej usamodzielnionej osoby. Obecnie, zgodnie z ustawą o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, średnio raz do roku dokonywana jest diagnoza rozwoju psychospołecznego osób przebywających w pieczy zastępczej, która obejmuje rozwój intelektualny, emocjonalny, społeczny, rozwój sprawności ruchowej oraz roz-wój zabawy i zainteresowań. Diagnoza zakończona jest zaleceniami do pracy dla rodzica zastępczego,

koordynatora, innych specjalistów, jak i samego dziecka. Zatem w oparciu o coroczną diagnozę można byłoby dokonać oceny stopnia dojrzałości osoby wchodzącej w proces usamodzielnienia.

Koordynatorzy wypowiadając się co do roli opiekuna usamodzielnienia zwrócili dużą uwagę na jego predyspozycje osobowościowe, potem na doświadczenie życiowe, a dopiero na samym końcu na kom-petencje. W ich opinii najlepszy wpływ na osobę usamodzielnioną ma osoba znana, będąca z wycho-wankiem w osobistej relacji. Najgorszym rozwiązaniem jest narzucenie opiekuna usamodzielnienia przez kierownika PCPR-u, ponieważ w takim przypadku współpraca miedzy opiekunem a osobą usa-modzielnioną nie ma miejsca. Co do zasady opiera się ona jedynie na wspólnym wypełnianiu doku-mentów. O koordynatorze rodzinnej pieczy zastępczej w kontekście pełnienia przezeń roli opiekuna usamodzielnienia będzie można poddać pod dyskusję, gdy obecne 13-letnie dzieci, przebywające w rodzinach zastępczych lub rodzinnych domach dziecka, zaczną wchodzić w proces usamodzielnienia. Koordynatorzy, jak i same osoby usamodzielnione, dobrze odbierają ideę osób wspomagających w pro-cesie usamodzielnienia. Zazwyczaj wskazują tutaj kolegów, partnerów, opiekuna usamodzielnienia. Osoby te udzielają wsparcia psychologicznego, pomocy emocjonalnej i finansowej, zaś w odniesieniu do konkretnych działań to pomoc przy przeprowadzce, pomoc w poszukiwaniu mieszkania, pomoc w poszukiwaniu zatrudnienia etc.

Należy podkreślić, iż w świadomości wszystkich uczestników procesu usamodzielnienia osoby opusz-czające pieczę zastępczą nie osiągnęły jeszcze pełnej dojrzałości, nadal wymagają wsparcia, pokiero-wania, wskazania właściwych rozwiązań oraz opieki. To w większości uczniowie, których głównym zaję-ciem powinna być nauka. Zatem przeniesienie na nich pełnej odpowiedzialności za wszystkie aspekty codziennego życia bez możliwości pomocy, podpowiedzi, a nawet pewnej kontroli, może zakończyć się zniszczeniem dotychczasowych efektów wychowawczych.

Koordynatorzy natomiast konkretnie i rzeczowo wskazali rolę samego koordynatora w procesie usa-modzielnienia, tj. na jego rolę informacyjną. Podkreślili, że koordynatorzy nie mają żadnych uprawnień decyzyjnych w procesie usamodzielnienia. Ich rola sprowadza się do przekazania informacji na temat procesu usamodzielnienia wychowankowi i rodzicowi zastępczemu, potem także opiekunowi usa-modzielnienia. Następnie zasadza się na kontakcie z opiekunem usamodzielnienia, ponieważ osoby usamodzielnione, które są już pełnoprawnymi obywatelami, mającymi pełną zdolność do czynno-ści prawnych, nie życzą sobie kontaktu koordynatora ze szkołą czy uczelnią, czy też z pracodawcą. Tę funkcję wypełnia opiekun usamodzielnienia. Sami usamodzielnieni wskazują, że koordynator nie jest potrzebny w procesie usamodzielnienia, ponieważ wszystkie sprawy związane z pomocą z tytułu usa-modzielnienia ustalają z pracownikami MOPR/PCPR. Można zatem wskazać na ważną rolę koordynatora w kontekście opiekuna usamodzielnienia, któremu udzielają wsparcia emocjonalnego, wartościującego i informacyjnego. W przypadkach bardzo dobrej współpracy osoby usamodzielnionej z opiekunem usamodzielnienia pojawia się pytanie o zasadność roli i osoby koordynatora w procesie usamodzielnie-nia. Odpowiedzi należy upatrywać w ostatniej zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, gdzie został wydłużony czas wskazania opiekuna usamodzielnienia do roku, co da możliwość właściwego przygotowania go do tej roli i jednocześnie zredukuje rolę koordynatora.

Respondenci omawiając ustawowe zadania opiekuna usamodzielnienia również wskazywali je dosyć intuicyjnie, bazując na swoim doświadczeniu. Także wskazali szkolenia i warsztaty z zakresu ustawowo i ogólnie (edukacja ekonomiczna, doradztwo zawodowe, zajęcia psychoedukacyjne dotyczące między innymi uzależnień behawioralnych, budowania kompetencji społecznych oraz osobowościowych etc.) rozumianego procesu usamodzielnienia za dobre rozwiązanie i przyszłą dobrą praktykę.

Ponadto wskazali na potrzebę wprowadzenia programów ministerialnych skierowanych do usa-modzielnionych wychowanków, zwłaszcza niepełnosprawnych, ze zdiagnozowanym FAS/FASD lub stwierdzonym zespołem zaburzenia więzi, gdzie jedną z wytycznych byłoby powołanie osób wspo-magających usamodzielnionych wychowanków, zatrudnionych w powiatowych centrach pomocy rodzinie, tj. w miejscu gdzie realizowana jest pomoc finansowa i rzeczowa dla usamodzielnionych. Ponadto uznali, iż pod rozwagę należy poddać zwiększenie decyzyjności opiekuna usamodzielnienia w kwestiach finansowych.

W opinii koordynatorów dokumentacja w procesie usamodzielnienia nie jest dość jasna i klarowna dla osób usamodzielnianych, jak i opiekunów usamodzielnienia. Ta sytuacja powinna ulec zmianie, ponieważ w większości znanych usamodzielnionych osób indywidualny program usamodzielnienia znajduje się „głęboko w szufladzie”, gdyż mają one problem z jego zrozumieniem. Ponadto duże emocje wzbudza lista możliwych do zakupienia rzeczy z tytułu pomocy na zagospodarowanie wprowadzona przez MOPR. Zdarza się, że osoby usamodzielnione są zainteresowane dokonaniem zakupu przedmiotu spoza rzeczonej listy i nie mają takiej możliwości. Ustawodawca nie dookreślił, np. rozporządzeniem, listy przedmiotów, rzeczy i sprzętu RTV i AGD, który może zostać zakupiony w ramach pomocy na zagospo-darowanie. Pojawia się zatem pytanie o słuszność dokonywania takich list przez kierowników PCPR-ów. Wśród koordynatorów pojawiła się też propozycja nie różnicowania wysokości świadczenia na usamo-dzielnienie w zależności od formy pieczy zastępczej, w której przebywał usamodzielniony wychowanek, ponieważ osoby opuszczające rodziny zastępcze spokrewnione nie mają, jak pokazuje doświadcze-nie, tzw. lepszego startu od osób opuszczających rodziny niezawodowe, zawodowe i rodzinne domy dziecka.

Koordynatorzy odnieśli się także do osób niepełnosprawnych w procesie usamodzielnienia. Podkreślili, że nie ma dla nich dobrych trwałych rozwiązań. Tymczasowe, jak np. możliwość zasiedlenia mieszkania chronionego czy też mieszkania aktywizującego, jest, brakuje jednakże działań długoterminowych i długofalowych. Osoby te są tak naprawdę przyszłymi pensjonariuszami domów pomocy społecznej lub klientami pomocy społecznej.

Badane osoby nie wyraziły przychylnego zdania co do monitorowania dalszych losów osób opusz-czających pieczę zastępczą. Powołali się tutaj na swe doświadczenie, gdzie osoby kończące proces usamodzielnienia nie chciały utrzymywać żadnego kontaktu z pracownikami pomocy społecznej. Jako osoby dorosłe chciały, aby uszanowano ich prawo do prywatności.