6. ROLA KOORDYNATORA W USAMODZIELNIENIU WYCHOWANKÓW RODZINNEJ PIECZY
6.8. Proces usamodzielnienia. Analiza przypadku na przykładzie Piotra, Kingi, Krzysztofa
6.8.1. Opis przedmiotu i realizacja badania
Badaniem objęto 3 usamodzielnionych wychowanków rodzinnej pieczy zastępczej z terenu miasta Kielce (dane osobowe zostały zanonimizowane), 3 opiekunów usamodzielnienia i 3 koordynatorów rodzinnej pieczy zastępczej, także z terenu miasta Kielce. Należy jednak zaznaczyć, iż w jednym przy-padku opiekunem usamodzielnienia był koordynator rodzinnej pieczy zastępczej. W ramach badania jakościowego przeprowadzono:
1. Ankiety i indywidualne wywiady pogłębione z usamodzielnionymi wychowankami pieczy zastępczej,
2. Indywidualne wywiady pogłębione z opiekunami usamodzielnienia oraz koordynatorami ro-dzinnej pieczy zastępczej,
3. Analizę dokumentów wychowanka pieczy zastępczej przed i po usamodzielnieniu.
Celem badania była chęć uzyskania wiedzy na temat przebiegu i efektywności procesu usamodzielnia się osób z pieczy zastępczej, umożliwiająca wskazanie tzw. dobrych praktyk w procesie usamodzielnie-nia oraz zdefiniowanie roli koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej w tym procesie.
Terenowa realizacja badania odbyła się na przełomie września i października 2014 roku. W tym czasie zrealizowano ankiety oraz indywidualne wywiady pogłębione ze wszystkimi respondentami. Następnie dokonano analizy dokumentów usamodzielnionych osób. Wybór respondentów nie był przypadkowy. Każda z badanych osób jest reprezentantem pewnej kategorii usamodzielnionych wychowanków, wśród których wyróżniamy m.in. kategorię osób, które opuściły pieczę zastępczą w momencie uzy-skania pełnoletniości, kategorię osób, które opuściły pieczę po uzyskaniu pełnoletności oraz kategorię osób, gdzie koordynator rodzinnej pieczy zastępczej jest jednocześnie opiekunem usamodzielnienia. Badanie zostało zrealizowane metodami jakościowymi, ponieważ tematyka dobrych praktyk w usamo-dzielnieniu i roli koordynatora w tymże procesie wymaga głębszej analizy zjawiska. „Jak sama nazwa wskazuje, badania jakościowe to badania w celu uzyskania „dobrej” jakości informacji, poszerzenie stanu wiedzy o badanym zjawisku.”132
6.8.2. Piotr
Piotr urodził się w roku 1994. Oboje rodzice zmarli. Matka naturalna, mając 42 lata, zmarła w styczniu 2000 roku po długiej, trwającej około roku, chorobie. Ojciec naturalny zmarł w 1994 roku, mając lat 38. Po śmierci matki zostało osieroconych pięcioro rodzeństwa:
• Barbara, ur. w 1979 roku,
• Szymon, ur. w 1981 roku. Pomagał siostrze w opiece nad rodzeństwem, • Marek, ur. w 1985 roku,
• Patryk, ur. w 1992 roku, • Piotr, ur. w 1994 roku.
Najstarsza z rodzeństwa, Barbara, mając 21 lat, przejęła obowiązek opieki nad rodzeństwem. W roku 2000 została przez Sąd Rejonowy w Kielcach ustanowiona rodziną zastępczą dla młodszego rodzeństwa. Piotr wszedł w proces usamodzielnienia w roku 2013 po zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ponieważ, zgodnie z obowiązującymi wtedy przepisami, musiałby ponosić odpłat-ność za pobyt w pieczy zastępczej ze świadczenia rentowego po zmarłych rodzicach, które otrzymuje z ZUS Kielce. Opiekunem usamodzielnienia została siostra Piotra, Barbara, czyli dawny rodzic zastępczy. W roku 2014 Piotr przeprowadził się razem ze swoją partnerką do wynajmowanego mieszkania. Od oko-ło roku pracuje zawodowo. Ponadto uczy się w systemie zaocznym w szkole policealnej. Zarówno praca, jak i nauka, wpisane w plan usamodzielnienia, są dla niego ważne, ponieważ w ten sposób ma zapewnione środki na utrzymanie siebie i swojej partnerki. Może też liczyć na wsparcie finansowe i emocjonalne swojej siostry, co jest dla niego bardzo cenne. Piotr podkreśla wartość relacji z siostrą, jej duży wpływ na podejmowane przez niego decyzje, jak również wartość pracy, która stanowi o jego niezależności i dorosłości. Młody mężczyzna dużą wartość czerpie ze związku z kobietą, którą musi się opiekować oraz z relacji z jej rodziną.
6.8.3. Kinga
Kinga urodziła się w 1995 roku. W roku 2007 została umieszczona w rodzinie zastępczej swoich dziadków macierzystych, ponieważ rodzice naturalni wyjechali za granicę, do Włoch. Władza rodzicielska została im zawieszona. Kinga posiada rodzeństwo, tj, starszą o 3 lata siostrę, która także przebywa we Włoszech. Dziadek macierzysty zmarł w maju 2014 roku, gdy Kinga była już w procesie usamodzielnienia. Ojciec dziewczyny powrócił do kraju, jest osobą bezdomną, mieszka w schronisku. Kinga nie jest z nim zwią-zana, nie widuje się z nim. Matka naturalna przebywa nadal we Włoszech, utrzymują regularny kontakt telefoniczny, zdarza się, że Kinga spędza u niej dwa tygodnie wakacji.
Kinga usamodzielniła się po osiągnięciu pełnoletności. Babcia, były rodzic zastępczy, jest opiekunem usamodzielnienia. Ich sytuacja mieszkaniowa nie uległa zmianie – obie nadal zamieszkują wspólnie. Dziewczyna uczy się w szkole policealnej w systemie dziennym. Rok temu nie zdała egzaminu ma-turalnego. Obecnie nie pracuje zawodowo. Chciałaby otrzymać, w większym stopniu aniżeli znaleźć, dobrze płatną pracę i otrzymać mieszkanie z zasobów gminy. Z jednej strony chciałaby uzyskać pełną niezależność, z drugiej zaś uważa, że duży wkład w uzyskiwanie przez nią niezależności powinny mieć instrumenty i instytucje państwowe. W jej postawie można wyróżnić pewną roszczeniowość.
Kinga podkreśla wartość relacji z babcią, jej pomoc finansową i wsparcie emocjonalne. Każdy problem jest omawiany najpierw z nią. Kinga, pomimo możliwości wyjazdu za granicę, nadal pozostaje w Polsce. Podaje kilka powodów: matura, szkoła, babcia. Młoda kobieta czuje się odpowiedzialna za swojego byłego rodzica zastępczego.
6.8.4. Krzysztof
Krzysztof, urodzony w 1995 roku, pochodzi z Gdyni. W roku 2001 rodzina zastępcza zawodowa z te-renu miasta Kielce udała się do Ośrodka Opiekuńczo–Leczniczego w Gdyni, aby przejąć opiekę nad dziewczynką z tamtego terenu. Na skutek różnych wydarzeń w rodzinie zastępczej zawodowej został umieszczony Krzysztof, mający wtedy lat 6. O rodzicach naturalnych wiadomo niewiele: matka była osobą nadużywającą alkoholu, natomiast ojciec pozostał nieznany. Krzysztof należy do tzw. FASolowych dzieci, czyli osób cierpiących na alkoholowy zespół płodowy (FAS – Fetal Alcohol Syndrome). W Kielcach na poziomie podstawowym uczęszczał do szkoły specjalnej. Po ukończeniu gimnazjum rozpoczął edu-kację w Ośrodku Szkolno–Wychowawczym w Ostrowcu Świętokrzyskim.
Nic nie wiadomo o rodzeństwie naturalnym Krzysztofa. Do tej pory Krzysztof nazywa i postrzega ko-legów przebywających w tej samej rodzinie zastępczej jako swoich braci przyrodnich. Do rodziców zastępczych zwracał się „mamo”, „tato”. Przez cały okres pobytu w rodzinie zastępczej, jak i do tej pory, brak jest kontaktu z kimkolwiek z rodziny naturalnej. Nic nie wiadomo o losach matki naturalnej, oprócz tego, że zmarła najprawdopodobniej w roku 1998 roku. W dokumentacji znajduje się postanowienie o pozbawieniu praw rodzicielskich matki naturalnej w roku 1997, tj. gdy chłopiec miał dwa lata. Krzysztof opuścił rodzinę zastępczą mając lat 18. Jako powód podaje niemożność porozumienia się z ojcem zastępczym. Jak podkreśla, była to jego suwerenna, autonomiczna decyzja. Opiekunem usa-modzielnienia Krzysztofa jest koordynator rodzinnej pieczy zastępczej. Młody mężczyzna zasiedlił mieszkanie chronione w Kielcach. Utrzymuje sporadyczny kontakt z rodzicami zastępczymi. Nie pra-cuje zawodowo. Kontynuuje edukację w systemie dziennym w ww. ośrodku szkolno–wychowawczym, gdzie ma również zagwarantowane odbywanie praktyk zawodowych. Krzysztof ma dużą trudność w regularnym i sumiennym wykonywaniu obowiązków szkolnych i zawodowych. Zdarza się, że nie przyjeżdża do ośrodka lub na praktykę, spóźnia się lub nie wykonuje w sposób właściwy swoich zadań, np. nie uczestniczy aktywnie w lekcjach, zakłóca pracę kolegów i koleżanek z klasy, przedłuża znacznie przerwę śniadaniową na praktyce, wykonuje tylko jedno zadanie, np. sprzątanie warsztatu, przez 8 go-dzin. Krzysztof nie dostrzega w swoim zachowaniu niczego niewłaściwego. Najprawdopodobniej jest to wynik alkoholowego zespołu płodowego, który powoduje trudności z uczeniem się, gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji, przypominaniem informacji, zapominanie, zaburzenia integracji zdoby-tych wiadomości, kłopoty z planowaniem, organizacją i rozwiązywaniem problemów, przewidywaniem, oceną sytuacji, trudności komunikacyjne, dosłowne rozumienie pojęć etc.
Krzysztof nie potrafi dookreślić swoich celów życiowych. Wymaga ciągłego wsparcia i ukierunkowy-wania. Duży problem stanowi również jego brak kompetencji finansowo–ekonomicznych, jak również skłonność do popadania w konflikty rówieśnicze. Relacyjnie jako najważniejsze osoby wskazuje dwóch kolegów z rodziny zastępczej, jak i matkę zastępczą, choć nie utrzymuje z żadną z wymienionych osób
regularnego kontaktu, co jest wynikiem braku umiejętności budowania i utrzymywania relacji z innymi ludźmi.
Krzysztof po opuszczeniu mieszkania chronionego najprawdopodobniej zasiedli mieszkanie aktywizu-jące, gdzie nadal będzie mógł liczyć na wsparcie i pomoc specjalistów z zakresu pomocy społecznej.