Praca socjalna z wychowankami placówek opiekuńczo – wychowawczych

Praca socjalna z wychowankami placówek opiekuńczo – wychowawczych nacechowana jest specyfiką wynikającą z charakteru tej grupy. Jak pokazują badania i formułowane na ich podstawie wnioski, pobyt osoby w placówce opiekuńczo – wychowawczej pozbawia człowieka relacji intymności, które wystę-pują w rodzinie, nawet wtedy gdy „nie wszystkie te relacje realizowane są w stopniu jaki satysfakcjonuje poszczególnych członków rodziny (…)”139. Ważnym elementem specyfiki więzi w domu rodzinnym są również przedmioty materialne, które mogą stanowić wartość symboliczną, powiązaną z osobą lub sytuacją. Szczególne znaczenie mają te rzeczy, które wywołują pozytywne stany emocjonalne, pomaga-ją w odkrywaniu własnych korzeni, nawiązupomaga-ją do ważnych wydarzeń w życiu wcześniejszych pokoleń, symbolizują przywiązanie do określonych osób i wartości pielęgnowanych w rodzinie.

Inaczej sytuacja wygląda, gdy dziecko musi się wychowywać poza domem rodzinnym. „Znalezienie się w instytucji opiekuńczej pozbawia człowieka wszystkiego, czego doświadczał w domu i co stanowiło jego treść i wartość. Instytucja ma zawsze charakter totalny: a więc, zgodnie z koncepcją Goffmana

136 M. Łuczyńska, O odpowiedzialności etycznej pracownika socjalnego, [w:] T. Kaźmierczak, M. Łuczyńska, Wprowadzenie do pomocy

spo-łecznej, Śląsk, Katowice 1998, s. 99.

137 Por. Z. Szawarski, Rozmowy o etyce, WSiP, Warszawa 1997, za: M. Łuczyńska, O odpowiedzialności pracownika socjalnego… dz. cyt., s. 100.

138 A. Paszkiewicz, Metoda kontraktu w pracy socjalnej, [w:] K. Gąsior, T. Sakowicz, Pedagogika społeczna w służbie rodzinie (aspekt pomocowy,

kulturowy, wychowawczy), t. 1, Wyd. Kaligraf, Kielce 2005, s. 78 -79.

139 Por. Z. Kawczyńska – Butrym, Rodziny zależne od pomocy – wsparcie z zewnątrz – wykorzystanie zasady domina i synergii (DiS) oraz

zasobów rodziny, [w]: D. Trawkowska, Pomoc społeczna wobec rodzin. Interdyscyplinarne rozważania o publicznej trosce o dziecko i rodzinę, Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń 2007, s. 84.

obejmuje życie w dużej grupie, w grupie nie powiązanej relacjami intymnymi [w znaczeniu domu ro-dzinnego] i w której rytm życia podporządkowany jest regulaminowi instytucji. Zmienia się przestrzeń fizyczna i świat społeczny. Znika dominujący w domu rodzinnym osobowy charakter relacji. Na nowo trzeba poszukiwać bliskości, intymności (…). Wraz ze znalezieniem się w instytucji opiekuńczej pojawia się syndrom, który można nazwać <<wydziedziczeniem >> z domu i przeżywaną tęsknota za nim”140. Z drugiej strony należy brać pod uwagę inny obraz młodego człowieka, który znajduje schronienie i względną trwałość relacji w placówce. Chodzi o osoby, dla których dom rodzinny i rodzice nie sta-nowili gwarancji do zabezpieczenia podstawowych potrzeb oraz bezpiecznego i trwałego zaplecza dla właściwego rozwoju emocjonalnego i duchowego. Traumy wyniesione z rodziny pochodzenia, liczne niedostatki materialne oraz nieznajomość wzorów ról małżeńskich i rodzinnych lub wypaczony obraz tych ról to istotne braki, które pomimo wysiłku pracowników placówki, rzutują na wizję dążeń życiowych młodych ludzi w zakresie kształtowania życia rodzinnego, ambicji zawodowych i pojawienia się oraz zaspokajania potrzeb wyższych141.

Przedstawiony obraz młodych ludzi przebywających w placówkach nie powinien jednak być jedynym, czy najważniejszym w prowadzonej pracy socjalnej. Należy wziąć pod uwagę fakt, że każdy człowiek posiada wiele pozytywnych cech, zdolności, „wyposażenie” genetyczne, które pomimo niekorzystnego środowiska, w którym żyje osoba, traum, kryzysów, nie giną. W procesie reintegracji społecznej, ważne jest, by umieć wydobyć, odkryć potencjał, zasoby, by one zaczęły pracować na zmiany. Nie jest to łatwe zadanie, niejednokrotnie konieczna jest interwencja specjalistów (np. psychologów, lekarzy, terapeu-tów), aby młody człowiek zaczął sam odkrywać swoją wartość, a nie skupiał się na poczuciu krzywdy. Duża rola w tym procesie przypadła pracownikom socjalnym w realizowanym projekcie, których zada-niem było motywowanie do zmian, rozumiane jako zachęcanie do rozwoju zainteresowań, uzdolnień, podejmowania wysiłku kształcenia, relacji z rodziną, by młodzi ludzie poniekąd sami przybliżali sobie szansę na lepsze, samodzielne życie.

8.3. Charakterystyka grupy odbiorców i działań podjętych

w projekcie systemowym MOPR w Kielcach pn. „Działanie

szansą na przyszłość”.

Analizowana grupa obejmowała łącznie w latach 2008 – 2013 – 48 osób (po 24 osoby w grupie mło-dzieży i usamodzielnianych).

Tabela 1: Liczba osób w poszczególnych latach z podziałem na płeć

Kategoria

Rok ^{Młodzież Usamodzielniani Kobiety Mężczyźni Razem}

2008 0 7 5 2 7

2009 5* 6 7 4 11

140 Tamże, Z. Kawczyńska – Butrym, Rodziny zależne od pomocy…dz. cyt. , s. 84–85.

Kategoria

Rok ^{Młodzież Usamodzielniani Kobiety Mężczyźni Razem}

2010 4 7* 3 8 11

2011 2 2 1 3 4

2012 7 1 3 5 8

2013 6 1 3 4 7

RAZEM 24 24 22 26 48

*1 osoba w 2009 r. – jako młodzież, w 2010 r. – jako usamodzielniany Źródło: Opracowanie własne.

Okres pobytu w projekcie trwał jeden rok kalendarzowy, istniała jednak możliwość kontynuacji uczest-nictwa na kolejny rok, jeśli pracownik socjalny na wniosek klienta, wystąpił z taką prośbą oraz uzasadnił ją potrzebą przedłużenia wsparcia, które gwarantował udział w projekcie.

Pracę socjalną młodzieży i usamodzielnianych z placówek w analizowanym okresie prowadziło na stałe w projekcie czterech pracowników socjalnych, którzy korzystali z różnych form wsparcia, dostępnych w ramach projektu.

Pierwszym krokiem do podjęcia współpracy pracownika socjalnego z odbiorcą projektu było zdiagno-zowanie sytuacji. Oprócz osobistej relacji z młodym człowiekiem z grupy młodzieży lub usamodzielnia-nych, pracownik socjalny uczestniczył w stałych zespołach do spraw okresowej oceny sytuacji dziecka, w tym młodzieży i usamodzielnianych mieszkańców mieszkania chronionego, efektem których było za-poznanie się z bieżącą sytuacją klienta, działaniami, które już zostały podjęte i są planowane, aby wspól-nie rozwiązywać problemy i torować drogę do stopniowego usamodzielwspól-nienia. Dzięki tym spotkaniom pracownik socjalny poznawał „otoczenie pomocowe” młodego człowieka, specjalistów i przedstawicieli instytucji zaangażowanych na rzecz klienta. Byli to, w zależności od sytuacji młodego człowieka: przed-stawiciele powiatowych centrów pomocy rodzinie, pracownicy Działu Opieki i Wychowania MOPR w Kielcach, pracownicy gminnych ośrodków pomocy społecznej, opiekunowie prawni, opiekunowie usamodzielnienia, nauczyciele i pedagodzy szkolni, psychologowie, członkowie rodzin odbiorców projektu. Dzięki współpracy tych osób możliwe było prowadzenie stałej i pogłębionej diagnozy sytuacji klienta, unikanie powielania działań, udzielenie skutecznej pomocy i stwarzanie możliwości pokonywa-nia okresowych i przewlekłych trudności uczestnika projektu, podejmowanie działań prewencyjnych, umożliwianie realizacji określonych planów i potrzeb młodego człowieka, dopasowanie wymagań związanych z udziałem w projekcie do rytmu dnia i dodatkowych obowiązków, ustalanie roli osób w podejmowaniu konkretnych tematów i inicjowaniu potrzebnych działań wobec klienta.

Jak można zauważyć, w otoczeniu osoby przebywającej w placówce – opiekuńczo wychowawczej znajduje się co najmniej kilka do kilkunastu dorosłych osób, które mają do spełnienia jakąś rolę wobec młodego człowieka. Niezmiernie ważne jest, aby nie osaczyć podopiecznego pomocą, wymaganiami, pytaniami, radami, gdyż może to spowodować odebranie poczucia sprawczości kierowania swoim życiem, pojawienie się świadomości bycia pod ciągłą kontrolą, uzależnienia od kogoś. Można też za-miast zachęcenia do współpracy wywołać reakcję oporu, a w konsekwencji lęk przed samodzielnym podejmowaniem decyzji, niewiarę w sens samodzielnych działań.

W związku ze specyfiką pracy z młodzieżą i osobami usamodzielnianymi pracownicy socjalni dbali o podwyższanie swoich kwalifikacji. Prawie wszyscy z nich uczestniczyli w szkoleniu z zakresu pracy socjalnej z elementami Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach i starali się stosować założenia tej metody w relacjach z młodymi ludźmi. Podstawowe założenia tego modelu są następujące: Î Wzmacnianie jest dynamicznym procesem polegającym na współpracy, która opiera się na

za-sadzie partnerstwa,

Î Klient postrzegany jest i traktowany jako osoba kompetentna,

Î Klienci powinni postrzegać siebie jako podmioty sprawcze, dysponujące możliwością wprowa-dzenia zmian,

Î Drogą do zyskiwania kompetencji jest doświadczenie życiowe, Î Klienci powinni uczestniczyć w procesie wzmacniania samych siebie, Î Świadomość klientów jest ważnym czynnikiem zmiany 142.

Takie podejście do pracy socjalnej pozwala uniknąć podstawowych błędów, jakimi są dawanie rad klien-towi, pouczanie, ocenianie, formułowanie i skłanianie do rozwiązywania problemów ważnych z punktu widzenia pracownika socjalnego i jego systemu wartości. Pracownicy projektu dbali o zachowanie zasad Podejścia Skoncentrowanego na Rozwiązaniach, co można zauważyć w prowadzonej dokumen-tacji. Podkreślanie zasobów młodego człowieka, wspieranie go w realizacji własnej wizji przyszłości, pokazywanie kilku możliwych rozwiązań, pomoc w budowaniu i urealnianiu planów na przyszłość, nie skupianie się na potknięciach klienta i jego brakach lecz na tym, co już zostało zrobione, to cechy charakterystyczne dla pracy socjalnej pracowników projektu.

Prowadzona w projekcie praca socjalna z młodymi odbiorcami projektu była doskonalona i wspierana dzięki zastosowaniu różnych metod.

1. Interdyscyplinarny Zespół Wspierający, zwoływany jest w razie wystąpienia nagłych i trudnych do rozwiązania problemów u odbiorcy projektu, różnego typu trudności w realizacji ustalonego kie-runku powadzenia pracy socjalnej, kłopotów we współpracy pracownika socjalnego z klientem, które zagrażają zerwaniem kontraktu, lub w sytuacji pojawienia się niebezpieczeństwa dla prawidłowego funkcjonowania młodego człowieka. Zespoły te składają się z osób współpracujących z odbiorcą projek-tu oraz zapraszanych specjalistów, np. terapeuty uzależnień, psychologa, doradcy zawodowego, którzy pomagają w analizie i zmianie zastanego stanu. Końcowym efektem spotkania zespołu jest ustalenie planu zawierającego konieczne działania oraz osoby za nie odpowiedzialne. W zależności od posta-wianego celu, zespół może mieć charakter informujący, interwencyjny, wspomagający pracownika socjalnego w koniecznych działaniach, organizujący sieć wsparcia społecznego. Od postawionego celu zależy skład osobowy zespołu. Preferowany jest udział klienta.

2. Kolejną formą służąca profesjonalizacji pracy socjalnej jest superwizja. W ramach prowadzonej superwizji grupowej uczestniczący w niej pracownicy socjalni „mają sposobność obserwowania swojej

142 Por. K. Dubois, K. K. Miley, Praca socjalna. Zawód, który dodaje sił, cyt. za J. Szczepkowski, Praca socjalna – Podejście Skoncentrowane

pracy, uczenia się na błędach innych oraz możliwość poznania opinii o sobie i swojej pracy”143. Ta forma wspierania i jednoczesnego edukowania pracownika socjalnego przeciwdziała subiektywizacji pra-cy z klientem poprzez proces konfrontowania z wiedzą i doświadczeniem pozostałych uczestników superwizji, pozwala na uchwycenie innych możliwych obszarów współpracy z odbiorcą projektu144. Superwizja obejmuje kilka faz: w pierwszej pracownik socjalny prezentuje problem, opis przypadku, następnie informacje są analizowane w świetle obowiązujących przepisów, norm profesjonalnego działania, dotychczasowych doświadczeń, koncepcji teoretycznych. Uzyskane informacje są następnie analizowane przez członków grupy oraz superwizora, który może wprowadzić dodatkowe czynniki analizy sytuacji. Efektem końcowym spotkania superwizyjnego jest ustalenie planu dalszych działań.145

Oprócz systematycznej superwizji grupowej z superwizorem, w projekcie często stosowano superwizję koleżeńską.

W spotkaniach superwizyjnych w projekcie systemowym oprócz pracowników socjalnych uczestniczyli również specjaliści: psycholog, doradca zawodowy oraz specjalista pracy z rodziną. Wymiana informacji i spostrzeżeń stanowiła cenne uzupełnienie przy dalszym planowaniu pracy .

3. Konferencja Grupy Rodzinnej (KGR). Na spotkanie KGR zapraszani są głównie członkowie bliższej i dalszej rodziny, przyjaciele, osoby znaczące w życiu danego człowieka. Osoby te mogą uczestniczyć w Konferencji osobiście lub na odległość – telefonicznie, listownie, przez skypa. Ta metoda wsparcia jest szczególnie ważna w przypadku dziecka przebywającego w placówce, ponieważ przyczynia się do na-wiązania relacji lub utrzymywania więzi i utwierdzenia w świadomości młodego człowieka przekonania, że są bliscy gotowi na zaangażowanie w pomoc dla członka rodziny. KGR może mieć różne cele, np. in-tensyfikowanie kontaktów z rodziną poprzez np. ustalenie sposobów i terminów wspólnego spędzania czasu, uczestnictwa w wydarzeniach rodzinnych, wspólne spędzanie dni wolnych, świąt. Innym celem może być pomoc na rzecz rozwiązywania problemów zdrowotnych, sprawowania opieki nad chorą osobą. Kolejne cele mogą dotyczyć pomocy w nauce i realizowaniu planu kształcenia. Dodatkową zaletą KGR może być urealnienie obrazu rodziny w oczach dziecka wychowującego się poza nią.146

4. Stała współpraca pracownika socjalnego ze specjalistami: psychologiem, doradcą zawodowym, specjalistą pracy z rodziną, którzy wspólnie analizowali przebieg pracy socjalnej, doradzali i sugerowali określone rozwiązania.

W założonym w projekcie systemowym w ramach przygotowania do integracji społecznej i życia za-wodowego, odbiorcy projektu mogli skorzystać z dostępnej w oferty warsztatów, podjąć współpracę ze specjalistami, nabyć nowe kompetencje i umiejętności, rozwijać zainteresowania. Możliwości peł-niejszego zrealizowania tych celów pracownicy socjalni szukali również we współpracy z organizacjami pozarządowymi (świeckimi i kościelnymi). Nawiązano kontakt z kilkoma stowarzyszeniami, parafialnymi

143 K. Wódz, E. Leśniak – Berek, Superwizja w pomocy społecznej, [w:] S. Pawlas – Czyż, Praca socjalna wobec współczesnych problemów

społecznych (red.), Wyd. Edukacyjne Akapit, Toruń 2007, s. 37.

144 Por. A. Brown, I. Bourne, The Social Work Supervisor: Supervision In Community, Day Care and Residential Setting, Buckingham 1996, za:

K. Wódz, E. Leśniak – Berek, Superwizja w pomocy społecznej…, dz. cyt. s. 37.

145 Tamże., s. 39.

świetlicami środowiskowymi, klubami osiedlowymi, dzięki czemu umożliwiono młodym ludziom sko-rzystanie z ofert tych organizacji.

W każdym roku trwania projektu modyfikowano częściowo zakres tematyczny zajęć, wprowadzano nowe szkolenia, kursy, zgodnie z wynikami ewaluacji oraz zgłaszanymi potrzebami przez pracowników socjalnych, odbiorców projektu i osób współpracujących z grupą młodzieży i usamodzielnianych. W ramach obligatoryjnych działań ustalonych w projekcie systemowym każdy odbiorca projektu odbył od 2 do 4 godzin konsultacji z doradcą zawodowym i psychologiem. Efektem spotkań z doradcą zawo-dowym było wypracowanie dla grupy młodzieży indywidualnych planów działania i opinii doradczej zawierającej bilans mocnych i słabych stron, obszary zainteresowań zawodowych, cech charakteru, które są pożądane dla określonych profesji. Ponadto w wymienionych dokumentach określono po-trzeby zawodowe danej osoby pod kątem uczestnictwa w kursach zawodowych, wyboru kolejnego poziomu kształcenia, czy podjęcia zatrudnienia. Indywidualny plan działania i opinia doradcza powsta-wały na podstawie rozmowy odbiorcy projektu z doradcą zawodowym oraz testów. Dla grupy osób usamodzielnianych doradca zawodowy wypracował dokumenty aplikacyjne oraz diagnozę zawodową. Rezultatem obowiązkowych konsultacji z psychologiem było skonstruowanie opinii psychologiczno – zawodowej, która obejmowała diagnozę profilu osobowościowego, mocne strony i kompetencje spo-łeczne, jakie posiada odbiorca projektu, wzmocnienie pozytywnego obrazu własnej osoby. Powstanie dokumentu oparto na wywiadzie, obserwacji, testach osobowości i preferencji zawodowych. Poza obligatoryjnymi spotkaniami z doradcą zawodowym i psychologiem, klienci mogli umawiać się na konsultacje z tymi specjalistami zgodnie z odczuwanymi osobistymi potrzebami. Niektóre osoby skorzystały z tej możliwości.

Większość z 48 osobowej grupy młodzieży i usamodzielnianych uczestniczyła w warsztatach kom-petencji społecznych i zawodowych. Zakres tematyczny tych szkoleńi czas trwania był dostosowany do zgłaszanych przez pracowników socjalnych potrzeb klientów oraz dodatkowej oferty szkoleniowej zaproponowanej w danym roku do realizacjiw projekcie systemowym. Warsztaty odbywały się w for-mie stacjonarnej i wyjazdowej,i obejmowały następujące zagadnienia: komunikacja interpersonalna, motywacja, stresi radzenie sobie z sytuacjami stresowymi, asertywność. Tematyka zawodowa zawierała: zasady poszukiwania pracy, wybór zawodu i zapotrzebowanie na rynku pracy, sporządzanie dokumen-tów aplikacyjnych.

W 2008 i 2009 roku 13 uczestników projektu otrzymało pomoc rzeczową na zagospodarowanie, 17 osób z 18 skorzystało z oferowanych kursów edukacyjnych i zawodowych.

Wykres 1. Najchętniej wybierane kursy w latach 2008 – 2013:

Źródło: Opracowanie własne.

W ramach projektu organizowano także inne kursy, na potrzebę których wskazywali odbiorcy projektu. Były to między innymi kursy związane z pielęgnacją ciała, masaż klasyczny, operator wózka widłowego. W kolejnych latach zmieniano i poszerzano ofertę działań, z których mogła skorzystać młodzież i osoby usamodzielniane.

1. Zorganizowano trzy obozy wakacyjne integracyjno – edukacyjne. W trakcie każdego wyjazdu przeprowadzano różne warsztaty: a)szybkiego czytania i zapamiętywania, b) profilaktyki zdrowia oraz c) radzenia sobie ze stresem i agresją oraz budowania poczucia własnej wartości i wzmac-niania pozytywnego obrazu siebie.

2. Utworzono grupę samopomocy dla osób uzależnionych od alkoholu.

3. W ramach poprawy wizerunku zewnętrznego dla 13 osób usamodzielnianych uszyto stroje re-prezentacyjne (garnitur lub garsonka), aby móc dobrze zaprezentować się na rozmowach kwa-lifikacyjnych i innych ważnych wydarzeniach.

4. W projekcie zadbano także o pomoc w nauce, dlatego zorganizowano korepetycje z matematyki, chemii, fizyki, historii, języków obcych dla młodzieży, która zgłaszała taka potrzebę. Z tej formy wsparcia skorzystało 10 osób.

W ramach integracji społecznej młodzi odbiorcy projektu, którzy systematycznie wywiązywali się z podpisanego kontraktu socjalnego, otrzymali bilety do kina dla dwóch osób na dowolnie wybrany film. W zakresie działań środowiskowych młodzież i osoby usamodzielniane uczestniczyły w festynach, konferencjach i wycieczkach.

Na uczestnictwo w obligatoryjnych konsultacjach ze specjalistami, kursach zapewniono bilety komu-nikacji miejskiej, zadbano o poczęstunek, gorący posiłek. Niektóre instytucje szkoleniowe, realizujące kursy zawodowe wyposażyły kursantów w odpowiednią literaturę.

Analizując sześcioletnie działania projektowe należy stwierdzić, że większość wykorzystała daną szansę na rozwój posiadanych i nabycie nowych kompetencji i umiejętności, natomiast 3 osoby zostały skre-ślone w trakcie trwania projektu za nierealizowanie postanowień kontraktu.

W realizacji działań zawartych w projekcie dostosowano się do potrzeb i organizacji roku szkolnego oraz obowiązków wynikających z toku kształcenia, jak np. konieczność odbycia praktyk wakacyjnych poza miejscem zamieszkania. W takich wypadkach zawieszano udział osoby w projekcie na potrzebny czas, podobnie w przypadku wyjazdów w celach zarobkowych. W ten sposób umożliwiono odbiorcy projektu wywiązanie się z postanowień zapisanych w kontrakcie i uczestniczenie w projekcie przez cały rok.

Zastosowana praktyka współpracy przedstawicieli wielu instytucji dla przygotowania młodego czło-wieka do usamodzielnienia, to jest „opuszczenia pomocy” i podjęcia wyzwań życiowych przeciętnego dorosłego człowieka, przypomina opracowany i przetestowany w Holandii tak zwany „Trening Wyjścia”. Najistotniejsze komponenty tego programu obejmują „podniesienie kompetencji podopiecznych przez trening praktycznychi społecznych umiejętności, poznanie środowiska społecznego i mobilizacja wspar-cia społecznego”147.

Na podstawie ogólnych corocznych ankiet ewaluacyjnych oraz informacji ustnych przekazywanych pracownikom socjalnym po kolejnym roku współpracy wynika, że zdecydowana większość odbiorców projektu z analizowanej grupy była zadowolona z udziału w projekcie, nawiązały się nowe znajomości, rozszerzona została sieć wsparcia społecznego. Z kilku rozmów telefonicznych (większość numerów telefonów jest nieaktualna), które udało się nawiązać uzyskano informacje, że uczestnictwo w kursach komputerowych, j. angielskiego, szybkiego czytania i zapamiętywania „w jakiś sposób pomogło w na-uce, ale nie ma znaczącej zmiany sytuacji” – wypowiedź jednego uczestnika z grupy młodzieży, który uczestniczył w kursie komputerowym.

Podsumowanie

Fakt pozostawania dziecka poza rodziną naturalną stawia go przed trudnymi doświadczeniami zwią-zanymi z poczuciem odrzucenia przez najbliższych, „niesprawiedliwością losu”. Pomimo wysiłku czy-nionego przez wiele osób, aby w placówce opiekuńczo-wychowawczej panowały warunki zbliżone do rodzinnych, nie jest możliwe by takie powstały. Brak na co dzień osoby bezwarunkowo kochającej, wymagającej, konsekwentnej i wybaczającej, z określonym wzorem postępowania (nauka pokonywa-nia trudności, znoszepokonywa-nia porażek, okazywapokonywa-nia rodzicielskiej miłości) – stanowi podstawowy problem w umiejętnym przystosowaniu się młodego człowieka do przyszłego życia. Do tego dochodzi poczucie

147 M. Smit, E. J. Knorth, Czynniki determinujące wejście i wyjście z sytemu opieki, [w:] Z.W. Stelmaszczyk (red.) Zmiany w systemie opieki nad

skrzywdzenia przez los, niewiara we własne siły, w powodzenie dalszej drodze życiowej. Nie ulega jednak wątpliwości, że tą trudną sytuację osoby można złagodzić, braki w wiedzy i umiejętnościach nawet nadrobić. Na rynku lokalnym pojawia się coraz więcej możliwości inwestowania w człowie-ka, szkolone są kadry pomocowe do właściwej pracy z grupą osób wychowywanych w placówkach opiekuńczo – wychowawczych. Wydaje się, że jednym z najtrudniejszych zadań dla tych pracowników jest wyzwolenie nadziei i wiary w młodych ludziach, że swoje życie można zmienić na lepsze, a wiele zależy od własnej aktywności.

Prowadzona w projekcie systemowym praca socjalna miała na celu wydobycie potencjału odbiorcy projektu, ukazanie możliwości kreowania własnego życia, wyposażenie klienta w nowe umiejętności i kompetencje oraz umożliwienie nabycia nowych doświadczeń. Niewątpliwie można stwierdzić, że taka praca socjalna to inwestowanie w człowieka, po to by on te „środki” kiedyś dla siebie wykorzystał. W procesie pomagania bardzo ważne jest aktywizowanie osoby do zmiany swojej sytuacji, w przeciw-nym przypadku pomoc może uzależnić, odebrać siłę i wiarę w skuteczność swoich działań. Po drugie, należy zadbać by nie było zbyt wielu pomagaczy wokół aktywizowanej osoby. Po trzecie trzeba wie-dzieć w jaki sposób pracować z młodym człowiekiem, aby on sam zechciał czynić zmiany. Wydaje się, że nowe metody pracy socjalnej pozwalają na przełamanie dotychczasowych schematów pomoco-wych i eliminację działań pozornych. Chodzi tutaj o stosowanie zasad pracy skoncentrowanej na zaso-bach (na przykład Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach), superwizji, praktykowanie współpracy osób zaangażowanych w pomoc innym (np. w ramach zespołów interdyscyplinarnych). Ważne również jest wykorzystanie zasobów środowiska lokalnego, współdziałanie różnego typu instytucji, wymiana