Nowy wymiar poradnictwa jako działania całożyciowego

do-konywać licznych wyborów. Wielu autorów (m.in. M. Czerepaniak-Walczak, A Kargulowa, A. Paszkowska – Rogacz) uznaje, że jednostka nie zawsze dysponuje wystarczającymi możliwościami samodzielnego podejmowania decyzji i ich realizacji. Niezbędne wtedy staje się zasięganie porad i wsparcie innych. Profesjonalna pomoc jest szczególnie potrzebna w sytuacjach związanych z podejmowaniem ważnych decyzji życiowych na różnych etapach rozwoju. Silna potrzeba tych działań uwidacznia się w momencie przechodzenia z jednego etapu rozwoju do drugiego.

Tabela 1. Możliwości korzystania z usług poradnictwa na różnych etapach rozwoju

Etapy rozwoju

pierwszy –

młodości (zadania, związane z wyborem dalszej ścieżki edukacyjnej) drugi –

dorosłości (decyzje dotyczące wejścia na rynek pracy i drogę kariery zawodowej, a także funkcjonowania w rodzinie oraz w społeczeństwie)

trzeci –

późnej dorosłości (przejścia z aktywnego życia zawodowego na emeryturę)

Źródło: opracowanie własne.

Dla człowieka wchodzącego w dorosłość, korzystanie z różnych form poradnictwa ma znaczenie wspo-magające, odnoszące się głównie do decyzji związanych z wyborem przyszłego kierunku kształcenia, szkoły, zawodu oraz budowania świadomości, że nie jest to zawód na całe życie.

Okres dorosłości to etap wejścia na rynek pracy i ścieżkę kariery zawodowej oraz adaptację społeczną. Poradnictwo może odnosić się do kwestii m.in.: podjęcia zatrudnienia, doskonalenia zawodowego, podwyższania kwalifikacji, awansu, przekwalifikowania, zmiany zawodu, a także pozostawania bez pracy, szukania nowej alternatywy zawodowej oraz adaptacji do różnych ról społecznych. Poradnictwo w tym okresie oscyluje w obrębie planowania m.in. dalszej aktywności edukacyjnej, samokształceniowej, a tak-że rodzinnej, społecznej, kulturowej oraz ekonomicznej (działania służące zabezpieczeniu środków

finansowych na starość).

W okresie przejścia z aktywnego życia zawodowego na emeryturę, poradnictwo może pomóc w za-akceptowaniu tego faktu, w znalezieniu twórczych, pozazawodowych form realizacji własnej, a także

zagospodarowaniu czasu wolnego. Może służyć readaptacji zawodowo-ekonomicznej i przyczyniać

się do aktywnego/pomyślnego starzenia się.

Według wielu autorów (m.in.: B .Wojtasik, A. Paszkowskiej-Rogacz, V. Drabik-Podgórnej) przyjmuje się, że u podstaw poradnictwa leży założenie, że składa się ono z wielu cząstkowych decyzji, które prowadzą do pełnienia określonych zadań, bądź ról społecznych, a proces wyboru jest implikacją, co najmniej kilku decyzji.108

Tabela 2. Decyzje życiowe, przy których wymagane/wskazane jest wsparcie doradcze

Decyzje życiowe jednostki przy których wymagane/ wskazane jest wsparcie doradcze

wybór kierunku kształcenia i typu szkoły podjęcie kształcenia w zawodzie wejście na rynek pracy

pełnienie ról rodzinnych, zawodowych i społecznych

rozwój w zawodzie lub zmiana zawodu, co wiąże się doskonaleniem kwalifikacji lub ponownym ich nabyciem

wyjście z zawodu oraz przejście na emeryturę

Źródło: opracowanie własne.

Na podstawie A. Paszkowska-Rogacz, Metody pracy z grupą w poradnictwie zawodowym. Wyd. KOWEZiU, Warszawa 2004, s. 15.

Poradnictwo

Literatura przedmiotu dotyczącą zjawisk i procesów poradniczych, wyróżnia dwa dominujące terminy: poradnictwo i doradztwo. Etymologia słowa poradzić i doradzić ukazuje ich równoznaczność pojęciową, traktować je można, jako synonimy. Poradzić to udzielić komuś rady, wskazać sposób postępowania w jakiejś sprawie, zalecić komuś środek na coś. Natomiast doradzić to udzielić porady, wskazać sposoby postępowania w jakiejś sprawie. Powyższe terminy podobnie funkcjonują w języku potocznym, w tych samych znaczeniach używane są również przez praktyków.

108 Por. B. Wojtasik , (red.), Podejmowanie decyzji zawodowych przez młodzież i osoby dorosłe w nowej rzeczywistości społeczno-politycznej.

Poradnictwo, według Małego Słownika Języka Polskiego to: „udzielanie porad, wskazówek, informa-cji w pewnym zakresie.” W. Okoń mówił o poradnictwie, jako: „ukierunkowaniu planów życiowych.” Natomiast Z. Wiatrowski podkreślał, że dotyczy ono pomocy o charakterze doradczym, odpowiadają-cym nowym okolicznościom i nowym potrzebom. Poradnictwo utożsamiane jest również z dostarcze-niem radzącemu się porad i wskazówek, w celu rozwiązania jego problemów.

Porada, zdaniem M. Czerepaniak-Walczak staje się nieodłącznym elementem ludzkiej codzienności, a intencją każdej porady powinno być wsparcie osoby, by potrafiła samodzielnie podejmować kolejne kroki, z poszukiwaniem rady włącznie. Jeżeli przyjąć, że rada jest podpowiedzią, sugestią jak postąpić w określonej sytuacji, która może być wynikiem mądrości jednej ze stron albo wymiany opinii i argu-mentów obydwu stron, pojęcie to można odnieść do dwóch procesów wspierania ludzkich decyzji i wyborów, czyli poradnictwa i doradztwa.

W świetle powyższych założeń poradnictwo oznacza wszelkie działania, których celem jest ukierunko-wywanie postępowania, wskazywanie drogi. Doradztwo natomiast jest procesem opartym na interakcji dwupodmiotowej, nacechowanej dobrowolnością, przebiegającą w formie spotkania, rozmowy. Celem tak pojmowanego doradztwa, jest wspieranie człowieka w indywidualnym rozwoju poprzez kształto-wanie racjonalności, krytycyzmu i odwagi w ocenie i wyborach.

Przyjmując za podstawę zakres działań, B. Wojtasik wyróżniła trzy grupy definicji: Î poradnictwo w znaczeniu węższym

Î poradnictwo w znaczeniu szerszym

Î poradnictwo w znaczeniu systemowym. zadaniowy jednostki

Poradnictwo w znaczeniu węższym (kierunek psychologiczny) szczególnie mocno akcentuje moment udzielania pomocy, a także relację: doradca-radzący się. To działanie jest skierowane na pomaganie za pośrednictwem porady, może być też potraktowane, jako pomoc w rozwiązywaniu problemów. Poradnictwo w znaczeniu szerszym (kierunek pedagogiczny) jest działaniem długotrwałym, celowym, systemowym o podłożu socjalizującym i wychowawczym. Podkreśla realizację udzielonych porad, in strukcji, informacji oraz wpływ na modyfikowanie sytuacji i zachowań, jak również na rzeczywistość społeczną. Poradnictwo w tym ujęciu wiąże się z wychowaniem, nauczaniem, a także działaniami op-tymalizującymi i naprawczymi.

Poradnictwo w znaczeniu systemowym (kierunek socjologiczny) jest ujmowane, jako podsystem systemu wychowania, działanie społeczne, zinstytucjonalizowane i realizowanie profesjonalnie.

Poradnictwo jest procesem i sformalizowanym działaniem systemowym. Natomiast doradztwo jest zadaniem realizowanym w ramach tego procesu i działań systemowych.

Zdaniem A. Paszkowską-Rogacz działania poradniczo-doradcze to relacje między dwoma osobami, z których jedna pomaga drugiej w udzielaniu sobie samej pomocy. Zakres poradnictwa opiera się na informowaniu, będącym prezentacją obiektywnych faktów, udzielaniu porad, wyrażających punkt widzenia doradcy oraz orientacji wyjaśniającej sposoby wykorzystania informacji.

Według A. Wattsa i R. Sultany,poradnictwo odnosi się do usług i czynności mających na celu pomoc jednostkom w każdym wieku, dowolnym momencie życia, w podejmowaniu wyborów edukacyjnych, szkole-niowych i zawodowych oraz w zarządzaniu ich rozwojem. Czynności związane z poradnictwem, mogą mieć charakter pracy indywidualnej bądź grupowej, przeprowadzanej bezpośrednio z klientem, lub na odległość. Zdaniem B. J. Ertelta rola poradnictwa polega obecnie na rozumieniu jej jako „projektu życiowego” i to nie tylko w określonych fazach życia lecz przez całe życie. Według B. Wojtasik jest ono procesem całożyciowym, który towarzyszy człowiekowi na całej drodze rozwoju życiowego.

Ciekawy głos w dyskusji na temat poradnictwa przedstawił S. Murgatroyd w swojej pracy „Poradnictwo i pomoc”. Określił proces poradnictwa, jako pomaganie poszczególnym jednostkom w pokonywaniu przeszkód znajdujących się na drodze do ich osobistego rozwoju oraz w optymalnym pobudzaniu indywidualnych źródeł tego rozwoju. Można przyjąć, że jest to proces ułatwiający poszczególnym jed-nostkom pogodzenie się z własnym życiem i zaakceptowanie go takim, jakim jest, a w konsekwencji, by osiągnąć większą dojrzałość poprzez nauczenie się brania odpowiedzialności i podejmowania de-cyzji za samego siebie. Można zatem uznać poradnictwo za szczególną formę pomocy. Bardzo często postrzega się poradnictwo, jako zajęcie wymagające szczególnych i wielorakich umiejętności i kompe-tencji, ustawiczne doskonalonych oraz wysokiego poziomu aktywności własnej, a także doświadczenia i dojrzałości emocjonalnej doradcy.

Nowe rozumienia poradnictwa oprócz procesowego charakteru działań, podkreśla również aktywny udział korzystającego z porady, nie ogranicza się tylko do działań dla młodzieży i rodziny, może doty-czyć także osób dorosłych, aktywnych zawodowo i bezrobotnych, kobiet chcących powrócić do pracy po przerwie często spowodowanej podjęciem roli matki, osób niepełnosprawnych oraz osób przecho-dzących na emeryturę.

Podsumowując, można przyjąć, że poradnictwo jest:

Î systemem społecznym, obejmującym czynności ludzkie;

Î działaniem racjonalnym, odrzucającym spontaniczność i przypadkowość;

Î czynnością celową, zorientowaną na optymalizację i udoskonalenie cech osobowości i zachowań (rozwój motywacji, przekształcanie emocji, wzbogacanie zasobu informacji, rozbijanie stereoty-pów myślenia i rozwój krytycyzmu);

Î rozwiązywaniem problemów życiowych jednostki z uwzględnieniem zadań o charakterze ad-aptacyjnym lub decyzyjnym oraz stanów emocjonalnych, z którymi jednostka musi się uporać, a których samodzielne rozwiązanie przekracza jej możliwości;

Î działaniem pożądanym na wielu poziomach i wszystkich etapach życia;

Î realizowane w układzie interakcyjnym, sprzyjającym powstawaniu nowych wartości opartych na kooperacji uczestników, przedmiotem działań nie jest jednostka, jako taka, ale problem, który jej dotyczy i prowadzi do zaburzeń stosunku do siebie lub otoczenia;

Î działalnością, której nie przysługuje precyzyjnie określony rodzaj czynności, forma organizacyjna lub metoda postępowania, a jedynie przypisuje się przyjazny i wspomagający charakter; Î dobrowolnym udziałem radzącego się, a wkład doradcy wynika z poczucia obowiązku lub racji

wykonywania zawodu.

Poradnictwo należy zacząć traktować, jako powszechną i stale dostępną usługę, obejmującą jednocześnie poradnictwo rodzinne, edukacyjne, zawodowe, personalne i społeczne, która kierowana jest do szerokiego

grona nowych odbiorców. Życie i praca w społeczeństwie opartym na wiedzy wymaga od jednostek ak-tywności i wewnętrznej motywacji do rozwoju zawodowego i do rozwoju własnej osobowości. Głównym zadaniem współczesnego poradnictwa jest towarzyszenie jednostkom na ich życiowej drodze, zwiększając przy tym ich samoświadomość, motywację, dostarczając im właściwych informacji i ułatwiając podejmo-wanie decyzji. Do tego niezbędna jest bardziej proaktywna orientacja – to znaczy, że należy wychodzić naprzeciw potrzebom ludzi, zamiast jedynie czekać, aż zgłoszą się po poradę.