INFORMACJE MERYTORYCZNE DLA NAUCZYCIELA/
NAUCZYCIELKI
211
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
Informacje merytoryczne dla nauczyciela / nauczycielki Moduł III – Wykonanie projektu
6 III
Sugestia 6.
Wykorzystanie oceniania kształtującego w procesie pracy nad projektem
Ocenianie jest nieodłącznym elementem procesu kształcenia. Obowiązek oceniania poziomu i postępów ucznia/uczennicy nakładają na szkołę przepisy prawne. Kontrolowanie i ocenianie oraz wystawianie stopni ma duże znaczenie informacyjne dla ucznia/uczennicy i ich rodziców, dla nauczyciela/nauczycielki, szkoły, nadzoru pedagogicznego oraz administracji. Problem kon-troli i oceniania był i jest przedmiotem wielu badań pedagogicznych, które wykazują dużą rolę oceniania nie tylko w motywowaniu uczniów/uczennic, ale również w selekcji ludzi do pełnienia różnych ról społecznych i zawodów. Oceny szkolne mogą wpływać na poczucie własnej wartości młodego człowieka, ocenę własnych możliwości oraz podejmowanie decyzji odnośnie dalszego kształcenia76.
Organizacja systemu kontroli i oceny osiągnięć szkolnych uczniów/uczennic powinna być pro-wadzona według następującego algorytmu:
1. Ocenianie diagnostyczne (wstępne) – to badania prowadzone przed rozpoczęciem procesu kształce-nia w danym dziale programowym lub module. Określają poziom wiedzy i umiejętności ukształ-towanych w procesie kształcenia, niezbędnych do prawidłowej organizacji procesu kształcenia w czasie kolejnych zajęć dydaktycznych, działach programowych.
2. Ocenianie kształtujące (bieżące) – to badania prowadzone w trakcie procesu kształcenia, ukierunko-wane na proces doskonalenia pracy uczniów/uczennic i nauczycieli/nauczycielek. Określają one relację pomiędzy wiadomościami i umiejętnościami założonymi w celach kształcenia a rzeczywi-ście osiągniętymi w trakcie zorganizowanego procesu kształcenia.
3. Ocenianie sumujące (końcowe) – to badania prowadzone po zakończeniu procesu kształcenia w dziale programowym.
Aktualnie wielu autorów uznaje ocenianie kształtujące jako bardzo istotne, aczkolwiek wyma-gające od większości nauczycieli/nauczycielek dokonania w tym procesie zasadniczych zmian.
Paul Black i inni uznają, że jest wiele dowodów na konieczność wprowadzenia tych zmian w procesie oceniania uczniów/uczennic, m in. sądzą, że:
uczniowie/uczennice osiągają lepsze wyniki niż przy tradycyjnych sprawdzianach,
nauczyciele/nauczycielki zaczynają czerpać coraz więcej przyjemności ze swej pracy i odczuwają większą satysfakcję,
nauczyciele/nauczycielki widzą, jak nauka zaczyna sprawiać uczniom/uczennicom przyjemność.
Idea oceniania kształtującego wymaga pracy polegającej na innym rozłożeniu wysiłku: nie cho-dzi o to, aby pracować ciężej, ale aby pracować mądrzej77.
W interesującej, cytowanej już pozycji „Jak oceniać, aby uczyć?” prezentowane są cztery ro-dzaje działań, które mają pomóc nauczycielom/nauczycielkom wprowadzić do pracy z ucznia-mi/uczennicami pomysły z zakresu oceniania kształtującego. Wybraliśmy dwa z nich, które naszym zdaniem będą przydatne w ocenianiu projektów uczniowskich. Zaliczono do nich:
informację zwrotną,
ocenę koleżeńską i samoocenę.
76 R. J. Arends: Uczmy się nauczać, op. cit.
77 P. Black: Jak oceniać, aby uczyć? COE, Warszawa 2006, s.13.
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 212
nice lepiej się uczą. Następuje osobisty dialog z każdym uczniem/uczennicą o jego/jej pracy, wspieranie i rozwijanie właściwego postępowania uczniów/uczennic w procesie uczenia się.
Wydaje się, że znacznie łatwiejszy i skuteczniejszy byłby proces oceniania, gdyby nauczyciele/
nauczycielki w większym zakresie wdrażali samoocenę i ocenę koleżeńską, która jest niezbęd-na do skutecznego uczeniu się. Na temat samooceny ucznia/uczennicy i oceny koleżeńskiej w ramach zespołu przekazaliśmy Państwu uwagi w informacjach merytorycznych do zajęć 3 w module III. Poniżej wiadomości, które mogą ułatwić zorganizowanie i przeprowadzenie oce-ny koleżeńskiej – oceoce-ny przez kolegów/koleżanki z innego zespołu.
Ocena koleżeńska jest wartościowa z wielu powodów:
jeśli uczniowie/uczennice mają perspektywę poddania się tej ocenie są bardziej umotywowani do efektywniejszej pracy,
wymiana zdań w dyskusji rówieśników odbywa się zgodnie z ich zasobem słów i jest łatwiejsza dla nich do zrozumienia – uczniowie/uczennice od swoich kolegów/koleżanek przyjmują czasem takie uwagi, które byłyby trudne dla nich do przyjęcia od nauczyciela/nauczycielki,
ocena koleżeńska wzmacnia merytoryczny głos uczniów/uczennic i w efekcie poprawia komunikację między uczniami/uczennicami a nauczycielem/nauczycielką,
w chwili, kiedy uczniowie/uczennice prowadzą ocenę koleżeńską, nauczyciel/nauczycielka może ich obserwować i wyciągać wnioski związane z interwencją dydaktyczną,
sprawdzanie własnych lub cudzych prac powoduje, że uczniowie/uczennice też się uczą.
Pamiętajmy, że jeśli chcemy, żeby samoocena lub ocena koleżeńska była efektywna należy ustalić wspólnie z uczniami/uczennicami kryteria, które powinny być dla uczniów/uczennic przejrzyste, łatwe do zrozumienia. Ocena koleżeńska i samoocena uczniowska pozwala im od-czuć, jak bardzo są odpowiedzialni za proces uczenia się, a o to przecież powinno chodzić nauczycielowi/nauczycielce we współczesnej szkole78.
Pragniemy zaprezentować Państwu jeszcze jeden z nowoczesnych sposobów badania osią-gnięć edukacyjnych uczniów/uczennic. Obecnie w wielu krajach prowadzi się eksperymenty nad zastosowaniem teczek portfolio uczniów/uczennic w badaniach ich osiągnięć.
Tworzenie zbioru własnych prac i innych dowodów osiągnięć w dziale programowym, w projek-cie, może stanowić znakomity sposób dokumentowania wykonywanej pracy. Teczkę ucznia/
uczennicy (portfolio) może tworzyć sam uczeń/uczennica lub robić to wspólnie z nauczycielem/
nauczycielką. Prace uczniów/uczennic to np. sprawozdania z wykonanych projektów, informa-cje o nowościach z danej dziedziny, sprawozdania z odbytych wycieczek dydaktycznych, kon-trolne prace pisemne, protokoły z przeprowadzonych ćwiczeń, zeszyty ćwiczeń lub praktyczne wytwory prac. Wytwory prac uczniów/uczennic powinny być gromadzone w trakcie całego procesu kształcenia tak, aby możliwe było śledzenie postępów ucznia/uczennicy.
78 Ibidem, s. 45–70.
213
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
Informacje merytoryczne dla nauczyciela / nauczycielki Moduł III – Wykonanie projektu
6 III
Bolesław Niemierko uznaje, że o powodzeniu tej metody zdecyduje postęp w budowaniu stan-dardów edukacyjnych, czyli krajowych norm wymagań programowych, w taki sposób, aby można było oceniać osiągnięcia uczniów/uczennic na podstawie treści zawartych w teczkach portfolio79.
Merrill Harmin w pozycji pt. „Duch klasy” uznaje, że poprzez tworzenie teczki portfolio można zwiększyć poczucie odpowiedzialności uczniów/uczennic za własną naukę, a nauczycielowi/
nauczycielce dać narzędzie do oceny postępów ucznia/uczennicy, grupy, klasy. W bardzo inte-resujący sposób autor wymienionej pozycji sugeruje, aby uczniowie/uczennice po jakimś czasie, ustalonym z nauczycielem/nauczycielką przeprowadzili przegląd swoich teczek, dokonali syntezy wykonanych prac, napisali o swoim dorobku, wskazali, co uznają za swój sukces, a co im się nie udało, co powinni w następnym okresie naprawić.
Teczka portfolio wspiera rozwój samodzielności i odpowiedzialności uczniów/uczennic.
Materiały w teczce muszą być zorganizowane w taki sposób, aby można było łatwo śledzić przebieg pracy i czynione postępy. Uczniowie/uczennice powinni mieć świadomość, że teczkę prowadzą przede wszystkim dla siebie80.
W pracy zespołu nad projektem rolę teczki portfolio spełnia wspólnie tworzona Teczka Pro-jektu, która na tym etapie powinna również zostać poddana samoocenie i ocenie koleżeń-skiej. Pozwoli to uczniom/uczennicom ocenić, co z zaplanowanych działań udało im się wy-konać, a jakie prace jeszcze pozostały do zrobienia.
79 B. Niemierko: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. Biuro Koordynacji Kształcenia Kadr, Fundusz Współpracy, Warszawa 1997, s. 74–75.
80 M. Harmin: Duch klasy, Jak motywować uczniów do nauki. CEO, Warszawa 2008.
SCENARIUSZ ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
Czas trwania:
2 godziny dydaktyczne
217
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
7 III
Scenariusz zajęć dydaktycznych Moduł III – Wykonanie projektu
Operacyjne cele kształcenia:
Po zakończeniu zajęć uczniowie/uczennice będą potrafi li:
współpracować w grupie projektowej,
opracować kartę projektu zgodnie z ustaloną strukturą, opracować komputerowo tekst karty projektu, gromadzić karty projektu w Teczkach Portfolio, opracowywać miniraport z dokonanych prac,
skorzystać z przewodnika dla uczniów/uczennic dotyczącego modułu III – „Wykonanie projektu”.
Dominujące metody pracy z uczniami/uczennicami:
warsztaty – praca w grupach projektowych.
Środki dydaktyczne:
Poradnik dla nauczyciela/nauczycielki do modułu III, Przewodnik dla ucznia/uczennicy do modułu III, komputer, drukarka,
materiały piśmienne: mazaki, papier biały A4, przykłady kart projektu,
Teczki Projektów z zebranymi ćwiczeniami, wypracowanymi materiałami, raportami, kartami samooceny, arkuszami oceny procesu tworzenia pracy projektowej, kartami obserwacji, płytami CD i kartami projektu.
Formy pracy uczniów/uczennic:
Grupowa zróżnicowana i indywidualna.
Przebieg zajęć i wskazówki metodyczne
1. Opracowanie karty projektu zgodnie z przyjętą strukturą. Podczas zajęć 7 uczniowie/uczennice powin-ni opracować kartę projektu. Dla sprawnego zorgapowin-nizowapowin-nia tej części zajęć należy zapoznać się z Sugestią 7 w informacjach merytorycznych dla nauczyciela/nauczycielki do zajęć 7 „Zaprezen-towanie sposobu dokumentowania wykonania projektu”, a podczas zajęć posłużyć się ponow-nie przykładami kart projektu zamieszczonymi w załącznikach przedmiotowych – Dobre praktyki przedmiotowe. Podczas zajęć powinno się zapewnić uczniom/uczennicom dostęp do komputera tak, aby mogli przygotować opracowanie komputerowe karty projektu, wykorzystać zdjęcia, zesta-wienia, itp. w zależności od charakteru projektu. Proponujemy, aby karta projektu zawierała syntezę najważniejszych działań uczniów/uczennic i pozyskanych informacji i nie przekraczała 3 –5 stron A4, ale ostateczna decyzja należy do nauczyciela/nauczycielki prowadzącego/prowadzącej projekt i jest także zależna od charakteru projektu i rozwiązań przyjętych w szkole.
2. Konsultacje z uczniami/uczennicami. Na tym etapie konsultacje z uczniami/uczennicami powinny przede wszystkim dotyczyć podsumowywania prac w projekcie, tworzenia karty projektu, a tak-że, jeżeli uczniowie/uczennice wyrażą takie zainteresowanie, pomysłów na przeprowadzenie ciekawej prezentacji.
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 218
nice wykorzystać również podczas zajęć.