SCENARIUSZ ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
Czas trwania:
2 godziny dydaktyczne
173
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
3 III
Operacyjne cele kształcenia:
Po zakończeniu zajęć uczniowie/uczennice będą potrafi li:
współpracować w grupie projektowej,
dokonać analizy i syntezy zgromadzonych materiałów,
zarchiwizować wykonane zdjęcia i fi lmy na nośniku elektronicznym, dokonać samooceny własnej pracy przy użyciu karty samooceny, zaprezentować indywidualne dokonania w projekcie,
przedstawić program naprawczy w przypadku braku dokonań lub niskiego poziomu ich jakości, gromadzić wypracowane i zebrane materiały oraz karty oceny i karty obserwacji w Teczce Projektu, opracowywać miniraport z dokonanych prac,
skonsultować z nauczycielem/nauczycielką przebieg prac nad projektem, uzupełnić kartę pracy nad projektem,
skorzystać z przewodnika dla uczniów/uczennic dotyczącego modułu III – wykonanie projektu.
Dominujące metody pracy z uczniami/uczennicami:
elementy wykładu wizualizowane prezentacją multimedialną, warsztaty – praca w grupach projektowych.
Środki dydaktyczne:
Poradnik dla nauczyciela/nauczycielki do modułu III, Przewodnik dla ucznia/uczennicy do modułu III, komputer i rzutnik multimedialny, drukarka,
prezentacje multimedialne: „Samoocena i ocena koleżeńska”, materiały piśmienne: mazaki, papier biały A4,
karty pracy nad projektem,
karty samooceny ucznia/uczennicy wykonującego pracę projektową, arkusz oceny procesu tworzenia pracy projektowej,
karty obserwacji zespołu, płyty CD, pendrive’y,
Teczki Projektów z zebranymi ćwiczeniami, wypracowanymi materiałami, raportami, kartami samooceny, arkuszami oceny procesu tworzenia pracy projektowej, kartami obserwacji, płytami CD.
Formy pracy uczniów/uczennic:
Indywidualna, grupowa zróżnicowana.
Przebieg zajęć i wskazówki metodyczne
1. Wykonywanie projektu w zespole. Działania podejmowane przez uczniów/uczennice zależą od cha-rakteru wykonywanego projektu i zaprojektowanych do realizacji zadań.
2. Gromadzenie zebranych materiałów w Teczce Projektu. Gromadzone w Teczce Projektu materiały za-leżą od charakteru wykonywanego projektu. Uczniowie/uczennice mogą dokumentować przebieg swojej pracy nad projektem, a wykonane zdjęcia i fi lmy archiwizować na nośniku elektronicznym.
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 174
3. Ocena pierwszego etapu prac. Samoocena własnej pracy i pracy zespołu. W drugiej części zajęć ucznio-wie/uczennice powinni dokonać samooceny własnej pracy i pracy zespołu po pierwszym etapie prac nad projektem. Dla właściwego zorganizowania procesu samooceny uczniów/uczennic, a na-stępnie oceny dokonanej przez nauczyciela/nauczycielkę należy najpierw zapoznać się z Sugestią 3 w informacjach merytorycznych dla nauczyciela/nauczycielki do zajęć 3 „Dokonywanie systema-tycznej obserwacji i oceniania postępów uczniów/uczennic w pracach nad projektem”. Przygoto-wując uczniów/uczennice do przeprowadzenia samooceny można skorzystać z prezentacji multi-medialnej „Samoocena i ocena koleżeńska” – prezentacja III do modułu III. Procesem samooceny powinien zawsze kierować nauczyciel/nauczycielka. W prowadzeniu samooceny można wykorzy-stać kartę samooceny (załącznik 2), którą indywidualnie wypełnia każdy uczeń/uczennica (I etap).
Następnie uczniowie/uczennice w zespole mogą zaprezentować, co każdy z nich zrobił w ramach projektu, czy wykonał wszystkie zaplanowane prace, jeżeli nie to dlaczego oraz jak i kiedy zamie-rza poprawić swoje działania. W zależności od grupy i decyzji nauczyciela/nauczycielki samoocena może mieć tylko charakter ustnych wypowiedzi. Nauczyciel/nauczycielka może również zmodyfi ko-wać zamieszczoną w załącznikach kartę samooceny. Jeżeli w procesie samooceny wykorzystane są karty samooceny, powinny zostać umieszczone w Teczce Projektu w części 4. Samoocena uczniów/uczennic oraz prowadzona przez nauczyciela/nauczycielkę obserwacja pracy zespołu powinna stać się podstawą oceny zespołu i poszczególnych jej członków przez nauczyciela/na-uczycielkę. Przykładowe karty obserwacji zaprezentowano w załączniku 3. Natomiast przykłado-wy arkusz oceny procesu tworzenia pracy projektowej wraz z kryteriami i punktacją stanowią za-łączniki 4A i 4B. Zaza-łączniki mogą być wykorzystane w zaproponowanej formie lub zmodyfi kowane przez nauczyciela/nauczycielkę. Arkusze oceny czy karty obserwacji też powinny znaleźć się w części 4 Teczki Projektu, ponieważ ocenianie jest częścią pracy nad projektem i aby przyniosło oczekiwany, motywacyjny efekt powinno być jawne dla zainteresowanych uczniów/uczennic.
Samodzielna praca uczniów/uczennic
Po zajęciach 3 uczniowie/uczennice powinni zapoznać się z materiałem do modułu III część 6.
„Dokonywanie samooceny”.
ZAŁĄCZNIKI
177
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
Załączniki
III 3
Moduł III – Wykonanie projektu
Załącznik 2 (moduł III, zajęcia 3)
Karta samooceny ucznia/uczennicy wykonującego/wykonującej pracę projektową (przykład)
Imię i nazwisko ucznia/uczennicy ………..
Lp. Kryterium
Etap I Etap II Zakończenie projektu
Tak Częściowo Nie Tak Częściowo Nie
1. Uczestniczyłem/am w wyborze tematu pracy projektowej
2. Uczestniczyłem/am w opracowaniu opisu projektu
3. Uczestniczyłem/am w planowaniu pracy zespołu (harmonogram)
4. Poszczególne etapy projektu wykonywałem/am systematycznie
5. Zaplanowane zadania wykonywałem/am terminowo
6. W pełni zaangażowałem/am się w prace projektowe zespołu
7. Motywowałem/am kolegów/
10. W realizacji projektu korzystałem/am z różnorodnych źródeł
11. Jestem zadowolony/a z mojej pracy w zespole
12. Moje refl eksje i uwagi związane z wykonywaniem projektu w zespole
13. Moja praca zasługuje na ocenę szkolną (1–6)
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 178
Karty obserwacji zespołu (przykład)
(na podstawie J. Królikowski: Projekt edukacyjny. Materiały dla zespołów międzyprzedmiotowych. CODN, Warszawa 2000)
Zachowania Imiona członków zespołu oraz okoliczności, w których tak się zachowali
Zapisywanie pomysłów innych
Zachęcanie innych do pracy
Sprawdzanie, czy wszyscy rozumieją zadania i ustalenia
Dbałość o dobrą atmosferę pracy
Dbałość o jakość pracy
Przypominanie reguł
Nieodbieganie od tematu
Krytykanctwo
Blokowanie pracy grupy
Atakowanie innych
Karta obserwacji zespołu (przykład)
Imię ………… ………… ………… ……..… …………
Zachowania
Uważnie słucha innych, nie przerywa cudzych wypowiedzi, czeka aż inni skończą, żeby zabrać głos
Zwięźle przedstawia swoje opinie, nie robi dygresji
Swoje opinie i uczucia wyraża wprost, nie stosuje aluzji
Jej/ jego komunikaty niewerbalne są zgodne z werbalnymi
Zadaje pytania i parafrazuje wypowiedzi innych, by upewnić się, czy dobrze je rozumie
179
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
Załączniki
3 III
Moduł III – Wykonanie projektu
Załącznik 4A (moduł III, zajęcia 3)
Arkusz oceny procesu tworzenia pracy projektowej
Kryterium
1. Wybór tematu, ustalenie zagadnień istotnych dla wykonania projektu 2. Planowanie pracy – podział
zadań w zespole 3. Trafność doboru źródeł
informacji 4. Praca w zespole
5. Wykonywanie zaplanowanych zadań
6. Terminowość
7. Dokonanie samooceny
Razem punkty Ocena
Na etapie II i III należy przenieść punkty uzyskane za kryterium pierwsze w I etapie, ponieważ te działania są oceniane tylko raz.
Załącznik 4B (moduł III, zajęcia 3)
Kryteria oceny etapu tworzenia pracy projektowej
1. Wybór tematu projektu, ustalenie zagadnień istotnych dla wykonania pracy projektowej
a. wybór tematu projektu samodzielny 2
przy wykorzystaniu sugestii nauczyciela/nauczycielki 1
przyjęcie tematu zaproponowanego przez nauczyciela/nauczycielkę 0
b. ustalenie zagadnień istotnych dla wykonania pracy projektowej samodzielne 2
przy niewielkiej pomocy nauczyciela/nauczycielki 1 przy znacznej pomocy nauczyciela/nauczycielki 0
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 180
z wykorzystaniem sugestii nauczyciela/nauczycielki 1 przy pomocy nauczyciela/nauczycielki 0
b. podział pracy ze względu na dobór zadań
równomierny i zgodny z predyspozycjami uczniów/uczennic 2 nierównomierny, ale zgodny z predyspozycjami uczniów/uczennic 1 przypadkowy 0
3. Trafność doboru źródeł informacji trafne i różnorodne 3
trafne, ale mało zróżnicowane 2 trafne, ale podstawowe 1 nietrafne 0
4. Praca w zespole
przyjęcie funkcji lidera/liderki zespołu, motywowanie innych do pracy 3 czynne współuczestniczenie w pracach zespołu 2
wykonywanie przydzielonych zadań 1 hamowanie pracy zespołu 0
5. Wykonanie zaplanowanych zadań
wykazywanie wysokiego stopnia kreatywności i inicjatywy 2
wykazywanie kreatywności i inicjatywy w niektórych elementach prac projektowych 1 odtwórcze podejście do wykonywanych zadań 0
6. Terminowość
wszystkie prace wykonywane w zaplanowanym terminie 2 drobne odstępstwa od harmonogramu prac 1
prace wykonywane nieterminowo 0
7. Dokonanie samooceny trafna samoocena 2
kłopoty z dokonaniem samooceny 1 nie potrafi dokonać samooceny 0
PUNKTACJA
MODUŁ III, ZAJĘCIA 3
INFORMACJE MERYTORYCZNE DLA NAUCZYCIELA/
NAUCZYCIELKI
183
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
3 III
Sugestia 3.
Dokonywanie systematycznej obserwacji i oceniania postępów uczniów/uczennic w pracach nad projektem
Monitorowanie przez nauczyciela/nauczycielkę pracy uczniów/uczennic wykonujących projekt pozwala mu/jej na kontrolowanie ich pracy, pomaganie im, kiedy okaże się to konieczne oraz informowanie o postępach w pracy za pomocą oceny wyrażonej cyfrą lub oceny opisowej.
Podczas realizowania prac długoterminowych (a wykonywany przez uczniów/uczennice pro-jekt ma taki charakter) ocenie powinien podlegać propro-jekt jako całość, a także poszczególne fazy jego realizacji. Podstawową zasadą jest, aby kryteria oceniania oraz forma oceny znane były uczniowi/uczennicy już w momencie podejmowania pracy nad projektem. Jak pamiętacie Państwo, zostały one umieszczone w opisie projektu, jaki uczniowie/uczennice przygotowali w poprzednim module. Uczniowie/uczennice powinni znać szczegółowe wymagania (kryteria) związane z poszczególnymi etapami oceny. Wydaje się słusznym, aby jednym z podstawo-wych kryteriów była samodzielność uczniów/uczennic przy wykonywaniu prac projektopodstawo-wych, tzn. im większa samodzielność, tym wyższa (przy spełnieniu innych kryteriów) ocena, jaką moż-na uzyskać. Im większa konieczność pomocy i kierowania pracą ucznia/uczennicy ze strony nauczyciela/nauczycielki, tym ocena powinna być odpowiednio niższa.
Należy informować uczniów/uczennice o ciągłym monitorowaniu ich pracy i ocenianiu podczas realizacji projektu. Formalne oceny za proces wykonywania projektu powinny zostać wystawio-ne po ustalonym na początku czasie, np.:
po upływie jednej trzeciej wyznaczonego czasu, po upływie dwóch trzecich wyznaczonego czasu, po zakończeniu projektu.
Mogą to być trzy oceny lub jedna ocena, na którą składają się cząstkowe oceny punktowe, np. 20% po upływie 1/3 wyznaczonego terminu, 20% po 2/3 i 60% po zakończeniu tu. Doświadczenia nasze wskazują, że świadomość ciągłego oceniania pracy nad projek-tem wpływa na uczniów/uczennice mobilizująco. Ustalają oni plan działania i pracują zgodnie z wytyczonymi zadaniami oraz w określonym czasie. Sporządzony harmonogram, w którym wskazane jest co, kto oraz w jakim terminie powinien wykonać, pozwala z jednej strony oce-nić nauczycielowi/nauczycielce postępy pracy poszczególnych uczniów/uczennic, gdyż wie on/a kogo i z czego powinien rozliczyć, z drugiej strony takie podejście do planowania pracy powinno pomóc uczniom/uczennicom uniknąć spiętrzenia działań pod koniec wyznaczonego okresu. Konsultacje z nauczycielem/nauczycielką, pod którego/której kierunkiem wykonywany jest projekt, umożliwiają szybkie reagowanie na pojawiające się trudności oraz rozwiązywanie bieżących problemów. Karta przebiegu prac nad projektem, która została zaprezentowana w załączniku 1 do zajęć 1 w tym module, powinna znacząco wspomóc proces monitorowania a także oceny pracy uczniów/uczennic.
Stałe monitorowanie pracy uczniów/uczennic, okresowe konsultacje z nauczycielem/nauczycielką oraz ocena pracy nad projektem w czasie jej trwania, umożliwiają różnicowanie ocen w zależności od wkładu pracy uczniów/uczennic, co jest bardzo trudnym kryterium oceny i wymaga dużego zaangażowania się nauczyciela/nauczycielki. W wyznaczonych terminach oceny etapowej ucznio-wie/uczennice powinni zdać sprawozdanie z wykonanej przez siebie części projektu, zgodnie z przyjętym harmonogramem. Informacje o ocenach uczniów/uczennic powinny być im prze-kazywane przez cały czas realizacji zadania projektowego tak, aby mieli oni jasny obraz wła-snych postępów i mogli podjąć decyzję o sposobach planowania swoich dalszych działań. Praca
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do kariery 184
w grupie kształtuje u uczniów/uczennic umiejętność samokontroli, zwiększa odpowiedzialność za pracę własną i innych oraz pozwala uświadomić sobie, że sposób, w jaki uczniowie/uczennice pracują i wywiązują się z przyjętych zadań, ma wpływ na obraz pracy i ocenę końcową całej grupy.
W zespole mogą pojawić się konfl ikty, jeżeli zaangażowanie poszczególnych członków zespołu w wykonywanie projektu nie jest jednakowe. Nauczyciel/nauczycielka powinien/powinna uczest-niczyć dyskretnie w rozwiązywaniu problemów grupy, motywować do działania poszczególnych jej członków, nie powinien/powinna jednak narzucać zadań tym, którzy tego unikają. Jeżeli pomi-mo podjętych działań nie wszyscy w zespole pracują jednakowo, nauczyciel/nauczycielka pomi-może zróżnicować oceny w zależności od wkładu pracy i rezultatów osiągniętych przez poszczególnych uczniów/uczennic.
Uczniowie/uczennice powinni/e być również świadomi tego, co w ich projekcie będzie ocenia-nie oraz jak opinia o poszczególnych elementach będzie ważyła na końcowej oceocenia-nie projektu.
Ocenie za pracę nad projektem podlegać powinny między innymi ukształtowane podczas wyko-nywania projektu umiejętności merytoryczne i interpersonalne, a także innowacyjność projektu, wykazana przedsiębiorczość i inicjatywa.
Oceniając proces tworzenia projektu należy wziąć pod uwagę następujące aspekty:
samodzielność w doborze tematu, wyznaczeniu jego zakresu i określeniu zagadnień istotnych dla rozważanego problemu,
stosunek do planowania pracy,
umiejętność pracy w zespole (jeżeli praca wykonywana jest przez więcej niż jednego ucznia/
uczennicę),
terminowość i odpowiedzialność w wywiązywaniu się z zaplanowanych prac, umiejętność rozwiązywania pojawiających się problemów,
pracowitość i inicjatywa w przeprowadzaniu badań i poszukiwaniu źródeł informacji, wykorzystanie różnorodnych źródeł informacji,
umiejętność doboru i selekcji informacji, umiejętność dokonania samooceny.
Wykonywanie projektów jest dobrym sposobem włączania uczniów/uczennice w proces oce-niania poprzez dokonywanie samooceny i oceny koleżeńskiej. Te dwie formy oceny w znako-mity sposób korespondują z oceną procesu wykonania projektu i sprzyjają rozwijaniu u uczniów/
uczennic świadomości własnego procesu uczenia się, pojawiających się trudności, wskazują ich mocne oraz słabe strony. Uczniowie/uczennice stają się bardziej samodzielni, odpowiedzialni za wykonanie projektu, często rozumieją, dlaczego wykonują projekt i jakie swoje umiejętności kształtują, wzrasta u nich poczucie własnej wartości, pewności siebie i motywacji do wykonywa-nia projektu, chętniej niwelują błędy, jakie popełnili przy jego wykonywaniu. Te formy ocewykonywa-niawykonywa-nia powodują często, że spotkania w ramach prowadzonych zajęć pozalekcyjnych są ciekawsze, w grupach panuje atmosfera pracy, co w efekcie doprowadza do osiągnięcia sukcesu.
To właśnie poprzez ocenę koleżeńską i samoocenę możemy zachęcić uczniów/uczennice do wzięcia odpowiedzialności za wykonanie projektu – co, jak Państwo już wiecie, jest jednym z podstawowych wymogów metody projektów. Jeśli uczeń/uczennica potrafi ocenić, co już zrobił, ile jeszcze musi podjąć działań, żeby osiągnąć wyznaczone w projekcie cele, to poma-ga mu to w zasadniczy sposób w procesie wykonywania projektu i czyni z niego aktywnego uczestnika zajęć.
185
Rozwój zainteresowań uczniów gimnazjum drogą do karieryMODUŁZAJĘCIA
3 III
W ocenie koleżeńskiej też zachodzi kilka prawidłowości, które stanowią o potrzebie jej stoso-wania w trakcie wykonystoso-wania grupowych projektów. Można uznać, że najważniejsze z nich to:
uczniowie/uczennice pracujący w jednej grupie projektowej łatwiej przyjmują informację zwrotną od swojego/swojej kolegi/koleżanki, choćby dlatego, że wyrażona jest językiem, którym porozumiewają się na co dzień,
ocena koleżeńska zmniejsza rywalizację uczniów/uczennic, są oni bardziej zorientowani na współpracę i na proces wykonywania projektu oraz efekt końcowy,
uczniowie/uczennice widzą, że ocena koleżeńska i samoocena służy poprawie ich pracy, jest oceną kształtującą, a nie sumującą i nie jest wykorzystywana do porównywania wyników, uczniowie/uczennice w roli „nauczyciela/nauczycielki” stają się bardziej odpowiedzialni
i wykazują większą dbałość o to, by ocena była sprawiedliwa, obiektywna, jawna, a wtedy sami się również uczą.
Ponadto ważną sprawą jest fakt, że ocena koleżeńska i samoocena, służące poprawie pracy uczniów/uczennic, nie są wykorzystywane do porównywania wyników. Jeśli samoocena i oce-na koleżeńska są dobrze przygotowane i przeprowadzone prawidłowo to wspierają uczniów/
uczennice, motywują ich, wyrabiają pozytywny obraz siebie, są adekwatne do rzeczywistości.
Samoocena i ocena koleżeńska ucznia/uczennicy może stać się cenną informacją dla nauczy-ciela/nauczycielki, dać odpowiedź na pytanie, w jaki sposób uczeń/uczennica pracuje, jakimi metodami się posługuje przy rozwiązywaniu postawionych w projekcie problemów, jaki jest sposób jego/jej rozumowania, jakie ma trudności przy wykonywaniu prac projektowych.