Nawroty, oznaczające tendencję do powracania do tych samych wzorców zachowań po okresach całkowitej lub częściowej

abstynen-cji⁹.

W przypadku fonoholizmu osoba uzależniona jest od wykonywania pewnych czynności nałogowo powtarzanych, ale bez udziału środków psy-choaktywnych. Do zachowań tych możemy zaliczyć takie czynności, jak:

7 St. Kozak, Patologia fonoholizmu, Warszawa 2013, s. 80.

8 Tamże, s. 80.

9 M. Rowicka, Uzależnienia behawioralne, Warszawa 2015, s. 7-8.

korzystanie z Internetu, oglądanie telewizji, dbanie o swój wygląd, używanie telefonu komórkowego. Każda jedna z nich może doprowadzić do uzależnie-nia, jeśli stracimy nad nią kontrolę. Jednym z pierwszych sygnałów uzależ-nienia jest odczuwany przymus wykonywania określonej czynności, mimo zgubnego wpływu na nasz organizm. Pozbawienie nas wykonywania danej czynności powoduje różne zaburzenia ze strony psychicznej np. (nerwo-wość, stany lękowe) oraz fizycznej np.(zawroty głowy, duszności)¹⁰.

Według Stanisława Kozaka, „fonoholizm jest to specyficzny stan orga-nizmu człowieka oraz zmian w zachowaniu towarzyszącym zawężaniu się wachlarza umiejętności radzenia sobie w życiu wraz z pojawiającym się przymusem korzystania z telefonu komórkowego pomimo negatywnych konsekwencji wcześniejszego ulegania robienia czegoś lub myślenia o czymś”¹¹. Powstanie uzależnienia przebiega zatem fazowo. W pierwszej występuje euforia i zaciekawienie nowym przedmiotem, z korzystania, któ-rego odczuwana jest przyjemność. Wykonywanie danej czynności powoduje oderwanie od codziennych problemów, zapomnienie o szarej rzeczywistości.

W drugiej fazie mówi się o uzależnieniu, gdyż osoba korzystająca nałogowo z danego przedmiotu poświęca mu coraz więcej czasu. Ogranicza inne zain-teresowania na rzecz środka uzależniającego i tylko wokół niego skupia swoje myśli. W ostatniej fazie, trzeciej dochodzi do zaniedbywania swoich obowiązków oraz najbliższych (rodziny). Pojawia się dyskomfort spowodo-wany brakiem dostępu do środka uzależniającego oraz negatywne zmiany w zachowaniu. Człowiek zaniedbuje codzienne obowiązki i coraz więcej cza-su spędza z telefonem komórkowym niż rodziną czy przyjaciółmi. Zaczynają pojawiać się problemy zdrowotne np. ze wzrokiem cieśniami ¹².

Z kolei Cesare Guerreschi rozróżnia pięć podstawowych rodzajów uza-leżnienia komórkowego: uzależnienie od smsów charakteryzujące się cią-głą potrzebą wysyłania i odbierania wiadomości tekstowych do innych lu-dzi. Osoby te są zdolne wysłać nawet kilkaset wiadomości dziennie, pisząc nawet do samego siebie. Ilość odebranych wiadomości rzutuje na ich na-strój i samopoczucie, uzależnienie od nowych modeli charakteryzujące się tym, że posiadacz telefonu komórkowego jest w stanie wydać ogromne pieniądze nie licząc się ze skutkami, byle zaimponować swoim rówieśnikom i stać się posiadaczem najnowszego modelu. Przywiązuje ogromną wagę do ilości nowoczesnych funkcji w telefonie, chociaż z nich nie korzysta, ale liczy się dla niego samo posiadanie, a nie użytkowanie, komórkowi ekshi-bicjoniści, którzy za wszelką cenę chcą się wyróżnić od innych nie tylko ceną aparatu, ale też kolorem i wyglądem. Traktują telefon, jako wyznacz-nik statusu społecznego, posługują się nim w taki sposób, aby każdy mógł zauważyć, że mają coś nowego, wyjątkowego, gracze, którzy traktują tele-fon jak konsolę do gry, potrafią godzinami grać bez opamiętania dopóki nie osiągną rekordu w danej grze, są zainteresowani nowymi grami, jakie się pokażą na rynku i dążą do ich zdobycia, tzw. SWT (syndrom wyłączonego telefonu) – osoby dotknięte tym syndromem nie wyłączają telefonu nawet

10 D. Becker-Pestka E. Kowalik, Wyzwania, …, dz. cyt., 173-174.

11 S. Kozak, Patologie komunikowania w Internecie. Zagrożenia i skutki dla dzieci i młodzieży, Warszawa 2011, s. 103.

12 S. Kozak, Patologia ..., dz. cyt., s. 82.

ZJAWISKO FONOHOLIZMU W ŻYCIU MŁODYCH LUDZI UCZĄCYCH SIĘ

W OCHOTNICZYCH HUFCACH PRACY 57

w nocy, odczuwają lęk przed utratą łączności, trzymają telefon blisko sie-bie, dbają o to, aby zawsze mieć naładowaną baterię, co daje im poczucie bezpieczeństwa. Odpowiedzą na smsa o każdej porze dnia i w nocy¹³.

Według psychologów, najbardziej podatni na uzależnienie się od telefo-nu komórkowego są ludzie młodzi, ponieważ łatwo ulegają emocjom, mo-dom i wpływom, a ich psychika jest jeszcze nieukształtowana. Młode poko-lenie łatwo przyswaja wszelkie nowinki technologiczne i szybko uczy się z nich korzystać, z czym wiąże się ryzyko uzależnienia. Drugą grupą ryzyka okazują się mężczyźni w przedziale wiekowym 40-45 lat, zwłaszcza ci pro-wadzący bardzo aktywne życie zawodowe, jak i prywatne. Zwykle traktują telefon, jako jedyny łącznik ze światem i bliskimi. Ostatnią grupą ryzyka są osoby samotne lub cierpiące z powodu braku czasu na kontakty społeczne.

Telefon staje się dla nich jedyną formą kontaktu z innymi ludźmi. Osoby z bardzo niską samooceną i poczuciem własnej wartości traktują komórkę, jako jedną z niewielu możliwości kontaktu z drugim człowiekiem, czują się przy tym „bezpieczne”, ponieważ nie muszą stawać twarzą w twarz z roz-mówcą¹⁴.

Podkreślmy jeszcze raz, że telefon komórkowy staje się nieodzownym elementem życia wszystkich grup społecznych. Korzystanie z niego staje się substytutem relacji z innymi ludźmi. Liczy się przede wszystkim szybkość kontaktu, skrótowość i atrakcyjność, którą zapewnia np. przekaz SMS-owy lub MMS-owy. Niepokojącym zjawiskiem jest również to, że coraz mniejsze dzieci sprawniej korzystają z telefonów komórkowych niż np. czytają czy piszą. Rodzice nie zwracają uwagi na to, jak często ich dzieci korzystają z telefonów komórkowych, a zdarza się i tak, że sami dają dziecku telefon do zabawy. Słusznie zauważają psycholodzy, że fonoholizm objawia się ana-logicznie, jak inne uzależnienia, lecz niełatwo jest je zauważyć. Ponieważ wszyscy mamy przy sobie telefony. Ale jedno jest pewne, iż uzależnienie od telefonu komórkowego niesie za sobą te same zagrożenia, co uzależnienia chemiczne.

Do zagrożeń tych zalicza się m.in. izolacja, osłabienie więzów rodzin-nych, alienacja, trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalrodzin-nych, zaburzenia funkcji biologicznych, trudności z koncentracją, utrata kontroli nad własnych zachowaniem, zubożenie języka, błędy językowe, zanik pasji.

A co ważne, fonoholizm skutkuje postępującym wycofaniem się ze świata zewnętrznego. Osoba uzależniona coraz więcej czasu spędza w samotno-ści¹⁵.

Dlatego tak ważna jest rola nie tylko rodziców, ale też i wychowawców, aby z jednej strony uzmysławiać młodym ludziom, że właściwe korzystanie z telefonu komórkowego pozytywnie może wpłynąć na ich życie. Z drugiej zaś powinni mieć świadomość o zagrożeniach, jakie niesie za sobą nieod-powiedzialne i niewłaściwe korzystanie z telefonu komórkowego.

Warto w tym miejscu odwołać się do programu profilaktycznego pt.

„Bezpiecznie korzystam z telefonu komórkowego, smartfona i tabletu”,

13 C. Guerreschi, Nowe uzależnienia, Kraków 2005, s. 210-212.

14 S. Kozak, Patologia, …., dz. cyt., s. 95.

15 Tamże, s. 96.

który był realizowany w Ochotniczym Hufcu Pracy w Jeleniej Górze.

Do Hufca trafia młodzież w wieku 15 – 18 lat wywodząca się najczęściej ze środowiska miejskiego, pochodząca z rodzin niepełnych, wielodzietnych, dotkniętych bezrobociem, o złej sytuacji materialnej, z rodzin niewydolnych wychowawczo czy patologicznych. Młodzież ta znajduje się w najtrudniej-szym dla siebie okresie dojrzewania, okresie buntu przeciwko swoim rodzi-com, wychowawcom przejawia trudności w nauce, co powoduje powstawa-nie zagrożeń w rozwoju sfery emocjonalnej, poznawczej i wychowawczej.

Wobec tego jednym z fundamentalnych celów jest organizowanie i rea-lizowanie działań wychowawczych, edukacyjnych i resocjalizacyjnych, ale również korygowanie określonych procesów socjalizacji i przysposobienie jednostek niedostosowanych społecznie do pełnienia określonych ról spo-łecznych, mających na celu zapewnienie im harmonijnego rozwoju i funk-cjonowania w otoczeniu, jak i z samym sobą.

Fundamentalnym celem programu było zwrócenie uwagi na problem fonoholizmu wśród młodych ludzi, poszerzenie wiedzy na temat uzależnień behawioralnych oraz uświadomienie wychowankom skutków nadmiernego korzystania z telefonu komórkowego. W związku z tym odbyły się zajęcia warsztatowe z wychowawcami, pogadanki, filmy na temat uzależnień beha-wioralnych. Zorganizowano Dzień bez telefonu komórkowego. Wykonano gazetki informacyjne nt. Plusy i minusy korzystania z telefonu komórkowe-go, smartfona. Zorganizowano spotkania ze specjalistami na temat profilak-tyki uzależnień.

Jak wykazały badania ankietowe przeprowadzone wśród 80 wycho-wanków Ochotniczego Hufca Pracy w Jeleniej Górze¹⁶, na pytanie czy po-siadasz telefon komórkowy? 80 uczestników zaznaczyło odpowiedź twier-dzącą.

Z kolei na pytanie, ile telefonów komórkowych posiadasz? 78 odpowie-działo, że ma jeden telefon, zaś dwóch odpowieodpowie-działo, że ma dwie komórki.

Na pytanie, telefon/telefony, które posiadasz są telefonami: na kartę, na abonament? 40 odpowiedziało, że na kartę, 40 zaś, że na abonament. Na pytanie, jaką kwotę przeciętnie wydajesz na usługi telefoniczne w miesiącu?

20 respondentów odpowiedziało, że do 10 zł., 30, że między – 10 – 30 zł., 20, że od 30 do 50 zł., a 10, że ponad 50 zł. Na pytanie Od jakiego czasu posiadasz telefon? 40 ma go dłużej niż dwa lata, 30 respondentów ma rok – dwa lata, 10 ma pół roku – rok. Słusznie zauważają pedagodzy, że telefon komórkowy jest nieodzownym atrybutem młodego człowieka. Nie wyobraża-ją oni sobie dnia bez telefonu komórkowego.

Na pytanie czy zawsze masz telefon? 80 wychowanków odpowiedziało, że tak. Z kolei na pytanie jeżeli zdarzy Ci się, że zapomnisz zabrać telefon z domu to idziesz do szkoły bez telefonu 55 odpowiedziało, że tak, wracasz do domu po telefon, ale tylko w sytuacji, aby nie późnić się do szkoły – 22 odpowiedziało, że tak, 3 zaś odpowiedziało, że wraca do domu po telefon mimo, że spóźnią się do szkoły. Na pytanie, W jaki sposób korzystasz z

16 Przeprowadzone badania miały zasięg ograniczony, dlatego osiągnięte rezultaty nie preten-dują do miana reprezentatywnych, lecz jedynie wskazują na stan świadomości i wiedzy wy-chowanków.

ZJAWISKO FONOHOLIZMU W ŻYCIU MŁODYCH LUDZI UCZĄCYCH SIĘ

W OCHOTNICZYCH HUFCACH PRACY 59

fonu? (wybierz 4 najczęściej wykonywane czynności) 62 odpowiedziało, że dzwoni, wysyła smsy, gra w gry, słucha muzyki, 12 odpowiedziało, że na-grywa filmy, dzwoni, korzysta z komunikatorów, wysyła mmsy, wymienia się zdjęciami i nagrywa filmy, 6 odpowiedziało, że do kontaktu z rodzicami, w celach edukacyjnych, dzwoni, wysyła sms. Okazuje się, że telefon wyko-rzystywany jest przez młodzież do dzwonienia, wysyłania sms-ów, ale słu-chania muzyki, grania w gry czy nagrywaniem filmów. Na pytanie ile roz-mów wykonujesz dziennie? 80 wychowanków odpowiedziało, że powyżej 5, zaś na pytanie ile smsów i mmsów wysyłasz dziennie? 70 wychowanków odpowiedziało, że od 5 -10, 5 odpowiedziało, że do 5, 5 odpowiedziało, że do więcej niż 10. Prawdopodobnie wynika to z faktu, że w dzisiejszym społe-czeństwie na plan pierwszy wysuwa się szybkość, skrótowość i atrakcyj-ność. Na pytanie czy wyłączasz kiedykolwiek telefon komórkowy? 50 wy-chowanków odpowiedziało, że nie, 10, że na zajęciach w szkole, 15, że w kinie, 5, że w kościele. Na pytanie, czy zdarzyło się, że za pośrednictwem telefonu ktoś Ci groził, obrażał lub wyzywał? 55 wychowanków odpowie-działo tak, 25, że nie. Czy w takiej sytuacji, poinformowałeś dorosłego? 35 odpowiedziało, że 45, że nie. Skoro nie, to dlaczego? 45 odpowiedziało, że to moja sprawa, nie bo nie, sam/sama to załatwię. Z kolei na pytanie, czy po-trafiłbyś/potrafiłabyś żyć bez telefonu komórkowego? 40 odpowiedziało, że nie, 30, że nie, 10 nie wie, gdyż nigdy nad tym się nie zastanawiali. Wg Was życie bez telefonu komórkowego byłoby koszmarem, prostsze, trudniejsze, ale poradziłbym/ałbym sobie. 50 odpowiedziało, że koszmarem, dla 25 by-łoby prostsze, dla 5 trudniejsze. Czy uważasz siebie za osobę uzależnioną od telefonu komórkowego? Wychowankowie zgodnie odrzekli, że nie. Na pytanie, czy chciałbyś/chciałabyś uczestniczyć w zajęciach na temat bez-piecznego korzystania z telefonu komórkowego? również 80 wychowanków odpowiedziało twierdząco.

Jak wykazały przeprowadzone badania wśród uczestników OHP, zdają sobie oni sprawę, że telefon komórkowy w ich życiu odgrywa ważną rolę, ale nie najważniejszą. Telefon ma im służyć przede wszystkim do komuniko-wania się. Aczkolwiek zdają sobie sprawę, że służy on również do innych celów np. robienia zdjęć, nagrywania filmów, słuchania muzyki, grania w gry, ale i do celów edukacyjnych. Cieszy również fakt, że młodzi ludzie mają wiedzę z zakresu niebezpieczeństw, jakie czyhają na nich w Interne-cie. Aczkolwiek podkreślają, że chcieliby na ten temat dowiedzieć się znacz-nie więcej. W tym momencie ogromną rolę odgrywają nauczyciele i wycho-wawcy, których zadań jest jeszcze lepsze przygotowanie tych młodych osób na temat zagrożeń i niebezpieczeństw w Internecie, uzależnień behawioral-nych.

Należy podkreślić po raz kolejny, iż komunikacja mobilna w dzisiej-szych czasach jest rzeczywiście modna. Jak zauważa Paul Levinson, telefon komórkowy upublicznił przestrzeń prywatną. Telefon komórkowy towarzy-szy nam tak naprawdę wszędzie – w domu, pracy, samochodzie, szkole, na wycieczce. Komunikacja mobilna w telefonie sprawiła, że jesteśmy dostępni tak naprawdę całą dobę i w każdym miejscu. Jednak to od nas zależy, w jaki sposób będziemy korzystać z telefonu komórkowego. Na pewno po-winniśmy robić to rozsądnie.

L

:

[1] Becker-Pestka D., Kowalik E., Wyzwania współczesnej pedagogiki, WSB, Warszawa 2015.

[2] Guerreschi C., Nowe uzależnienia, Salwator, Kraków 2005.

[3] McLuhan M., Q. Fiore, The Medium is the Message, cyt.za: T. Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia i telewizji i In-ternetu, przekł. Warszawa 2006.

[4] Kozak St., Patologia fonoholizmu, Difin Warszawa 2013.

[5] Kozak St., Patologie komunikowania w Internecie. Zagrożenia i skutki dla dzieci i młodzieży, Difin Warszawa 2011.

Czasopisma:

[6] Bąk A., Serwisy społecznościowe – efekt Facebooka i nie tylko, [w:] „Media i społeczeństwo”, nr 6/2016, s. 136. – 146.

[7] Prensky M, Digital Natives, pod za: M. Bulaszewska, Zasiedlenie polskiej blo-gosfery przez digital imigrants. O cyfrowych aktywnościach popkulturowych, [w:] „Kultura Popularna”, nr 1/2015, s. 126 – 136.

Źródła internetowe:

[8] [https://nck.pl/upload/attachments/302470/mlodzi_2011.pdf] – 6.08.2019.

S

Zjawisko fonoholizmu w życiu młodych ludzi uczących się w Ochotni-czych Hufcach Pracy

Celem artykułu jest przybliżenie zagadnienia związanego z wpływem te-lefonów komórkowych na młodego człowieka oraz zaprezentowanie badań przeprowadzonych w Hufcu Pracy OHP w Jeleniej Górze. Obecnie telefon komórkowy stał się nieodzownym atrybutem młodego człowieka. Często też telefon staje się dla młodych osób wyznacznikiem statusu społecznego.

Słowa kluczowe: technicyzacja, zagrożenia, młodzież.

ZJAWISKO FONOHOLIZMU W ŻYCIU MŁODYCH LUDZI UCZĄCYCH SIĘ

W OCHOTNICZYCH HUFCACH PRACY 61

S

The phenomenon of phonoholism in the lives of young people learning at the Voluntary Labour Corps

The purpose of this article is to present the issue related to the impact of mobile phones on young people and to present research carried out in the Labour Corps in Jelenia Góra. Currently, a mobile phone has become an indispensable attribute of the youngster. Often, the telephone becomes a social status indicator for young people.

Key words: technologizing, threats, youth.

WSPÓŁCZESNEPOSZUKIWANIAWPEDAGOGICE

TEORIA – BADANIA – PRAKTYKA … PRACE NAUKOWE WSZIP

NR 47 (1)2019