O CHRONA DZIECKA W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

Ochroną praw człowieka na forum międzynarodowym zajmuje się Or-ganizacja Narodów Zjednoczonych, która 1945 roku w San Francisco przy-jęła Kartę Narodów Zjednoczonych. We wstępie tego dokumentu państwa zobowiązały się do przywrócenia wiary w podstawowe prawa człowieka, a w nim godność i wartość człowieka, równość praw mężczyzn i kobiet oraz narodów wielkich i małych.

Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 10 grudnia 1948 roku przyjęło Po-wszechną Deklarację Praw Człowieka. Powszechna Deklaracja już we wstę-pie określa, że chce stać na straży tych praw i wolności, które w poszcze-gólnych narodach je zapewnią przez nauczanie i wychowanie. Ponadto De-klaracja wskazuje na podstawowe prawa człowieka, twierdząc, że wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi, tak pod względem swej godności jak i swych praw (art. 1). Wszyscy ludzie są obdarzeni rozumem i sumieniem, a powinni wobec siebie postępować w duchu braterstwa. Według Deklaracji, każdy człowiek ma obowiązki wobec społeczności, w której jest możliwy swobodny i pełny rozwój jego osobowości (art. 29 ust. 1). Powszechna Deklaracja jest przesłaniem skierowanym do każdego człowieka, a szczególnie do dzieci.

Zgromadzenie Ogólne dnia 16 grudnia 1966 roku, przyjęło rezolucję ja-ko Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, którą Polska ratyfikowała 18 lutego 1977 roku, gdzie przyjęto zobowiązanie do ochrony rodziny, jako naturalnej i podstawowej komórki społeczeństwa (art. 23).

Pakt zakazuje dyskryminacji dziecka ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, pochodzenie społeczne i sytuację majątkową. Zapewnia Pakt prawo do korzystania ze środków ochrony, jakie przysługują małoletniemu ze strony rodziny, społeczeństwa i państwa (art. 24 ust. 1).

Dnia 16 grudnia 1966 roku Zgromadzenie Ogólne uchwaliło Międzyna-rodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, który Polska ratyfikowała 18 marca 1977 roku, gdzie wskazano na potrzebę ochrony dzieci i młodzieży przez zapewnienie opieki bez dyskryminacji ze względu na pochodzenie, czy inne przyczyny. Według Paktu, państwo ma obowiązek chronić młodych pracowników przed wyzyskiem ekonomicznym. Pakt zaka-zuje pracy nieletnich w warunkach szkodliwych moralności, zdrowiu i życiu czy rozwojowi (art. 10 ust. 3). Ochrona praw dziecka nie jest już jedynie

postulatem etyki, lecz obowiązującym prawem, ze względu na narastające przypadki przemocy. Każde dziecko ma prawo do należnego mu szacunku i szczzególnej opieki. Gwarantem tych praw są umowy międzynarodowe, ratyfikowane przez większość państw na całym świecie.

W 1924 roku Międzynarodowy Związek Pomocy Dzieciom przyjął De-klarację Praw Dziecka zwaną Genewską, w której zapisano, że mężczyźni i kobiety ze wszystkich narodów uznają by dać dziecku wszystko co posiada najlepszego w sferze swych obowiązków w jego rozwoju. W ten sposób do-ceniono w dziecku podmiotowość i potrzebę ochrony jego praw podstawo-wych.

Niewątpliwie ważnym wydarzeniem w 1959 roku było w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ ogłoszenie Deklaracji Praw Dziecka. Składa się ona z dziesię-ciu punktów, ktore zapewniają każdemu dziecku opiekę i należne prawa.

Po raz pierwszy w Deklaracji pojawiło się pojęcie interesu dziecka.

W ochronie praw dzicka, ważną rolę odegrała Polska, która 7 lutego 1978 roku zgłosiła Konwencje o Prawach Dziecka. Projekt Konwencji przy-jęło Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 20 listopada 1989 roku. Czasem jest ona nazywana światową konstytucją praw dziecka. W Konwencji przyjęto potrzebę traktowania dzieci jako samodzielne podmioty ze szczególnym uwzględnieniem opieki i ochrony prawnej (art. 3). Konwencja Praw Dziecka jest pierwszym dokumentem o zasięgu międzynaroodowym, w którym znaj-duje się tak szeroki katalog praw dziecka. Dwie Deklaracje z 1924 i 1959 roku określają prawa dziecka do opieki i ochrony, zaś Konwencja zawiera postanowienia prawne w zakresie praw i osobistych wolności. Konwencja definiuje dziecko jak każdą istotę ludzką poniżej osiemnastego roku życia, chyba, że wiek pełnoletności uzyska wcześniej, zgodnie z obowiązującym prawem (art. 1).

Każde państwo, ktore ratyfikowało Konwencję, zobowiązało się w ten sposób do przestrzegania praw i wolności dziecka, bez względu na płeć, rasę, kolor skóry, język, religię, poglądy polityczne, status majątkowy, nie-pełnosprawność, czy jakąkolwiek inną sytuację (art. 2). Konwencja w swych prawach kieruje się interesem dziecka, jako zasadą podstawową w czynno-ściach podejmowanych w sprawie dziecka (art. 3,21). W Konwencji oprócz odniesień do międzynarodowych dokumentów znajduje się m.in.: prawo do obywatelstwa (art. 7), ochrona przed nielegalnym transferem za granicę (art. 11), prawo do najwyższego poziomu zdrowia i udogodnień w zakresie leczenia chorob i rehabilitacji zdrowotnej (art. 24), ochrona przed wyzy-skiem seksualnym (art. 34), ochrona przed innymi formami wyzysku (art.

30). Zapisy Konwencji chronią dziecko przed wszelkimi formami przemocy fizycznej lub psychicznej, krzywdy i zaniedbania, czy złego traktowania bądź wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych (art. 19).

Państwa, które Konwencję ratyfikowały, zobowiązały się do ochrony dzieci przed torturami czy okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem i karaniem (art. 37). Konwencja chroni dzieci przed wszelkimi formami wy-zysku, też wykonywaniem pracy niebezpiecznej (art. 32 i 36). Ponadto Kon-wencja chroni najmłodszych przed narkomanią (art. 33), uprowadzeniem i handlem (art. 35), a także przed aktywnym uczestnictwem w konfliktach zbrojnych (art. 38).

OCHRONA DZIECKA W PRAWIE POLSKIM, EUROPEJSKIM I MIĘDZYNARODOWYM 33

Zgromadzenie Ogólne ONZ w 2000 roku wezwało państwa, które ratyfi-kowały Konwencję do ratyfikowania rezolucji w formie protokołów, wpraw-dzie fakultatywnych w sprawie angażowania wpraw-dzieci w konflikty zbrojne, w sprawie sprzedaży dzieci, prostytucji dziecięcej i pornografii dziecięcej.

Protokoły fakultatywne zakazują angażowaniu osób poniżej osiemnastego roku życia w działania zbrojne, czy wcielania siłą do wojska i ograniczania możliwości ochotniczego wstępowania przed uzyskaniem pełnoletności (art.

1 i 3). Drugi z protokołów zakazuje sprzedaży, seksualnego wykorzystywa-nia dzieci i zmuszawykorzystywa-nia ich do pracy, czy transferu ich organów do zysków.

W zakresie prawa międzynarodowego jest wiele innych dokumentów, które mają prawnie chronić dziecko przed handlem i prostytucją. Dnia 15 grudnia 1920 roku, Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło Rezolucję w sprawie Handlu Kobietami i Dziećmi. W Genewie 30 listopada 1921 roku została podpisana Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu handlu kobie-tami i dziećmi. Dnia 20 października 1947 roku ta Konwencja została za-mieniona Protokołem przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych.

Dnia 2 grudnia 1949 roku została przyjęta Konwencja w sprawie zwalcza-nia handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji (art. 20).

Dnia 3 czerwca 2005 roku wydano uwagi ogólne stosowane do wszyst-kich dzieci, które znajdują się poza krajem obywatelstwa, do dzieci opusz-czonych i oddzielonych. Wymienione dokumenty o randze międzynarodowej to bogaty zbiór aktów prawnych, ktore chronią dziecko przed przemocą i każdym przejawem nieludzkiego traktowania. Ochrona prawna dziecka należy do podstawowych obowiązków osób i instytucji, ze względu na bez-bronność a też i ludzką godność.

Z

Ochrona prawna dziecka należy do zasadniczych praw każdego czło-wieka, szczególnie małego i bezbronnego. Dziecko od chwili poczęcia i naro-dzenia, a także pierwsze lata życia aż do uzyskania pełnoletności podlega prawnej ochronie. Jak wynika z badań, że mimo prawnej ochrony, dzieci narażone są na różne niebezpieczeństwa związane z przemocą. Dziecko, mimo wielu prawnych zabezpieczeń jest narażone, niestety ze strony rodzi-ny, szkoły i innych miejsc, gdzie przebywa na przemoc fizyczną, psychiczną i moralną. Może mieć to złe traktowanie dziecka na jego zdrowie a nawet na utratę życia.

Prawo polskie zapisane w Konstytucji i innych ustawach oraz przepi-sach prawnych, zabezpiecza dziecko przed różnymi zagrożeniami w rodzi-nie, szkole i na ulicy. Prawo to pozwala dziecku na ochronę przed różnymi zagrożeniami i powinno być traktowane podmiotowo. Dziecko, które ma prawo do prawnej ochrony, może występować w swoich sprawach osobiście lub przez osoby i instytucje do tego uprawnione. Temu procesowi ma sprzy-jać państwo przez różne formy opieki i pomocy prawnej. Szacunek wobec dziecka i jego praw powinien należeć do priorytetów wszystkich obywateli i państwa na poziomie rodziny, szkoły i innych miejsc gdzie ono przebywa.

Podobne do polskich są rozwiązania prawne Unii Europejskiej, do któ-rej Polska dołączyła w 2004 roku. Unijne prawo podobnie chroni dzieci przed przemocą, dając im prawa na poziomie osoby dorosłej. Zwraca to prawo szczególną uwagę na podmiotowość dziecka we wszystkich sprawach życia społecznego. W swych prawach UE zabezpiecza dziecko przed zagro-żeniami, które mogą stać się przyczyną przemocy, a nwet przestępstwa wo-bec ich bezbronności. Dziecko od poczęcia do narodzenia przez okres dzie-cięcy do małoletności i aż do osiągnięcia pełnoletności, czyli lat osiemnastu jest prawnie chronione.

Duże znaczenie w ochronie dziecka mają regulacje prawne o zasięgu międzynarodowym. Jedną z ważniejszych instytucji w ochronie praw i pod-stawowych wolności jest Organizacja Narodów Zjednoczonych z siedzibą w Nowym Jorku, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Do tej ochrony w znacznym stopniu przyczyniła się Polska, która ukazując jakie podstawowe prawa posiada dziecko. Każde państwo w tym i Polska przez ratyfikację tych prawnych rozwiązań wobec dzieci, zobowiązała się do ich przestrzegania. Ważnym elementem tych rozwiązań prawnych jest dostrze-żenie interesu dziecka, by ono było bezpieczne przed zagrożeniami i dobrze chronione.

L

:

[1] Andrzejewski M., Prawna ochrona rodziny, Warszawa 1999, s. 140.

[2] Błeszyński J.J., Rodkiewicz-Ryżek A., Ochrona praw dziecka w świetle stan-dardów polskich i międzynarodowych, w: Pedagogia Christiana, 2/30 (2012), Toruń 2012, s. 95-109.

[3] Czyż E., Prawa dziecka, Warszawa 2002, s. 13-14.

[4] Europejska Karta Socjalna, Dz. U. z 1999 r., nr 8, poz. 67.

[5] Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw Dzieci, Dz. U. Z 2000 r., nr 107, poz. 1128.

[6] Konarska-Wrzosek V., Ochrona dziecka w polskim prawie karnym, Toruń 1999, s. 49-120.

[7] Karta Narodów Zjednoczonych, Dz. U. 1947, nr 23, poz. 90.

[8] Kodeks Cywilny, Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93.

[9] Kodeks Postępowania Cywilnego, Dz. U. z 1964 r., nr 43, poz. 296.

[10] Kodeks Pracy, Dz. U. Z 1974 r., nr 24, poz. 141.

[11] Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Dz. U. z 1964 r., nr 9, poz. 59.

OCHRONA DZIECKA W PRAWIE POLSKIM, EUROPEJSKIM I MIĘDZYNARODOWYM 35

[12] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej, Dz. U. Z 1997 r., nr 78, poz. 483.

[13] Konwencja o Prawach Dziecka, Dz. U. Z 1991 r., nr 120, poz. 526.

[14] Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi, Dz. U. z 1925 r., nr 125, poz. 893.

[15] Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Dz. U.

z 1993 r., nr 61, poz. 284.

[16] Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi eksploatacja prostytucji, Dz.

U. z 1952 r., nr. 41, poz. 278.

[17] Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, w: B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik (opr.), Prawa człowieka. Wybór dokumentów między-narodowych, Toruń 1999, s. 22-47.

[18] Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, w:

B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik (opr.), dz. cyt., s. 62-75.

[19] Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, w: B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik (opr.), dz. cyt., s. 12-20.

[20] Protokół Fakultatywny do Konwencji Praw Dziecka w sprawie Angażowania Dzieci w Konflikty Zbrojne, [http://www.senat.gov.pl].

[21] Protokół Fakultatywny do Konwencji Praw Dziecka w sprawie Sprzedaży Dzieci, Prostytucji Dziecięcej i Pornografii Dziecięcej; zob. Także E. Czyż, dz.

cyt., s. 19.

[22] Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Dz. U.

z 1982, nr 35, poz. 230.

[23] Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, Dz. U. Z 2005 r., nr 179, poz. 1485.

[24] Ustawa o rzeczniku Praw Dziecka, Dz. U. z 2000 r., nr 6, poz. 69.

[25] Ustawa o zmianie ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, Dz. U. z 2003 r., nr 229, poz. 2274.

S

Ochrona dziecka w prawie polskim, europejskim i międzynarodowym Ochrona dziecka należy do podstawowych praw człowieka. Taką ochronę zapewnia prawo polskie, europejskie i międzynarodowe. Powstało wiele rozwiązań prawnych, które zabezpieczają dziecko przed różnymi za-grożeniami. Dotyczy to szczególnie bezpieczeństwa dziecka w rodzinie, szko-le i na ulicy. Ważnym eszko-lementem ochrony prawnej dziecka jest uznanie jego

podmiotowości. W przepisach prawa międzynarodowego pojawiło się pojęcie interes dziecka. Prawo polskie, europejskie i międzynarodowe chroni dziec-ko i daje mu należne prawa i wolności jak każdemu człowiedziec-kowi i obywate-lowi. Bezbronność dziecka ma prawo do opieki i prawnej ochrony ze strony osób dorosłych i instytucji, w tym państwa.

Słowa kluczowe: rodzina, dziecko, prawo, ochrona.

S

Child protection in Polish, European and intrrnational law

Child protection is one of the basic human rights. Polish, European and international law ensures such protection. Many legal solutions have been created that protect the child against various threats. This applies especially to the safety of the child in the family, school and on the street.

An important element of the child’s legal protection is the recognition of his subjectivity. The concept of the child’s interest appeared in the provisions of international law. Polish, European and international law protects the child and gives him due rights and freedoms as every human being and citizen. The vulnerability of a child is entitled to care and legal protection by adults and institutions, including the state.

Keywords: family, child, law, protection.

WSPÓŁCZESNEPOSZUKIWANIAWPEDAGOGICE

TEORIA – BADANIA – PRAKTYKA … PRACE NAUKOWE WSZIP

NR 47 (1)2019