Obecność gratyfikacji i ich rodzaj

Wyróżnia się wiele rodzajów wynagrodzeń stosowanych w celu zwiększenia odsetka odpowiedzi. Zasadniczym kryterium podziału jest pieniężny / niepieniężny charakter gratyfikacji (monetary / nonmonetary

incentive). Wynagrodzenia różnicuje się także ze względu na grupę

jednostek, do której kierowana może być oferta – można ją wystosować do wszystkich wylosowanych w momencie rozpoczęcia realizacji bada-nia bądź tylko do odmawiających. I w końcu wyróżbada-nia się gratyfikacje przekazywane „awansem” tj. w momencie postawienia zadania

(pre-paid incentive) oraz oferowane w zamian za wywiązanie się z niego

czyli pod warunkiem udziału w badaniu (promised incentive; contingent

upon completion). Możliwe kombinacje w oparciu o trzy powyższe

kryteria wyczerpują w zasadzie wachlarz typów wynagrodzeń stosowa-nych w celu zwiększenia odsetka realizacji.

Potencjalna wielość czynników wpływu zdecydowała, że w empi-rycznych studiach rozważano efektywność poszczególnych rodzajów gratyfikacji w odniesieniu do konkretnych technik otrzymywania materia-łów; badano także zależność między odsetkiem realizacji a wysokością wynagrodzenia pieniężnego. Słusznie zwrócono uwagę, że badanie efektów stosowanych gratyfikacji nie może ograniczać się jedynie do monitorowania wielkości odsetka realizacji – działanie bodźcem graty-fikacyjnym może mieć swoje ważne konsekwencje dla jakości i kom-pletności zebranych materiałów, stopnia reprezentatywności próby, a także dla sposobu recepcji oferowanych gratyfikacji, kreacji oczeki-wań jako konsekwencji wynagradzania, poczucia niesprawiedliwości w związku z wynagradzaniem tylko części respondentów itd.

Ogólny wgląd w skuteczność gratyfikacji pieniężnych w podnosze-niu odsetka odpowiedzi w ankiecie pocztowej dają informacje zawarte w tabeli 3 oraz 4. Przeglądy, w których badano tę zależność dostarczają konsekwentnie informacji (oprócz studium Eichler i Habermehl) o efek-tywności bodźca gratyfikacyjnego. Z innych prac należy wymienić jesz-cze jakościowy przegląd J.S. Armstronga110 oraz ilościowy J.S. Arm-stronga i E.J. Luska111 – przynoszą one spójne z poprzednimi rezultaty.

110 J.S. Armstrong, Monetary incentives in mail surveys, „Public Opinion

Quar-terly”, vol. 39, 1975, s. 111–166.

111 J.S. Armstrong, E.J. Lusk, Return postage in mail surveys: A meta-analysis,

„Public Opinion Quarterly”, vol. 51, 1987, s. 233–48 p r z y t a c z a m z a: A.H. Church,

Taki ogólny wniosek płynie także z meta-analizy przeprowadzonej przez A.H. Churcha112. W kolejnym kroku badacz ten pogłębił swoje podejście sprawdzając efektywność następujących rodzajów gratyfikacji: pieniężne „awansem”; pieniężne „warunkowo”; niepieniężne „awansem”; niepieniężne „warunkowo”. Zróżnicowanie w obrębie rezultatów poszcze-gólnych studiów eksperymentalnych113 zostało wyjaśnione przez rodzaj zastosowanej gratyfikacji – żadna ze zmiennych kontrolnych (rok publi-kacji, rodzaj populacji) nie objaśniała wariancji (część zależności uwzględniających np. długość kwestionariusza, wysokość wynagrodze-nia nie mogła zostać zbadana z powodu znacznej liczby braków da-nych)114.

Okazało się, że nie wszystkie rodzaje gratyfikacji zapewniają po-prawę wartości współczynnika realizacji – spośród czterech badanych typów zależność istotną statystycznie odnotowano tylko dla tych wyna-grodzeń, które wylosowani otrzymują przed podjęciem decyzji co do uczestnictwa w badaniu („awansem”). Wyniki nie dostarczyły argumen-tów do poparcia stawianej na wstępie hipotezy o prymacie gratyfikacji pieniężnych nad niepieniężnymi. Z dwóch typów wynagrodzeń „awan-sem” bardziej efektywna jest gratyfikacja pieniężna – powoduje wzrost

response rate o średnio 18,8 punktów procentowych podczas gdy

graty-fikacja niepieniężna „awansem” jedynie 7,9 punktów115.

Podobne wnioski wyciągają J. Yu i H. Cooper na podstawie rezulta-tów meta-analizy, w której obliczono efekty oddziaływania poszczegól-nych rodzajów gratyfikacji dla wszystkich trzech podstawowych technik zbierania materiałów łącznie116. W warunkach eksperymentalnych, za-kładających wykorzystanie wynagrodzenia finansowego („pieniężne ogólnie”), średnia wartość response rate wyniosła 50,5%, a w warun-kach kontrolnych 35,2% (zależność istotna statystycznie). Każda z ro-dzajów gratyfikacji pieniężnych – zarówno „awansem” jak i „warunko-wo” – podnosiła w sposób istotny statystycznie wartość odsetka odpo-wiedzi (w odróżnieniu od rezultatów analizy A.H. Churcha), niemniej ta

(ed.) D. de Vaus, Social Surveys, op. cit., t. 4, s. 265 (przedruk artykułu, który ukazał się „Public Opinion Quarterly”, vol. 57, 1993, s. 62–79).

112 Ibidem, s. 269, 272.

113 Meta-analiza obejmuje 74 obserwacje (eksperymenty), które przeprowadzono na

przestrzeni 1931–88, a ich wyniki prezentowano na łamach czasopism psychologicznych,

Public Opinion Quarterly, Journal of Marketing Research: ibidem, s. 268.

114 Ibidem, s. 271, 274.

115 Ibidem, s. 271.

116 10,4% analizowanych przypadków dotyczy wywiadu telefonicznego; 13,5%

wywiadu kwestionariuszowego i 76,1% ankiety pocztowej. Na podstawie: J. Yu, H. Cooper, op. cit., s. 39, tabela 1.

pierwsza okazała się bardziej efektywna (wzrost o średnio 15,6 punktów procentowych) w porównaniu z drugą (5,8 punktów). Z kolei efektyw-ność gratyfikacji niepieniężnych (ogólnie) podniosła istotnie poziom realizacji średnio o 9,2 punktu procentowego117.

Meta-analiza poświęcona wpływowi gratyfikacji na wartość

respon-se rate w technikach wywiadu została przeprowadziła E. Singer (i

in-ni)118. Badacze stawiali sobie pytanie czy wynagrodzenia różnie „pracu-ją” w zależności od techniki (wywiad kwestionariuszowy vs. telefonicz-ny), ale okazało się, że sposób gromadzenia informacji nie różnicuje w sposób istotny statystycznie efektywności bodźca gratyfikacyjnego, co stanowi pierwszy ważny wniosek ich analizy119. Druga ważna kon-kluzja jest następująca – wynagrodzenia podnoszą istotnie wartość

re-sponse rate dla technik wywiadu, ale efekt ten jest znacznie mniejszy

niż w przypadku techniki ankiety pocztowej (w odniesieniu do raporto-wanych przez A.H. Churcha i J. Yu i H. Coopera)120. Po trzecie, chociaż nie zaobserwowano statystycznie istotnych różnic między skutecznością gratyfikacji „awansem” i „warunkowych”, kierunek zaobserwowanych różnic był zgodny z dotychczasową wiedzą tzn. efektywniejsza była opcja „awansem” (należy jednak wziąć pod uwagę, że w większości analizowanych eksperymentów stosowano gratyfikacje „warunko-we”)121. Gratyfikacje pieniężne „warunkowe”, podobnie jak u J. Yu i H. Coopera, ale w odróżnieniu od A.H. Churcha, okazały się tym środ-kiem, który istotnie podnosi wartość response rate122. Jednocześnie gratyfikacje niepieniężne, niezależnie od formy i wartości nagrody, mają mniejszą efektywność niż wszelkie wynagrodzenia finansowe. Hipoteza o większej efektywności bodźca gratyfikacyjnego w badaniach obciążających respondenta dłuższym kwestionariuszem i/lub dodatko-wymi ankietami do wypełnienia nie została potwierdzona – gratyfikacje wywołały efekt istotny statystycznie nawet przy sondażach przewidują-cych zadania mało obciążające. I w końcu – gratyfikacje mają większy efekt w tych badaniach, w których w warunkach kontrolnych

117 J. Yu, H. Cooper, op. cit., s. 39–40, tabela 3 oraz 4.

118 E. Singer, J. van Hoewyk, N. Gebler, T. Raghunathan, K. McGonagle, The effect

of incentives on response rates in interviewer-mediated surveys, „Journal of Official

Statistics”, vol. 15, No. 2, 1999, s. 217–230. Meta-analiza obejmuje 39 eksperymentów zrealizowanych na terenie USA i Kanady.

119 Ibidem, s. 223.

120 E. Singer, J. van Hoewyk, N. Gebler, T. Raghunathan, K. McGonagle, op. cit.,

s. 223, E. Singer, The use of incentives to reduce nonresponse in household surveys, [w:] (ed). R. Groves, D.A. Dillman, J.L. Eltinge, R.J.A. Little, op. cit, s. 165.

121 Ibidem.

122 E. Singer, J. van Hoewyk, N. Gebler, T. Raghunathan, K. McGonagle, op. cit.,

czynnik odpowiedzi był niski – innymi słowy zależność między efek-tywnością gratyfikacji a współczynnikiem odpowiedzi uzyskanym bez stosowania wynagrodzeń jest odwrotnie proporcjonalna123. Zatem zale-cane jest, ażeby w badaniach, które nie dostarczają motywacji do uczestnictwa (np. mało atrakcyjna tematyka, duże obciążenie respon-denta itd.) ten brak kompensować bodźcem gratyfikacyjnym124.

Z powodu wzmiankowanego już braku odpowiednio dużej ilości obserwacji dla eksperymentów wykorzystujących gratyfikacje „awan-sem” w technikach wywiadu, E. Singer wraz z zespołem badawczym kontynuowała te badania wywołując źródła w wywiadzie telefonicznym (operat RDD). Użytymi miarami zmiennej zależnej był zarówno

respon-se rate i cooperation rate125. Okazało się, że w żadnym z czterech eks-perymentów z gratyfikacjami pieniężnymi „warunkowymi” nie odnoto-wano statystycznie istotnego wzrostu wartości współczynnika odpowie-dzi ani kooperacji126. Tymczasem załączenie pieniędzy do listu zapo-wiedniego (vs. list zapowiedni bez gratyfikacji) spowodowało zwięk-szenie wartości response rate o średnio 10,7 punktów procentowych, i wartości cooperation rate o 10,3 punktów, przy czym zależność ta jest wolna od wpływu oddziaływania ankieterów127.

Generalnie, analiz wykorzystujących subtelniejsze miary

(coopera-tion rate i/lub refusal rate), pozwalające na pełniejszego rozumienie

powodów skuteczności gratyfikacji, jest w literaturze bardzo niewiele. W eksperymentach wykorzystujących technikę wywiadu f-t-f uwzględniał je także D.K. Willimack (i inni), który sprawdzał efektywność niepienięż-nych gratyfikacji przekazywaniepienięż-nych „awansem”128. Zgodnie z wynikami zastosowanie wynagrodzenia (załączonego w liście zapowiednim) zwięk-szyło wartość odsetka odpowiedzi o 5 punktów procentowych, co było przede wszystkim efektem zmniejszenia się wartości współczynnika odmów129.

123 Ibidem, s. 223–225.

124 E. Singer, The use of incentives to reduce… op. cit., s. 165.

125 E. Singer, J. van Hoewyk, M.P. Maher, Experiments with incentives in telephone

surveys, „Public Opinion Quarterly”, vol. 64, 2000, s. 171–188.

126 Ibidem, s. 174.

127 Ibidem, s. 177–178.

128 Studium włączone do meta-analizy E. Singer, J. van Hoewyk, N. Gebler,

T. Raghunathan, K. McGonagle.

129 D.K. Willimack, H. Schuman, B.-E. Pennell, J.M. Lepkowski, Effects of prepaid

nonmontary incentive on response rates and response quality in a face-to-face survey,

O wpływie wynagrodzeń na poziom kooperacji w ankiecie poczto-wej (w badaniach rządowych) donoszą z kolei C. Shettle i G. Money – agregując dane otrzymane po dwóch falach wysyłek odnotowano staty-stycznie istotny wzrost cooperation rate w grupie eksperymentalnej, gdzie wykorzystano gratyfikacje pieniężne „awansem” (o blisko 11 punk-tów procentowych)130.

Skuteczność różnych typów gratyfikacji do konwersji odmawiają-cych rozważali w sondażach telefonicznych M.E. Kropf, J. Scheib, J. Blair. W eksperymentach manipulowano wielkością i rodzajem wy-nagrodzenia. Zgodnie z wynikami pierwszego eksperymentu, wraz ze zwiększaniem wartości gratyfikacji pieniężnej, załączonej do listu za-powiedniego, istotnie zmniejsza się odsetek odmów131. Wedle wyników drugiego, w zmniejszaniu odsetka odmów bardziej skuteczna jest graty-fikacja pieniężna „warunkowa” niż obietnica wpłacenia tej samej kwoty na rzecz instytucji charytatywnej. I ostatecznie, oferta wpłacenia kwoty na rzecz instytucji charytatywnej (vs. brak gratyfikacji dla respondenta) nie przyniosła efektu istotnego statystycznie132.

O skuteczności gratyfikacji pieniężnych jako środka wspomagają-cego zabieg konwersji odmów w badaniach panelowych raportowali E. Martin (i inni)133.

Interesującym, wzmiankowanym już problemem jest zależność między efektywnością gratyfikacji a wielkością oferowanych stawek. J.C. Hacker i P. Bourgette optowali za symbolicznymi opłatami („awan-sem”), wykorzystując teorię dysonansu Festingera – argumentowali, że wysłanie 1$ wywołała u potencjalnych respondentów dysonans – więk-szy niż gdyby otrzymali oni stawkę równoważącą wysiłek włożony w wypełnienie zadania. Możliwym sposobem pozbycia się dysonansu byłby zwrot wynagrodzenia, jednakże jak zakładali, odesłanie symbo-licznego dolara będzie traktowane jako nie warte tego wysiłku; a bez-podstawne zatrzymanie gratyfikacji podtrzyma dysonans. Spodziewano się jednocześnie, że zapłata symboliczna, podobnie jak u badanych

130 C. Shettle, G. Mooney, Monetary incentive in U.S. government surveys, „Journal

of Official Statistics”, vol. 15, No. 2, 1999, s. 235–236.

131 M.E. Kropf, J. Scheib, J. Blair, The effect of alternative incentives on

coopera-tion and refusal conversion in telephone survey, Proceedings of the American Statistical

Association, Survey Methods Research Section, 2000, s. 1083.

132 Ibidem, s. 1084.

133 E. Martin, D. Abreu, F. Winters, Money and motive: Effects of incentive on panel

attrition in survey of income and program participation, „Journal of Official Statistics”,

przez Festingera, spowoduje większe wewnętrzne zaangażowanie w zadanie niż zapłata ekwiwalentna134.

Na rzecz zapłaty symbolicznej jako efektywniejszej gratyfikacji argumentowali także inni, chociaż na bazie innych teoretycznych prze-słanek. D.A. Dillman odwoływał się do koncepcji społecznej wymiany (social exchange), zgodnie z którą to nie wartość wynagrodzenia, ale dziękczynne intencje darczyńcy są ważne135. Jednocześnie jeżeli wartość wynagrodzenia staje się ekwiwalentem w wymianie ekonomicznej tym łatwiej o odmowę136. Z kolei R. Groves, R. Cialdini, M. Couper odwoła-li się do normy wzajemności (norm of reciprocity) regulującej wymianą społeczną137.

Natomiast P.M. Binner, H.J. Kidd argumentują za stosowaniem wynagrodzeń równoważących wkład respondenta, odwołując się do koncepcji wymiany ekonomicznej i zasady sprawiedliwości (equity

principle)138.

Hipoteza, wedle której wraz ze zwiększaniem wartości gratyfikacji pieniężnej zwiększa się wartość response rate została potwierdzona w wielu analizach o charakterze przeglądowym – w części z nich usta-lono istnienie liniowej zależności139, a w części zaobserwowano coraz mniejsze przyrosty wraz ze zwiększaniem wartości wynagrodzenia140. Z innych ciekawych prac, aczkolwiek raportujących wyniki pojedynczych badań warto wspomnieć o artykule C.D. Schewe i N.G. Cournoyer, gdzie ustalono, że jedynie większe niż 1$ gratyfikacje przynoszą istotny

134 J.C. Hackler, P. Bourgette, Dollars, dissonance, and survey returns, „Public

Opinion Quarterly”, vol. 37, 1973, s. 277–278; teorią dysonansu poznawczego posługi-wali się także D.H. Furse, D.W. Stewart, Monetary incentives versus promised contribution to

charity: new evidence on mail survey response, „Journal of Marketing Research”, vol. 18,

1982, s. 378–379.

135 Por. D.A. Dillman, Mail and telephone surveys… op. cit., s. 16, por. podrozdział

6.6.2.

136 D.A. Dillman, Mail and telephone surveys… op. cit., s. 16.

137 R.M. Groves, R.B. Cialdini, M. Couper, op. cit., s. 480, por. R.M. Groves,

M.P. Couper, Nonresponse…op. cit., s. 282.

138 P.M. Biner, H.J. Kidd, The interactive effects of monetary incentive justification

and questionnaire length on mail survey response rates, „Psychology and Marketing”,

vol. 11, 1994, s. 483–492 p r z y t a c z a m z a: C. Shettle, G. Mooney, op. cit., s. 232.

139 E. Singer, J. van Hoewyk, N. Gebler, T. Raghunathan, K. McGonagle, op. cit.,

s. 223; J. Yu, H. Cooper, op. cit., s. 39–40.

140 J. S. Armstrong, op. cit., s. 115–116; L. Kanuk, C. Berenson, op. cit., s. 448;

wzrost wartości response rate141. Natomiast wyniki badań James’a i Bolsteina zasugerowały, że wysokie wartości wynagrodzeń mogą wręcz odnosić odwrotny skutek do zamierzonego tj. redukować chęć do kooperacji – przy stawkach $5, $10, $20, $40 („awansem”) otrzymano odpowiednio odsetki realizacji w czwartej fali zwrotów – 67%, 67%, 79%, 69% (w żadnej z fal zwrotów nie zaobserwowano liniowego związku)142.

W latach ’90 zainteresowanie badaczy przyciągnęły zagadnienia związane z konsekwencjami rozdawania gratyfikacji – oczekiwaniami w zakresie odpłatności przy kolejnych badaniach i chęcią uczestnictwa w nich.

E. Singer, J. van Hoewyk i M.P. Maher w swoich kolejnych bada-niach odkryli, że respondenci poprzedniego sondażu, którym zapłacono za udział w badaniu, znacznie częściej niż ci, którym nie płacono, ocze-kują zapłaty w przyszłych badaniach (oczekiwania mierzono liczbą wskazań „respondentom należy płacić za udział w badaniu”). Co jednak nieco zaskakujące, okazało się, że deklaracje te nie odzwierciedlają faktycznych oczekiwań – respondenci, którzy poprzednio otrzymali zapłatę znacznie chętniej brali udział w kolejnych badaniu, mimo iż gratyfikacji nie przewidziano. Nie jest jednak wiadome czy efekt ten nie jest związany z faktem, że oba badania przeprowadzał ten sam ośrodek. Jak podkreślają autorzy, wnioski mają charakter wstępny i potrzebne są dalsze badania143.

Innych doniesień dostarczają wyniki pracy E. Martin (i inni) – gra-tyfikacja w wysokości 20$ za uczestnictwo w badaniach panelowych wypłacona w pierwszej fali, spowodowała, że respondenci ci znacznie częściej niż ci, którzy otrzymali mniejszą zapłatę bądź w ogóle jej nie uzyskali, zgłaszali później deklaracje o chęci wycofania się z badania z uwagi na męczący i forsowny charakter zadania. Nie jest do końca wiadome, czy efekt ten należy traktować jako potwierdzający hipotezę R. Grovesa i M. Coupera o wpływie wysokich wynagrodzeń na

141 C.D. Schewe, N.G. Cournoyer, Prepaid vs. promised monetary incentives to

questionnaire response: further evidence, „Public Opinion Quarterly”, vol. 40, 1976,

s. 106–107.

142 J.M. James, R. Bolstein, Large monetary incentives and the effects on mail

sur-vey response rates, „Public Opinion Quarterly”, vol. 56, 1992, s. 447.

143 E. Singer, J. van Hoewyk, M.P. Maher, Does the payment of incentives create

brzymianie wyobrażeń o trudności zadania144; czy raczej jako związany z pozyskaniem poprzez gratyfikację w pierwszej fali, respondentów niechętnych badaniu145.

Pokrewny problem dotyczy percepcji nierównej dystrybucji gratyfi-kacji – czyli oferowania wynagrodzenia tylko osobom niechętnym do wzięcia udziału w badaniu. Decydując o zakresie jednostek, którym będą oferowane gratyfikacje bierze się z reguły pod uwagę dwa punkty widzenia. Patrząc z perspektywy ekonomicznej, sam fakt, że odmowy mają miejsce świadczy o tym, że dla pewnej grupy osób udział w son-dażu niesie ze sobą zbyt małą wartość bądź też jest zbyt obciążający, zatem motywację tych osób należy wzmocnić innym, gratyfikacyjnym bodźcem. Z perspektywy społecznej i psychologicznej takie działanie nie jest uzasadnione, ponieważ odmowy nie powinny być traktowane jako wskaźnik większego obciążenia – praktyki te są niesprawiedliwe wobec tych, którzy bezproblemowo współpracują. Co więcej, stosowa-nie tych praktyk może jedystosowa-nie nasilić oczekiwania odmawiających w zakresie gratyfikacji, a także zniechęcić respondentów dziś kooperu-jących146.

Z badań mających charakter rekonesansu, przeprowadzonych tech-niką FGI, w USA w 1994 roku wynikało, że tak w grupie osób o niskim jak i średnim dochodzie, wiedza na temat nierównej dystrybucji gratyfi-kacji jest niewielka147. Kontynuując badania przeprowadzono serię eks-perymentów laboratoryjnych, w których bodźcem były nagrania ze sce-nami odpowiadającymi różnym typom aranżacji. Po pierwsze – wyniki odnoszące się do związku między efektywnością gratyfikacji a stopniem obciążenia respondenta były zgodne z uzyskanymi w meta-analizie E. Singer (i inni) – nie udało się potwierdzić hipotezy o większej efek-tywności gratyfikacji w sondażach przewidujących większe obłożenie respondenta zadaniami. Po drugie – ujawnienie przez ankietera w aran-żacji informacji o udzielaniu gratyfikacji jedynie odmawiającym, bez dostarczenia racjonalnej podstawy takich praktyk istotnie zmniejszyło deklarowaną chęć kooperacji w sondażu. Dostarczenie wyjaśnienia tych

144 R.M. Groves, M.P. Couper, Nonresponse in household… op. cit., s. 282.

145 E. Martin, D. Abreu, F. Winters, op. cit., 278–280.

146 E. Singer, R.M. Groves, A.D. Corning, Differential incentives, beliefs about

practices, perception of equity, and effects on survey participation, „Public Opinion

Quarterly”, vol. 63, 1999, s. 252.

praktyk hamowało ten efekt (na granicy istotności statystycznej)148. Spodziewano się, że obserwacja w postaci mniejszej chęci do kooperacji wśród osób, którym ujawniono fakt płacenia tylko odmawiającym znaj-dzie potwierdzenie w badaniu terenowym. Mimo, że aż 74% wszystkich respondentów (zarówno tych, którym ujawniono i nie ujawniono tej informacji) wyraziło pogląd, że podobne praktyki są niesprawiedliwe, to okazało się jednak, że jest to czynnik, do którego respondenci ostatecz-nie ostatecz-nie przywiązują zasadniczej wagi – w obu grupach zaobserwowano taką samą deklarowaną chęć uczestnictwa w przyszłym badaniu i pomiary te okazały się dobrym predyktorem ich przyszłych zachowań149.

Uwagę badaczy przyciągają także inne problemy związane z graty-fikacjami – niezamierzone efekty wynagradzania dotyczące kompletno-ści otrzymanych materiałów (item nonresponse), błędu pomiaru oraz charakterystyk respondentów w próbie zrealizowanej (sample

composi-tion) z uwagi na ryzyko powstania błędu systematycznego (nonresponse bias). Zatrzymam się na zagadnieniu pierwszym i ostatnim, gdyż

naj-bardziej korespondują one z problematyką niedostępności.

W literaturze funkcjonują dwie konkurencyjne hipotezy odnośnie wpływu gratyfikacji na jakość i kompletność uzyskanego materiału, mierzone ilością braków pozycyjnych, ilością odpowiedzi typu „nie mam zdania”, czy długością odpowiedzi na pytania otwarte. Z jednej strony argumentuje się, że gratyfikacje powinny zwiększyć dbałość w udzielaniu odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu; z dru-giej podkreśla się, że jeżeli gratyfikacja stanowi jedyny powód uczest-nictwa w badaniu, motywacja respondenta może być niewystarczająca, ażeby rzetelnie podszedł on do zadania150. Doniesienia o poprawie jako-ści otrzymanych materiałów spowodowanej zastosowaniem wynagro-dzeń są obecne w przeważającej części prac151. Doniesienia przeciwne, wedle mojej wiedzy, stanowią mniejszość152.

148 Ibidem, s. 261–262.

149 E. Singer, R.M. Groves, A.D. Corning, op. cit., s. 255–259; E. Singer, The use of

incentive… op. cit., s. 173.

150 C. Shettle, G. Mooney, op. cit., s. 242.

151 R. Baumgartner, P. Rathbun, K. Boyle, M. Welsh, D. Laughland, The effect of

prepaid monetary incentive on mail survey response rates and data quality, paper

pre-sented at the Annual Conference of the American Association of Public Opinion Re-search, St. Louis, Missouri, 1998 p r z y t a c z a m z a: E. Singer, The use of incentive… op. cit., s. 167; J.M. James, R. Bolstein, The effect of monetary incentive and follow-up

mailngs on the response rate and response quality in mail surveys, „Public Opinion

Experi-I w końcu ostatnie zagadnienie, które chcę skrótowo przedstawić dotyczy charakterystyk respondentów, których udaje się nakłonić do badania dzięki zastosowaniu bodźca gratyfikacyjnego i kompozycji próby zrealizowanej po ich włączeniu. R. Kulka udokumentował sku-teczność gratyfikacji wobec osób o niskich dochodach (nie mających najczęściej adekwatnej reprezentacji w próbie zrealizowanej)153. Podob-ne wnioski sformułowali S. Mack (i inni) – zastosowanie w paPodob-nelu rzą-dowym SIPP154 gratyfikacji pieniężnej o wyższej stawce (20$), pozwoli-ło na efektywną rekrutację i zatrzymanie respondentów najbiedniejszych (high poverty) oraz gorzej wykształconych155. W kolejnych eksperymen-tach, opartych o ten sam rodzaj badań panelowych, ustalono, że im go-spodarstwa biedniejsze tym bardziej są skłonne do akceptacji mniej-szych stawek i partycypacji (po wcześniejszej odmowie) niż gospodar-stwa mniej biedne (low poverty); efekt ten zaobserwowano również wśród osób stanu wolnego vs. pozostających w związku małżeńskim, innej niż białej rasy vs. białej rasy (wszystkie zmienne: poziom zamoż-ności, stan cywilny, rasa były ze sobą związane)156. O skuteczności gra-tyfikacji wobec respondentów o niższym dochodzie i mniejszym po-ziomie wykształcenia donosi także A.J. Nederhof157. W omawianych już badaniach E. Singer (i inni) nad skutecznością wynagrodzeń w

ments… op. cit., s. 178–179; D.K. Willimack, H. Schuman, B.-E. Pennell, J.M.

Lep-kowski, op. cit., s. 88–89; M.L. Berk, N.A. Mathowietz, E.P. Ward, A.A. White, The

effect of prepaid and promised incentives: results of a controlled experiment, „Journal of

Official Statistics”, vol. 3, No. 4, 1987, s. 454; S.W. McDaniel, C.P. Rao, The effect of

monetary inducement on mailed questionnaire response quality, „Journal of Marketing

Research”, vol. 17, 1980, s. 267–268; R.K. Godwin, The consequences of large monetary

W dokumencie Respondenci niedostępni w badaniach sondażowych (Stron 97-108)