Obiektywna obawa rychłej śmierci

Obiektywna obawa rychłej śmierci przy sporządzaniu testamentu ustnego zachodzi wówczas, gdy zmaterializują się przesłanki stricte medyczne, odnoszące się do stanu zdrowia testatora, które wskazują na czasowo bliską i nieuchronną śmierć spadkodawcy.

W tym ujęciu miarą tego, czy i na ile obawa chorego co do jego rychłej śmierci jest uzasadniona, nie może być tylko jego stan psychiczny. Aby stan zdrowia można było uznać za niebezpieczny dla życia, musi on być taki, że w oparciu o wiedzę lekarską lub doświadczenie życiowe czyni uza-sadnioną obawę rychłej śmierci¹⁹. Nie wystarczy zatem jedynie subiektyw-ne przekonanie spadkodawcy o zbliżającej się śmierci, lecz to subiektywsubiektyw-ne przeświadczenie musi mieć swoje źródło obiektywne, potwierdzone roz-poznaniem klinicznym. W świetle zaś wiedzy medycznej, podobnie zresztą jak i według zasad doświadczenia życiowego, niebezpieczeństwo rychłego zgonu należy wiązać przede wszystkim z rozpoznaniami typu: stan cięż-kiej, nieuleczalnej, długotrwałej, śmiertelnej choroby.

16 Orzeczenia SN z dnia 28.03.2000 r, II CKN 875/98, nie publ.

17 E. Skowrońska-Bocian, Testament w polskim prawie, s. 107.

18 E. Skowrońska, glosa do uchwały SN z dnia 07.01.1992 r., III CZP 135/91, OSP 1993/4/4.

19 Orzeczenie SN z dnia 04.07.1952 r., C 1321\52, OSNCK 1953\1\30 – teza wyrażona na tle art. 82 prawa spadkowego.

3 . 1 . Ro z p o z n a n i e c h o r o b y n i e u l e c z a l n e j

Człowiek chory nieuleczalnie to taki, którego przyczynę śmierci medy-cyna zna wcześniej niż ona nastąpi i brak jest szans jego wyleczenia. We-dług T. Brzezińskiego jest to człowiek, którego choroby nauka w obecnym stanie wiedzy nie może zwalczyć i nie może zapobiec śmierci z jej przyczy-ny. Może być to człowiek cierpiący, ale do ostatniej chwili znajdujący się w stanie dobrego samopoczucia fizycznego, a niekiedy i psychicznego. Czas umierania może być bardzo krótki albo może przeciągnąć się na lata, w zależności od rodzaju choroby, zajętego narządu lub narządów, jej zaawan-sowania, stanu pacjenta i możliwości terapeutycznych²⁰.

W medycynie do kategorii chorób nieuleczalnych można zaliczyć: cho-roby nowotworowe, ciężkie chocho-roby zakaźne (np. AIDS), przewlekłe nie-wydolności narządów (płuc, nerek, serca, wątroby), ciężkie choroby mó-zgu (degeneracyjne, niedokrwienne, krwotoczne), rozrostowe i zaniko-we schorzenia hematologiczne, uogólnione zmiany miażdżycozaniko-we itp.

Podkreślić należy, iż nie ma jednak prostej zależności między rozpo-znaniem nieuleczalnego nowotworu, ciężkiej choroby, a zaistnieniem obawy rychłej śmierci. Dopiero w zaawansowanym stadium choroby można mówić o medycznej obawie wystąpienia śmierci. Są to zawsze przypadki indywidualne, w których medycyna jest w stanie jedynie w przybliżeniu odpowiedzieć na pytanie ile człowiekowi pozostało jesz-cze życia. W szjesz-czególności obawa śmierci obecna jest gdy już występują objawy bólowe, nasilone duszności lub inne uporczywe, dokuczliwe dolegliwości, jak również gdy proces chorobowy nasila się, powodując szereg różnorakich powikłań i komplikacji.

3 . 2 . Ro z p o z n a n i e c h o r o b y p r z e w l e k ł e j

Wszystkie przewlekłe choroby przebiegające lub prowadzące do wyniszczenia ustroju są dużym, często skrajnym obciążeniem psychicz-nym, wywołują zniechęcenie, depresję i poczucie nieuchronnej śmier-ci. Do chorób tego typu zaliczyć można: przewlekłą niewydolność krą-żenia, przewlekłą niewydolność oddechową związaną z przewlekłymi chorobami płuc, przewlekłe choroby przewodu pokarmowego,

prze-20 Etyka i deontologia lekarska, pod red. T. Kielanowskiego, s. 69.

wlekłe schorzenie autoimmunologiczne, przewlekłą niewydolność ne-rek wywołaną cukrzycą, kłębkowymi zapaleniami nene-rek, nadciśnieniem, amyloidozą, wrodzone ciężkie schorzenia neurologiczne, nowotwory szczególnie ważnych narządów, przerzuty prowadzące do wyniszcze-nia, schorzenia związane z procesami starzenia się (miażdżycowe i za-nikowe), i inne postępujące schorzenia, w tym zakażenia (np. AIDS, gruźlica, ciężkie grzybice).

Schorzenia te, w zależności od przebiegu i zaawansowania oraz in-dywidualnego odczucia chorego, mogą wywoływać obawę śmierci, w tym rychłej. Mogą bowiem przebiegać z okresami zaostrzeń pogorsze-nia stanu chorego, powodując konieczność wykonywapogorsze-nia obciążających badań czy zabiegów.

Niektóre schorzenia w swej naturze są chorobami postępującymi powoli, prowadząc do inwalidztwa (np. SM, niektóre choroby mózgu, nerek, serca, płuc, choroby reumatyczne). Tego rodzaju schorzenia sta-nowią zagrożenie dla życia człowieka, dlatego też wystąpienie ich, w powiązaniu z podeszłym wiekiem i chorobami współistniejącymi, nie-wątpliwie czynią znacznie szybszą realną możliwość zgonu pacjenta.

Inną grupą schorzeń są leczone lub przebyte choroby nowotworo-we. Osoba będąca na leczeniu chemioterapią nowotworową ma często dużą nadzieję na poprawę, z drugiej strony liczy się także z raptownym pogorszeniem swego stanu zdrowia.

3 . 3 C h o r o b y n a g ł e i o s t r e

Niektóre schorzenia, jak zaburzenie czynności serca, zaawansowa-na choroba wieńcowa z lub bez przebytego zawału serca, zaawansowa-nawracająca zatorowość płuca, wymagają leczenia zapobiegawczego. Mogą one wy-woływać u pacjenta obawę śmierci gwałtownej. W świetle wiedzy me-dycznej ryzyko śmierci w razie wystąpienia tego rodzaju schorzeń jest rzeczywiste. W odniesieniu do chorób typu: zawał, udar, zator tętnicy płucnej czy chorych z wypadków komunikacyjnych, dla przyjęcia istnie-nia obawy rychłej śmierci konieczne jest wystąpienie dodatkowych ob-ciążeń, które wskazują na prawdopodobieństwo nieodległego zgonu.

Reasumując powyższe rozważania wskazać należy, iż w aspekcie medycznym nie każda choroba określana jako śmiertelna, ciężka,

na-gła, czy ostra, uzasadnia możliwość sporządzenia testamentu w formie szczególnej (testamentu ustnego), z uwagi na wystąpienie obawy ry-chłej śmierci²¹. W judykaturze SN słusznie akcentuje się, iż dla przyję-cia obawy rychłej śmierci, konieczna jest taka zmiana stanu zdrowia spadkodawcy, która sama przez się lub w powiązaniu z jego wiekiem, względnie przewlekłym schorzeniem, wskazuje, iż w opartej o doświad-czenie życiowe ocenie zachodzi obawa rychłej śmierci²². W praktyce medycznej ta zmiana stanu zdrowia, prowadząca do zgonu, może po-legać na wystąpieniu bądź nasileniu się objawów chorobowych. Wiele ciężkich chorób może przebiegać bezobjawowo. Dopiero uzewnętrz-nienie się objawów, bądź też ich zintensyfikowanie, świadczy o zbliża-niu się niebezpieczeństwa śmierci.