Ocena progresywności klina podatkowego

Ocena klina podatkowego z uwzględnieniem jedynie jego wysokości dla osoby samotnej i bez-dzietnej, która uzyskuje przeciętne wynagrodzenie, może być niewystarczająca i nieadekwatna.

Zasadne wydaje się być zatem porównanie jego wysokości dla pracowników o różnym pozio-mie wynagrodzenia, gdyż umożliwi to ocenę jego progresywności. Jest to istotny element ana-lizy, gdyż konstrukcja opodatkowania dochodów z pracy powinna uwzględniać zdolność płat-niczą podatnika. Opodatkowanie progresywne jest metodą obliczania wymiaru podatku, w przypadku której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w sto-sunku do wielkości podstawy opodatkowania. Przy progresywnym systemie opodatkowania stawka opodatkowania (procent płaconego podatku i wymiar podatku) rośnie wraz ze wzrostem dochodu podatnika. Oznacza to, że podatnik o wyższych dochodach odprowadzać będzie więk-szą część osiąganego dochodu w formie podatku niż osoba o niższych dochodach. Stanowi to

123

wyraźną różnicę w porównaniu do modelu opodatkowania liniowego, w przypadku którego każdy podatnik płaci taką samą część swoich dochodów w formie podatku³⁶⁶.

W tabeli 2.20. zostały przestawione dane prezentujące poziom klina podatkowego w za-leżności od wysokości osiąganego wynagrodzenia (67%³⁶⁷, 100% i 167% przeciętnej wysoko-ści w analizowanym kraju) przez osobę samotną i bezdzietną. Wszystkie badane państwa człon-kowskie UE, z wyjątkiem Bułgarii i Węgier, cechowały się zróżnicowaną wysokością klina podatkowego w zależności od osiąganego poziomu wynagrodzenia pracowników. Różnica po-między wysokością klina podatkowego przy wynagrodzeniu wynoszącym 167% przeciętnego wynagrodzenia w danym państwie a 67% przeciętnego wynagrodzenia zawierała się w prze-dziale od 0 p. proc. na Węgrzech³⁶⁸ i Bułgarii³⁶⁹ do 16,87 p. proc. w Irlandii. Specyficzna sytu-acja, jaką odnotowano na Węgrzech, czy w Bułgarii wynika z faktu, że w państwach tych sto-suje się liniowy model opodatkowania dochodów osobistych. Ponadto konstrukcja podatku nie uwzględnia kwoty wolnej od opodatkowania³⁷⁰. W 2016 roku średnia różnica dla 28 państw wyniosła 7,59 p. proc. Do państw, które charakteryzowały się najniższą redystrybucją docho-dów poprzez zróżnicowanie obciążeń podatkowych i parapodatkowych nakładanych na pracę należały: Polska (gdzie rozpiętość wynosiła 1,28 p. proc.), Rumunia (1,61 p. proc.), Łotwa (1,46 p. proc.), Estonia (1,94 p. proc.), Litwa (3,09 p. proc.) i Czechy (4,98 p. proc.). Z kolei Irlandia (16,87 p. proc.), Luksemburg (14.04 p. proc.), Włochy (13,34 p. proc.) oraz Belgia (12,43 p. proc.) to państwa z najbardziej efektywną progresją opodatkowania pracy w całej UE.

Niska progresywność klina podatkowego powoduje, że pracownicy zarabiający 67%

przeciętnego wynagrodzenia są w podobny sposób obciążeni kosztami pracy jak osoby zara-biające niemal 2,5-krotnie więcej. Problem nieefektywnej progresji dotyczy głownie osób naj-słabiej wykwalifikowanych, którym najtrudniej znaleźć dobrze płatną pracę lub osób debiutu-jących na rynku pracy, głównie absolwentów szkół średnich i wyższych. Wysoki klin podat-kowy utrudnia im utrzymanie się na rynku pracy, gdyż pracodawcy w pierwszej kolejności będą decydować się na zatrudnienie doświadczonych osób lub odpowiednimi kwalifikacjami³⁷¹.

366 A. Gomułowicz, J. Małecki, Podatki i prawo podatkowe, LexisNexis Polska, Warszawa 2013, s. 117.

367 Za pracowników zbyt nisko uposażonych - według Eurostatu - uważa się osoby zarabiające nie więcej niż dwie trzecie krajowej mediany godzinowych zarobków brutto.

368 Od 1 stycznia 2011 roku węgierski rząd wprowadził liniowy podatek dochodowy od osób fizycznych. Stawka podatku wynosi 16%.

369 Od 2008 roku podatnicy w Bułgarii rozliczają się w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych według 10% stawki liniowej.

370 D. Strzelec, Świadczenia na rzez pracowników. Aspekty podatkowe, Wolter Kluwer, Warszawa 2011, s.186,189; G. Antal, Hungary – Individual Taxation, Country Surveys, International Bureau of Fiscal Documen-tation, Amsterdam 2013, s. 1-3.

371 R. Dziemianowicz, M. Wojciuk, Ocena progresywności…, op. cit., s. 397-398.

124

Tabela 2.20. Klin podatkowy dla osób samotnych, bezdzietnych, o różnym poziomie wynagrodzenia w państwach Unii Europejskiej w latach 2004-2016

Państwo

Wysokość klina podatkowego dla różnych poziomów wynagrodzeń (w %)

2004 2010 2016

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Komisji Europejskiej.

125

W tabeli 2.21. zestawiono dane dotyczące wysokości opodatkowania osoby samotnej i bezdzietnej, która osiąga różne poziomy wynagrodzenia w Polsce w latach 2004-2016. Po-nadto przyjęto, że podatnik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, pracuje w miejscu zamieszkania, rozlicza się samodzielnie, nie korzysta z ulgi prorodzinnej, a jego wynagrodzenie jest stałe w ciągu roku.

Tabela 2.21. Klin podatkowy dla osób samotnych, bezdzietnych, o różnym poziomie wynagrodzenia w Polsce w latach 2004-2016

Rok

Wysokość klina podatkowego dla wynagrodzenia wynoszącego: Różnica (w p. proc.)

Źródło: opracowanie własne na podstawie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Wraz ze wzrostem przyjmowanego do obliczeń poziomu wynagrodzeń, coraz większa część dochodu uzyskiwanego przez pracowników była wyżej opodatkowywana. Najwyższy poziom progresji wystąpił w roku 2007 i 2008. W latach tych różnica pomiędzy najwyższą badaną wysokością klina podatkowego, a wysokością klina przy przeciętnym wynagrodzeniu wynosiła 5 p. proc. W 2009 roku nastąpiło znaczne obniżenie efektywności progresji klina po-datkowego. Było to uwarunkowane wprowadzeniem nowej konstrukcji skali podatkowej z dwiema stawkami: 18% i 32%. W związku z tym istotnie zmniejszyła się różnica w wysoko-ści klina podatkowego pomiędzy podatnikami osiągającymi dochody w wysokowysoko-ści 300% prze-ciętnego wynagrodzenia, a zarabiającymi wynagrodzenie przeciętne. W 2010 roku klin podat-kowy dla tych osób był nawet na tym samym poziomie. W kolejnych badanych latach różnice te systematycznie, lecz nieznacznie wzrastały. U pracowników osiągających 250% i 300%

przeciętnego wynagrodzenia we wszystkich badanych latach można zauważyć regresywny cha-rakter opodatkowania pracy w Polsce.

126

Wykres 2.8. Klin podatkowy dla osób samotnych, bezdzietnych, o różnym poziomie wynagrodzenia w Polsce w 2016 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych tabeli 2.21.

Na wykresie 2.8. zobrazowano progresję klina podatkowego w 2016 roku dla różnych poziomów zarobków. Z przebiegu krzywej klina podatkowego można zaobserwować do pew-nego momentu jego efektywną progresję. Początkowo następuje dynamiczny wzrost klina w przedziale od 50% do 100% średniego wynagrodzenia w Polsce. W przedziale od 100% do 200% przeciętnych zarobków następuje spowolnienie przyrostów klina podatkowego. Osoby, które zarabiały ponad 200% przeciętnego wynagrodzenia w 2016 roku przekroczyły próg do-chodowy, gdyż ich dochody były wyższe niż 85 528 zł. Część dochodu powyżej tej kwoty opo-datkowana była 32% stawką podatku dochodowego od osób fizycznych. Zastosowanie wyższej stawki podatku sprawiło, że klin podatkowy dynamicznie wzrósł dla zarabiających 250% prze-ciętnego wynagrodzenia o prawie 2 p. proc. Osiągnął on swoją wartość maksymalną i wyniósł 43,41% całkowitych kosztów pracodawcy związanych z zatrudnieniem. Wzrost zarobków po-wyżej poziomu 250% przeciętnego wynagrodzenia sprawia, że wysokość klina podatkowego maleje, co wskazuje na regresywny charakter polskich regulacji. Podatnicy o tak wysokich za-robkach przekroczyli limity przychodów, powyżej których nie płacą składek na ubezpieczenia rentowe oraz emerytalne³⁷². Zatem klin podatkowy dla osób zarabiających czterokrotność prze-ciętnego wynagrodzenia był w 2016 roku niemalże na tym samym poziomie, co dla pracownika zarabiającego przeciętne wynagrodzenie.

372 Art. 20, ust. 2-4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

39,74 40,20

40,87

41,41 41,55

43,41

42,56

41,88

41,39

38%

39%

40%

41%

42%

43%

44%

50% 67% 100% 167% 200% 250% 300% 350% 400%

Klin podatkowy (w %)

Poziom wynagrodzenia (jako % przeciętnego wynagrodzenia w Polsce) Klin podatkowy (w %)

127

Tabela 2.22. Liczba podatników według przedziałów skali podatkowej w roku 2016

Przedział dochodów

(w zł) Liczba podatników Struktura

(w %)

Do 85 528 23 998 554 96,96

Powyżej 85 528 753 445 3,04

Ogółem 24 751 999 100,00

Źródło: Informacja dotycząca rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych za 2016 rok, https://www.fi-nanse.mf.gov.pl/documents/766655/6084784/Informacja [dostęp 21.10.2018].

Progresywne opodatkowanie pracy postrzegane jest jako automatyczne narzędzie stabi-lizujące gospodarkę, ponieważ najsilniej reaguje na wahania cykli koniunkturalnych³⁷³. Polski system podatkowy wyróżnia się relatywnie niewielką liczbą stawek oraz małą ich rozpiętością.

Progresja dotyczy zatem niewielkiej grupy podatników (tabela 2.22.)³⁷⁴. W Polsce, na tle pań-stw UE, pierwsza stawka podatku od dochodów osobistych należy do relatywnie wysokich, natomiast próg, od którego daninę płaci się według najwyższej stawki stawkę jest najniższy.

Blisko 97% polskich podatników płaci podatek dochodowy od osób fizycznych według pierw-szej stawki, co czyni go podatkiem quasi-liniowym, z tą różnicą, że w jego konstrukcji uwzględniono kwotę wolną od opodatkowania oraz przewidziano preferencje dla wybranych grup społecznych. Ministerstwo Finansów sprzeciwia się rozbudowie progresji podatku docho-dowego od osób fizycznych argumentując, że przyniesie to budżetowi państwa niewiele wyższe dochody, a najwyżej uposażeni przestaną w ogóle płacić podatek dochodowy w Polsce, gdyż zaczną rozliczać się państwach, w których podatki są niższe. Progresywna opodatkowanie do-chodów sprawia, że niektórzy podatnicy ograniczają podaż swojej pracy. Skutecznie zniechęca ono do podejmowania dodatkowego zatrudnienia i zarabiania powyżej potrzeb³⁷⁵. A. B. Atkin-son, T. Piketty, E. Saez podają, że osoby uzyskujące wysokie dochody wykazują tendencję do zaniżania rzeczywistych dochodów, które podlegają opodatkowaniu. Osoby te zgadzają się na wypłatę części wynagrodzenia za pracę w postaci dodatkowych, niejawnych świadczeń³⁷⁶. Do-świadczeni, wykwalifikowani i wysoko uposażeni pracownicy, dążąc do uniknięcia obowiązku podatkowego, decydują się na migrację zagraniczną, co w konsekwencji ogranicza zasoby kompetentnej i doświadczonej kadry pracowniczej oraz wpływa na obniżenie innowacyjności

373 T. Juja, Wydajność fiskalna podatku od towarów i usług w latach 2001-2007, w: J. Głuchowski (red.), Współ-czesne finanse. Stan i perspektywy rozwoju finansów publicznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Koper-nika, Toruń 2008, s. 539.

374 R. Bugaj, Czy należy w Polsce ustanowić system niskich i „płaskich” podatków, IX Kongres Ekonomistów Polskich, Warszawa XI 2013.

375 P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia. Tom 2, PWN, Warszawa 1999, s. 273.

376 A. B. Atkinson, T. Piketty, E. Saez, Top Incomes in the Long Run of History, Journal of Economic Literature, Vol. 49, No. 1/2011, s. 19-20.

128

i konkurencyjności państwa³⁷⁷. Często podkreśla się, że progresywne opodatkowanie docho-dów osobistych jest niesprawiedliwe dla grup podatników osiągających wyższe wynagrodze-nia. Uważa się, że jest to w pewnym sensie kara ze strony państwa dla osób ambitnych, krea-tywnych, przedsiębiorczych i pracowitych, które za efekty swojego wysiłku zmuszone są do zapłaty wyższych danin, niż osoby, które posiadają dochody poniżej przeciętnej.

Obniżenie klina podatkowego dla osób najsłabiej zarabiających oraz zwiększenie jego progresywności można byłoby osiągnąć wprowadzając stawki o różnej wysokości w zależności od poziomu wynagrodzeń lub rozbudowując katalog ulg zwalniających z ich płacenia osoby o dochodzie zapewniającym minimum egzystencji. Podsumowując, zmiana skali podatkowej na dwustopniową i ustalenie progu dochodowego na wysokim poziomie, powyżej którego ob-owiązuje stawka 32%, obniżyły progresywność klina podatkowego w Polsce. Rozważyć nale-żałoby zatem wprowadzenie większej liczby przedziałów dochodowych.