Porównanie poziomu, struktury oraz wskaźników zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim lubuskim i wielkopolskim

Badania regionalnych rynków pracy opierają się zwykle o pogłębione analizy wielu czynników i zmiennych. To właśnie na rynkach regionalnych i lokalnych usytuowany jest zasób pracy, w ramach którego zawiązuje się układ czynników zatrudnienia, decydujący o powstaniu miejsc pracy, podjęciu pracy przez poszukujących zatrudnienia oraz ukształtowaniu się postaw i za-chowań wobec pracy w lokalnej i regionalnej zbiorowości. Ponadto, w tych to obszarach doko-nuje się faktyczna konfrontacja podaży i popytu na pracę⁴⁶⁴. Działania przejawiające się na lokalnych i regionalnych rynkach pracy oraz ich następstwa odgrywają istotną rolę w procesach samego zatrudniania. Jest ono jedną z fundamentalnych kategorii i wielkości ekonomicznych, a zachodzące w tym obszarze zmiany determinują m.in. rozmiary i strukturę produkcji, jak też poziom i strukturę konsumpcji⁴⁶⁵. Stąd też podstawą prezentowanych dalej badań dotyczących lubuskiego i wielkopolskiego rynku pracy staje się najpierw przeprowadzenie analizy stanu, dynamiki i struktury zatrudnienia.

W tabeli 3.20. zawarto dane przedstawiające liczbę zatrudnionych w okresie 2004-2016 w województwach lubuskim i wielkopolskim według danych rejestrowanych. Wynika z nich, że w 2016 roku w stosunku do 2004 w obu województwach przeważnie wzrastała liczba za-trudnionych. Jednakże zmiany te nie były równomierne w obu regionach. W 2016 roku zatrud-nionych w województwie lubuskim było 237,47 tys., czyli o 31,39 tys. więcej niż na początku okresu badawczego, z kolei w Wielkopolsce 1,17 mln. i wzrost ten wyniósł 294,89 tys. Oznacza to, że w ostatnim roku objętym badaniem zatrudnionych było prawie 5 razy więcej Wielkopolan niż Lubuszan. Osoby zatrudnione na wielkopolskim rynku pracy stanowiły średnio 10,10%, a na lubuskim 2,24% całkowitego zasobu w Polsce. Pod tym względem województwo lubuskie zajmowało ostatnie miejsce w kraju, a wielkopolskie trzecie (za mazowieckim i śląskim).

463 Rocznik statystyczny województwa wielkopolskiego za rok 2016, Urząd Statystyczny w Poznaniu, Poznań 2017.

464 J. M. Szaban, Rynek pracy…, op. cit., s. 15-23.

465 W. Jarmołowicz, S. Kuźmar, Efektywność gospodarowania zasobami pracy w regionie - na przykładzie wo-jewództwa wielkopolskiego w latach 2000-2012, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 35(2)/2014, s. 334.

180

Tabela 3.20. Poziom i dynamika zmian zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim

Rok

Województwo lubuskie Województwo wielkopolskie

Liczba

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016 oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

W obu badanych województwach do 2007 roku rosła liczba zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, lecz wzrost ten był szybszy w Wielkopolsce o 0,77 p. proc. W 2009 roku w na-stępstwie kryzysu gospodarczego i spowolnienia całej gospodarki krajowej nastąpił spadek liczby bezrobotnych w obu badanych regionach o około 2,80%. Od roku 2010 w Wielkopolsce zaobserwowano stabilny wzrost wielkości zatrudnienia. W województwie lubuskim natomiast w latach 2011-2012 liczba zatrudnionych zmalała o około 2%, a następnie do końca badanego okresu wykazywała wyraźną tendencję wzrostową. Dynamika przyrostu zatrudnionych w tym województwie była niemalże dwukrotnie niższa niż w Wielkopolsce. Należy jednocześnie pod-kreślić, że udział liczby zatrudnionych w województwie wielkopolskim w całkowitym krajo-wym zasobie wzrósł z 9,67% do 10,70%, z kolei w województwie lubuskim wykazywał ten-dencję malejącą (spadek z 2,28% do 2,17%).

Oceniając poziom i strukturę zatrudnienia warto zwrócić uwagę na kształtowanie się tej kategorii w zależności od płci (tabela 3.21.). Niemalże we wszystkich badanych latach w obu województwach więcej było zatrudnionych mężczyzn niż kobiet, za wyjątkiem 2013 roku, kiedy to w województwie lubuskim zatrudnionych było o 2 tysiące więcej kobiet. W Wielko-polsce do 2014 roku wśród zatrudnionych przeważali mężczyźni. Największą przewagę w za-trudnieniu mężczyzn wśród Wielkopolan odnotowano w 2006 roku i wyniosła ona 64,28 tys., czyli 6,84%. W kolejnych latach zdecydowanie szybciej rosła liczba zatrudnionych kobiet, co

181

przyczyniło się do zacierania się dysproporcji na wielkopolskim rynku pracy uwarunkowanej płcią. Od 2015 roku w regionie tym występuje zjawisko feminizacji rynku pracy.

Równość płci jest nie tylko kwestią różnorodności i sprawiedliwości społecznej, ale także jednym z warunków niezbędnych do osiągnięcia celów trwałego wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i spójności społecznej. Należy podkreślić jednak, że większy udział kobiet w zatrudnieniu nie zawsze jest dla nich korzystny, bowiem w literaturze funkcjonuje pojęcie feminizacji zawodowej, które może oznaczać dominowanie kobiet jedynie w niżej cenionych i gorzej opłacanych zawodach, które często są stereotypowo uznawane jako te wykonywane wyłącznie przez kobiety, zwykle związane z funkcjami opiekuńczymi i peryferyjnymi⁴⁶⁶. Tabela 3.21. Poziom i struktura zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim według płci

Rok

Województwo lubuskie Województwo wielkopolskie

Liczba

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016, oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

Analizując zróżnicowanie poziomu i wskaźników zatrudnienia na Ziemi Lubuskiej i Wielkopolsce ze względu na wiek (tabela 3.22.) można zauważyć, że w obu badanych regio-nach najmniejszą liczebnie subpopulację zatrudnionych stanowiły osoby w wieku poniżej 24 roku życia. Wśród tej grupy zauważalnie wyższy wskaźnik zatrudnienia (średnio o prawie 6 p. proc.) odnotowano w województwie wielkopolskim. Na przestrzeni badanych lat najniż-szym wskaźnikiem zatrudnienia w obu województwach charakteryzowały się osoby powyżej 55 roku życia. Jego wartość wyniosła w województwie lubuskim 18,95%, a w wielkopolskim

466 A. Janiszewska, Feminizacja i maskulinizacja rynków pracy w krajach UE a polityka spójności, Prace Nau-kowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 465/2017, s. 60-63.

182 19,59%.

Należy zaznaczyć, że w obu regionach wskaźnik zatrudnienia we wszystkich grupach wiekowych wykazywał tendencje wzrostowe, a najwyższy wzrost (prawie dwukrotny) dotyczył osób starszych w wieku 55 lat i więcej. Najwyższym wskaźnikiem zatrudnienia na obu rynkach pracy wyróżniały się osoby w wieku 35-45 lat, czyli osoby o określonym przygotowaniu za-wodowym i kwalifikacjach. W województwie lubuskim w roku 2004 wskaźnik ten wynosił 72,60%, a w roku 2016 – 82,80%, natomiast w województwie wielkopolskim wynosił on od-powiednio 77,30% i 83,40%. Analizując z kolei strukturę wiekową zatrudnionych można dojść do wniosku, że najliczniejszą grupę zatrudnionych w województwie wielkopolskim w całym okresie badawczym, a w województwie lubuskim w większości badanych lat, stanowiły osoby w wieku 35-44 lat. W badanym okresie w Wielkopolsce nastąpił istotny spadek liczby zatrud-nionych w wieku do 24 lat (ze 107,37 tys. do 96,55 tys.). Odwrotna sytuacja miała miejsce w przypadku pozostałych grup wiekowych, w których to liczba zatrudnionych wzrosła. Naj-większy wzrost, niemalże trzykrotny (podobnie jak w województwie lubuskim), nastąpił w gru-pie osób w wieku 55 lat i więcej. Wzrost liczby pracujących w tej grugru-pie wiekowej należy ocenić pozytywnie ze względu na potrzeby rynku pracy związane ze starzeniem się społeczeń-stwa. Poprawa ogólnej sytuacji na rynku pracy, a także objęcie tej grupy osób programami o charakterze zatrudnieniowym i adaptacyjnym zwiększającymi realne szanse na zatrudnienie (program „50 plus” oraz inne aktywne instrumenty rynku pracy) stworzyły możliwości zatrzy-mania osób starszych na tym rynku. Znaczący spadek liczby zatrudnionych w całym okresie badawczym zaobserwowano w grupie osób w wieku 45 do 54 lat (z 62,35 tys. do 50,17 tys.) w województwie lubuskim, natomiast liczba zatrudnionych w wieku 24 lat i poniżej zarówno na początku, jak i pod koniec tego okresu wynosiła niespełna 18%, praktycznie nie ulegając zmianie.

Istotna różnica była również widoczna w dynamice zmian w zatrudnieniu poszczegól-nych subpopulacji wiekowych. W województwie wielkopolskim liczba zatrudnioposzczegól-nych w wieku 45-54 lat wzrosła w 2016 roku w stosunku do początku okresu badawczego o 32,39 tys.

(15,56%), natomiast w województwie lubuskim spadła o 12,18 tys. (19,53%). Wysoki przyrost zatrudnionych zaobserwowano w grupie Wielkopolan z przedziału wiekowego 35-44 lat. Wy-niósł on przez cały okres badawczy 51,23% (wzrost o 110 tys. osób). W analogicznym czasie w województwie lubuskim wzrost ten wynosił tylko 11,04% (6,65 tys. osób). W grupie wieko-wej 24-35 lat wzrost zatrudnienia w obu województwach w latach 2004-2016 był bardzo zbli-żony i kształtował się na poziomie około 16-17%.

183

Tabela 3.22. Poziom zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim ze względu na wiek

Rok

Zatrudnienie wśród osób w wieku:

Województwo lubuskie

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016, oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

184

Tabela 3.23. Poziom zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim ze względu na wykształcenie

Rok

Zatrudnienie wśród osób z wykształceniem:

Województwo lubuskie

podstawowym i niepełnym podstawowym zasadniczym zawodowym średnim ogólnokształcącym policealnym i średnim zawodowym wyższym Liczba zatrudnionych

podstawowym i niepełnym podstawowym zasadniczym zawodowym średnim ogólnokształcącym policealnym i średnim zawodowym wyższym

2004 83,73 16,80 332,11 55,50 66,98 39,00 240,01 59,90 151,40 75,90

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016, oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

185

Kolejnym krokiem analizy rynku pracy w porównywanych regionach jest zbadanie, w jaki sposób wykształcenie wpływa na szanse uzyskania zatrudnienia. W tabeli 3.23. zesta-wiono dane z liczbą zatrudnionych według poziomu wykształcenia. Zmiany w strukturze trudnionych według tego kryterium wskazują na istotne zmiany jakości wykorzystywanego za-sobu pracy w analizowanym okresie. Wskaźnik wykształcenia ma najczęstsze zastosowanie (w prawdzie uproszczone) jako miernik kapitału ludzkiego. W badanych latach w obu woje-wództwach najbardziej liczebną grupę zatrudnionych stanowiły osoby z wykształceniem za-sadniczym zawodowym. Ich liczba oraz wskaźniki zatrudnienia charakteryzowały się relatyw-nie stabilnym poziomem. W 2016 roku w województwie lubuskim stanowili oni 29,04%, z ko-lei w Wielkopolsce 30,52% ogółu zatrudnionych. Drugą najbardziej liczebną subpopulację za-trudnionych w województwie lubuskim stanowili przez cały okres badawczy osoby z wykształ-ceniem policealnym i średnim zawodowym (ich odsetek w 2016 roku wyniósł 28,34%). Do 2014 roku w Wielkopolsce ta sama subpopulacja stanowiła około 26-28,50% ogółu zatrudnio-nych. Od 2015 roku to osoby z wykształceniem wyższym były drugą co do udziałów subpopu-lacją i tworzyły około 29-30% całkowitego zatrudnienia w tym regionie.

Najmniejszą liczbę zatrudnionych, zarówno na Ziemi Lubuskiej, jak i w Wielkopolsce, odnotowano wśród osób z wykształceniem podstawowym. Subpopulacja ta charakteryzowała się w obu województwach najniższymi wartościami wskaźnika zatrudnienia (17,00% w lubu-skim i 14,60% w wielkopollubu-skim w 2016 roku). Ponadto w województwie wielkopollubu-skim zau-ważono spadek liczby zatrudnionych z najniższym wykształceniem w 2016 roku o 31,67%

w stosunku do 2004 roku, podczas gdy w Lubuskiem spadek ten wynosił 19,16%. Relatywnie niską liczbą zatrudnionych charakteryzowała się grupa osób z wykształceniem średnim ogól-nokształcącym. W 2016 roku w województwie lubuskim stanowiły one 9,60%, a w wielkopol-skim 7,15% całkowitego zasobu zatrudnienia w regionie. Jednakże liczba zatrudnionych z wy-kształceniem średnim zawodowym regularnie rosła. W Wielkopolsce wzrost ten wyniósł 24,75% w 2016 roku w stosunku do 2004, a w województwie lubuskim w analogicznym okresie 49,02%.

W obu województwach grupa osób z wykształceniem wyższym charakteryzowała się najwyższymi wśród wszystkich subpopulacji wskaźnikami zatrudnienia, co świadczy o tym, że wyższe wykształcenie sprzyja odnalezieniu się na rynku pracy. To potwierdza teorię, że na rynku pracy duże znaczenia ma jakość kapitału ludzkiego, która zależy od dostępności i jakości nauczania na wszystkich szczeblach. W Lubuskiem w 2016 roku wskaźnik ten wynosił 79,70%, a w Wielkopolsce 79,50%. W województwie lubuskim liczba osób z wykształceniem wyższym wzrosła przez cały analizowany okres o 52,62%, natomiast w województwie wielkopolskim

186

wzrost ten wynosił aż 129,23%. Oznacza to, że przyrost liczby najlepiej wykształconych wśród zatrudnionych w Wielkopolsce był dwa razy szybszy niż w Lubuskiem. Na taką sytuację zna-czący wpływ ma silny ośrodek akademicko-naukowy mieszzna-czący się w stolicy województwa - Poznaniu. Można dojść do wniosku, że wysoki prestiż ukończonych studiów i uzyskanie dy-plomu jest jednym z czynników decydujących o znalezieniu pracy w Wielkopolsce. Prawdo-podobnie w kolejnych latach to właśnie osoby z wykształceniem wyższym staną się najbardziej liczną subpopulacją wśród zatrudnionych w tym regionie.

Tabela 3.24. Poziom i struktura zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim według sektorów własności

Struktura zatrudnienia według sektorów własności

Rok

Województwo lubuskie Województwo wielkopolskie

Sektor publiczny Sektor prywatny Sektor publiczny Sektor prywatny Liczba

Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016, oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

W tabeli 3.24. przedstawiono zróżnicowanie poziomu i struktury zatrudnienia w woje-wództwach lubuskim i wielkopolskim z uwzględnieniem sektorów własności. Z danych w niej zawartych wynika, że na przestrzeni całego okresu badawczego w obu regionach dominowało zatrudnienie w sektorze prywatnym. Jednakże udział zatrudnienia w tym sektorze w wojewódz-twie wielkopolskim był zauważalnie wyższy. Dla przykładu w 2016 roku 80,01% Wielkopolan było zatrudnionych w sektorze prywatnym, przy czym Lubuszan tylko 72,65%. W obu woje-wództwach zbliżone było tempo spadku osób zatrudnionych w sektorze państwowym. W wo-jewództwie lubuskim nastąpił spadek odsetka zatrudnionych w sektorze publicznym z 36,73%

w 2004 roku do 27,35% w 2016 roku, a w Wielkopolsce z 29,60% do 19,99%. Oznacza to, że co piąty Wielkopolanin i prawie co czwarty Lubuszanin wciąż był zatrudniony w państwowym sektorze. Należy przy tym zauważyć, że Wielkopolska charakteryzowała się w 2016 roku naj-mniejszym udziałem zatrudnionych w sektorze publicznym. Natomiast województwo lubuskie

187

oscylowało pod tym względem w granicach wartości średniej dla całego kraju⁴⁶⁷.

Pod względem udziałów w zatrudnieniu w sektorze przemysłu województwo lubuskie zajmuje w kraju 2 miejsce, wyższy odsetek w tej branży gospodarki odnotowano jedynie w wo-jewództwie śląskim (36,46%), a w sektorze rolnictwa ustępowało jedynie województwu war-mińsko-mazurskiemu (3,95%). Województwo wielkopolskie charakteryzowało się w 2016 roku jednym z najmniejszych udziałów zatrudnienia w sektorze usług wśród pozostałych re-gionów (66,97%). Mniejszą relację zatrudnieniowych w tym sektorze w stosunku do ogólnej liczby wykazywały województwa: śląskie (62,95%), lubuskie (63,93%) i warmińsko-mazur-skie (64,45%). Biorąc pod uwagę odsetek zatrudnionych w sektorze przemysłowym w 2016 roku, Wielkopolska plasuje się na 6 miejscu wśród polskich województw - 30,72%⁴⁶⁸.

Tabela 3.25. Poziom i struktura zatrudnienia w województwach lubuskim i wielkopolskim według sektorów produkcyjnych

Struktura zatrudnienia według sektorów produkcyjnych

Rok

Województwo lubuskie Województwo wielkopolskie

Sektor rolniczy Sektor

przemy-słowy Sektor usługowy Sektor rolniczy Sektor

przemy-słowy Sektor usługowy Źródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych województwa lubuskiego za lata 2004-2016, oraz Roczników statystycznych województwa wielkopolskiego za lata 2004–2016.

Z kolei tabela 3.25. prezentuje dane dotyczące zatrudnienia w sektorach produkcyjnych.

Wynika z nich, że w latach 2004-2016 w tym zakresie doszło do wielu zmian. W porównywa-nych regionach od początku okresu badawczego zdecydowanie przeważało zatrudnienie w sek-torze usług. Do 2009 roku odsetek zatrudnionych w seksek-torze usługowym był wyższy w woje-wództwie lubuskim. Od tego też roku w Lubuskiem zaczęło szybciej rosnąć zatrudnienie

467 Pracujący w Gospodarce Narodowej w 2016 roku.

468 Pracujący w Gospodarce Narodowej w 2016 roku.

188

w przemyśle, co przyczyniło się do spadku udziałów sektora usług w zatrudnieniu ogółem. Za-tem w latach 2010-2016 województwo wielkopolskie w porównaniu do lubuskiego charakte-ryzowało się większym odsetkiem zatrudnionych w usługach. Przewaga ta z roku na rok się powiększała. Udział zatrudnionych w przemyśle w województwie wielkopolskim z roku na rok malał (nastąpił jego spadek o 6 p. proc.), mimo, że regularnie rosła liczba zatrudnionych w branżach przemysłowych. Oznacza to, że w przeciwieństwie do województwa lubuskiego, w Wielkopolsce szybciej rosło zatrudnienie w usługach (przez co znaczenie tego sektora rosło) niż w przemyśle.