Lecznictwo uzdrowiskowe jest zorganizowaną działalnością polegającą na udzielaniu świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu leczenia uzdrowiskowego albo rehabilitacji uzdro-wiskowej, prowadzoną w uzdrowisku przez zakłady lecznictwa uzdrowiskowego lub poza uzdrowiskiem, w szpitalach i sanatoriach znajdujących się w urządzonych, podziemnych wyrobiskach górniczych, podczas której wykorzystywane są warunki naturalne, takie jak: właściwości naturalne surowców leczniczych, właściwości lecznicze klimatu (talasoterapia
148
Dariusz Kotarski
i subterraneoterapia) oraz właściwości lecznicze mikroklimatu, a także wykonuje się towa-rzyszące zabiegi z zakresu fizjoterapii [Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdro-wiskowym, uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowisko-wych, art. 2 pkt 1, Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1399].
W lecznictwie uzdrowiskowym korzysta się z urządzeń, takich jak: pijalnie uzdrowi-skowe, tężnie, parki, ścieżki ruchowe, urządzone odcinki wybrzeża morskiego, lecznicze i rehabilitacyjne baseny uzdrowiskowe, urządzone podziemne wyrobiska górnicze [Usta-wa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach, obszarach ochro-ny uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych, art. 5 pkt 1–3, Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1399]. Minister Zdrowia zapisuje w rozporządzeniu wymagania eksploatacyjne, funk-cjonalne i techniczne, jakim powinny odpowiadać urządzenia lecznictwa uzdrowiskowe-go, kierując się ogólnymi zasadami oraz standardami przyjętymi w celu zapewnienia efek-tywności zabiegów oraz właściwych warunków sanitarno-higienicznych.
Gmina uzdrowiskowa musi spełniać, zawarte w przepisach o ochronie środowiska, normy środowiskowe. W tym celu zobowiązana jest chronić warunki naturalne uzdro-wiska, a także monitorować stan środouzdro-wiska, tj. poziomy: zanieczyszczenia powietrza, natężenia hałasu i emisji pól elektromagnetycznych. Poza zadaniami przewidzianymi przepisami dla wszystkich gmin, realizuje więc zadania własne, związane z zachowa-niem funkcji leczniczych uzdrowiska.
W niniejszym artykule poddano badaniu Uzdrowisko Kołobrzeg i Sanatorium Uzdro-wiskowe MSWiA w Kołobrzegu. Analizując dokumentację kontrolną Najwyższej Izby Kontroli, dotyczącą działalności polskich uzdrowisk, można stwierdzić, że Uzdrowisko Kołobrzeg nie spełniało wszystkich wymogów określonych dla uzdrowisk. W badanym uzdrowisku przekroczono dopuszczalne normy hałasu. Ponadto, pomimo że gmina Ko-łobrzeg realizowała zadania związane z zachowaniem funkcji leczniczych uzdrowiska, to nie wykonywała ona badań poziomu zanieczyszczeń powietrza, natężenia hałasu i emi-sji pól elektromagnetycznych. Należy podkreślić, że spełnianie wymagań w zakresie dopuszczalnych norm środowiskowych jest jednym z zadań ustawowych gmin uzdro-wiskowych. W tabeli przedstawiono istotne kryteria oceny realizacji zadań związane z zachowaniem statusu uzdrowiska w Uzdrowisku Kołobrzeg (zob. tabela 1).
Kolejnym istotnym obszarem, który co roku powinien być badany przez audyt wewnętrzny, są dochody wynikające z posiadanego przez gminę statusu uzdrowiska. Wpływy z opłaty uzdrowiskowej gmina Kołobrzeg przeznaczała na różne zadania własne, w tym dotyczące lecznictwa uzdrowiskowego. Równolegle, badane sko nie prowadziło ewidencji wydatków pokrywanych z dochodów z opłaty uzdrowi-skowej, pomimo że, w myśl ustawy, gminy mają prawo do poboru tej opłaty wyłącz-nie w celu realizacji zadań związanych z zachowawyłącz-niem funkcji leczniczych uzdrowisk
149
Specyfika audytu wewnętrznego w działalności uzdrowiskowej
[Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych, art. 46, art. 48, Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1399]. Jak wynika z dokumentacji pokontrolnej NIK, brak wyodrębnienia w ewidencji księgowej wydatków pokrywanych z dochodów z opłaty uzdrowiskowej, uniemożliwia wykazanie zgodności działalności gminy z przepisami prawa, a także nie zapewnia jawności i przejrzystości ich gospodarki finansowej (zob. tabela 1).
Tabela 1. Ocena realizacji zadań związanych z zachowaniem statusu uzdrowiska w Uzdrowisku Kołobrzeg
Kryterium oceny Ocena
Świadectwa potwierdzające właściwości
lecznicze klimatu i naturalnych surowców pozytywna Uchwalenie statutu uzdrowiska pozytywna Funkcjonowanie komisji uzdrowiskowej pozytywna Wydzielenie stref ochronnych pozytywna Monitorowanie stanu środowiska negatywna Spełnienie wymogów środowiskowych
(poziom hałasu) negatywna
Wprowadzenie opłaty uzdrowiskowej pozytywna Pobieranie opłat od pacjentów pozytywna Źródło: opracowanie własne na podstawie: [NIK 2016, s. 35].
Możliwość uzyskiwania dodatkowych dochodów z tytułu opłaty uzdrowiskowej i dotacji ma znaczenie dla gospodarki finansowej gmin uzdrowiskowych, szczególnie w kontekście konieczności wykonywania zadań związanych z zachowaniem funkcji leczniczych uzdrowiska. Ewentualna utrata statusu uzdrowiska może wpłynąć na po-gorszenie sytuacji ekonomicznej tych gmin m.in. z powodu braku podstaw do ich uzy-skiwania. Dochody Kołobrzegu z tytułu opłaty uzdrowiskowej i dotacji wynosiły 8,8% dochodów ogółem w 2014 r. i aż 10,7% dochodów ogółem w 2015 r. (tj. ok. 12 mln zł) [NIK 2016, s. 35].
Istotnym instrumentem oceny stopnia realizacji zadań w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego jest plan działalności oraz dokument oceniający jego wykonanie. Mo-nitorowanie realizacji zadań jest zalecane w standardach kontroli zarządczej dla sekto-ra finansów publicznych [Kotarski 2012, s. 316]. Należy zaznaczyć, że audyt wewnętrz-ny powinien służyć osiąganiu wytyczowewnętrz-nych celów w wyniku permanentwewnętrz-nych działań umożliwiających ocenę i poprawę efektywności procesów zarządzania organizacją [Ma-zur 2011, s. 334]. W tabeli przedstawiono przykładowe zestawienie celów, zadań i mier-ników ich realizacji w sanatorium uzdrowiskowym (zob. tabela 2).
150
Dariusz Kotarski
Tabela 2. Wybrane cele, zadania, mierniki realizacji celów w sanatorium uzdrowiskowym w Kołobrzegu
Cele uwzględnione w planie
działalności sanatorium Zadanie (podzadanie) służące realizacji celu Nazwa miernika określającego stopień realizacji celu
Poprawa poziomu dostosowania sanatorium do przepisów prawa o ochronie zdrowia
• Dostosowanie pomieszczeń i urządzeń sanatorium do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych • Dostosowanie kwalifikacji personelu do wymogów przepisów prawa • Doposażenie i wymiana zużytego sprzętu komputerowego Poziom dostosowania (planowana wartość miernika – 85%) Poprawa bezpieczeństwa pacjentów i osób przebywających w sanatorium • Budowa i wdrażanie systemu SAP • Przeszkolenie pracowników • Wprowadzenie instrukcji systemu SAP • Informacja pacjentów w sprawie funkcjonowania systemu SAP
Liczba budynków objętych systemem SAP (planowana wartość miernika – 4)
Realizacja płatności • Monitorowanie przepisów
prawa Terminowe regulowaniezobowiązań wynikających z przepisów prawa Terminowa
sprawozdawczość • Monitorowanie terminów sprawozdawczości zgodnie z przepisami prawa • Prawidłowe przekazywanie
sprawozdań zewnętrznych do GUS i PIP oraz
sprawozdań wewnętrznych do działu księgowo-finansowego
Sprawozdania do ZUS, US, GUS i działu księgowo-finansowego
Realizacja planu
finansowo-rzeczowego • Wykorzystanie bazy leczniczej, hotelowej i żywieniowej
Realizacja planowanej liczby przyjęć pacjentów
• Wynagrodzenia, zużycie materiałów i energii, usługi obce
Utrzymanie kosztów na poziomie nieprzekraczającym planu
Źródło: opracowanie własne na podstawie wybranych planów działalności ZOZ Sanatorium MSWiA w Ko-łobrzegu w latach 2011–2016 [http://www.bip.mswia.kolobrzeg.pl/index.php?id=241&id2=138, dostęp: 20.05.2018].
151
Specyfika audytu wewnętrznego w działalności uzdrowiskowej
Z zaprezentowanego w tabeli zestawienia wynika, że zgodność z przepisami prawa jest szczególnie ważna dla zakładu lecznictwa uzdrowiskowego, który zawiera kontrak-ty na usługi z NFZ i innymi ubezpieczycielami (zob. tabela 2). Realizacja zadań zapisa-nych w planie finansowo-rzeczowym zakłada również wykorzystanie bazy leczniczej, hotelowej i żywnościowej na potrzeby komercyjne, tj. generowanie zysku oraz utrzyma-nie kosztów na określonym w tym plautrzyma-nie poziomie. Dodatkowo, realizacja obowiązków sprawozdawczych, ewidencyjnych i dokumentacyjnych powinna być zawsze istotnym obszarem badań audytorskich.
Zakończenie
Reasumując, należy podkreślić, że prowadzenie audytu wewnętrznego w gminie uzdro-wiskowej oraz w jej zakładach lecznictwa uzdrowiskowego (zwłaszcza w szpitalach uzdrowiskowych, sanatoriach uzdrowiskowych oraz zakładach przyrodoleczniczych) po-winno przede wszystkim pomagać w ocenie realizacji celów i zadań określonych w usta-wie o lecznictw usta-wie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych, a także stopnia spełniania innych wymogów środowi-skowych i technicznych, potrzebnych do uzyskania lub utrzymania statusu uzdrowiska [Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach, obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych, art. 2, art. 34, Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1399]. W przypadku uzdrowiskowych podmiotów leczniczych zadania au-dytowe muszą obejmować badanie możliwości spełnienia standardów oceny jednostek stosowanych przez podmioty kontraktujące usługi lecznicze.
W badanym Uzdrowisku Kołobrzeg nie spełniono wszystkich wymogów określo-nych dla uzdrowisk (stwierdzono niepełne monitorowanie stanu środowiska oraz prze-kroczenie parametrów jego oceny). Doradztwa oraz monitorowania wymagają również obszary działalności związane z gospodarką finansową, np. procedury gromadzenia, rozliczania i przeznaczania dochodów pochodzących z opłaty uzdrowiskowej. Ponadto, na podstawie analizy planów działalności sanatorium uzdrowiskowego, można wska-zać istotne zadania audytu, w szczególności te, które wynikają z planu finansowo-rze-czowego, związanego z działalnością operacyjną i inwestycyjną. Plany działalności nie dotyczą jednak wszystkich obszarów i zadań audytu wewnętrznego w zakładzie lecz-nictwa uzdrowiskowego, ale należy podkreślić, że powinny być brane pod uwagę przy ich określaniu.
152
Dariusz Kotarski
Bibliografia
Chojna-Duch E. (2012), Audyt wewnętrzny w sektorze finansów publicznych – aktualne proble-my, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe,
Ubezpiecze-nia”, nr 53.
Ćwiklicki M. (red.) (2015), Kontrola zarządcza. Podstawowe zagadnienia kontroli zarządczej. Poradnik dla jednostek samorządu terytorialnego, MSAP Uniwersytetu Ekonomicznego
w Kra-kowie, Kraków.
Komunikat Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 12 grudnia 2016 r. w sprawie standardów audytu wewnętrznego dla jednostek sektora finansów publicznych (Dz. Urz. Min. Roz. i Fin. z dnia 16 grudnia 2016 r., poz. 28).
Kotarski D. (2012), Określanie celów i zadań sanatorium uzdrowiskowego na potrzeby kontroli zarządczej, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe,
Ubez-pieczenia”, nr 53.
Mazur R. (2011), Audyt innowacyjny i zarządzanie wiedzą w sektorze finansów publicznych,
„Ze-szyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia”, nr 42.
Mituś A. (2015), Monitorowanie i ocena systemu kontroli zarządczej [w:] M. Ćwiklicki (red.), Kon-trola zarządcza. Podstawowe zagadnienia kontroli zarządczej. Poradnik dla jednostek samorzą-du terytorialnego, MSAP Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków.
Plan działalności ZOZ Sanatorium MSWiA w Kołobrzegu na rok 2016 [online], http://www.bip. mswia.kolobrzeg.pl/index.php?id=241&id2=138, dostęp: 20.05.2018.
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 4 września 2015 r. w sprawie audytu wewnętrznego oraz informacji o pracy i wynikach tego audytu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1480).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 marca 2006 r. w sprawie szczegółowego sposobu i trybu przeprowadzania kontroli w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego (Dz. U. z 2006 r. Nr 47, poz. 346). NIK (2016), Spełnianie wymogów określanych dla uzdrowisk [online], https://www.nik.gov.pl/kon-trole/wyniki-kontroli-nik/pobierz,lsz~p_16_091_201607200717531468999073~01,typ,kk.pdf, dostęp: 15.05.2018.
153
Specyfika audytu wewnętrznego w działalności uzdrowiskowej
Szymańska H. (2009), Ogólne zagadnienia audytu wewnętrznego [w:] T. Kiziukiewicz (red.), Audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów publicznych, Difin, Warszawa.
Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych (Dz. U. z 2005 r. Nr 167, poz. 1399).
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 157, poz. 1240).
Winiarska K., Kotarski D. (2012), Przykładowe cele i mierniki zadań [w:] K. Winiarska (red.), Kon-trola zarządcza w jednostkach sektora finansów publicznych, Wolters Kluwer, Warszawa.
Maria Kotkiewicz |
maria.kotkiewicz@gmail.comThe Pedagogical University of Cracow named after the Commission of National Education, Faculty of Political Science