W ramach Osi 4. Leader, w okresie programowania obejmującym lata 2007−2013, rozpa-trzonych zostało 54 387 wniosków o przyznanie pomocy finansowej, w tym największą liczbę stanowiły małe projekty (44 096, tj. 80,00% wszystkich złożonych wniosków w ra-mach Osi 4. Leader). Spośród wszystkich złożonych wniosków w raw ra-mach małych projek-tów do realizacji przyjęto 18 857 (42,76%). Średnia kwota przyznanej pomocy to ok. 20 tys. zł. Realizacja działań mających na celu wspieranie ochrony dziedzictwa kulturalnego na obszarach wiejskich w Polsce była zróżnicowana regionalnie. Najwięcej projektów złożono w województwie mazowieckim − 4507 i małopolskim − 4456, zaś najmniej w lu-buskim − 1534, łódzkim − 1644 oraz opolskim − 1691. Odsetek przyjętych wniosków kształtował się na poziomie: od 58,62% − w województwie świętokrzyskim, do 4,93% − w województwie podkarpackim (zob. tabela 1).
196
Grzegorz Kwiatkowski
Tabela 1. Liczba złożonych i przyjętych do realizacji wniosków w ramach małych projektów na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2010−2013
Województwo Złożone wnioski Przyjęte wnioski Odsetek przyjętych wniosków Dolnośląskie 3 063 1 368 44,66 Kujawsko-pomorskie 2 116 894 42,25 Lubelskie 3 907 1 930 49,40 Lubuskie 1 534 678 44,20 Łódzkie 1 644 953 57,97 Małopolskie 4 456 2 005 45,00 Mazowieckie 4 507 1 691 37,52 Opolskie 1 691 778 46,01 Podkarpackie 2 637 130 4,93 Podlaskie 2 310 1 157 50,09 Pomorskie 3 132 1 234 39,40 Śląskie 2 662 1 029 38,66 Świętokrzyskie 2 308 1 353 58,62 Warmińsko-mazurskie 2 501 977 39,06 Wielkopolskie 3 826 1 990 52,01 Zachodniopomorskie 1 802 690 38,29 Ogółem 44 096 18 857 42,76 Źródło: [ARiMR 2011, 2012, 2013, 2014].
Łącznie, na realizację działań w ramach małych projektów, przyznano 3 77 283 tys. zł, w tym ponad 79% (2 99 190 tys. zł) stanowiły środki unijne (zob. tabela 2). Największą pomoc finansową otrzymali beneficjenci małych projektów w województwie małopol-skim (43 804 tys. zł) i mazowieckim (31 766 tys. zł), zaś najmniejszą kwotę wypłacono w województwach lubuskim (9881 tys. zł) i zachodniopomorskim (12 611 tys. zł). Udział środków unijnych w kwocie przyznanej pomocy finansowej na realizację małych projek-tów ogółem w większości województw odpowiadał średniemu udziałowi tego wsparcia dla wszystkich województw. Wyjątki to: województwo małopolskie i śląskie, w których udział środków EFRROW wyniósł ponad 80% (zob. tabela 2).
197
Realizacja działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich w Polsce
Tabela 2. Środki publiczne przekazane na realizację działań w ramach małych projektów na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich w Polsce w latach 2010−2013
Województwo Kwota przyznana na pomoc (tys. zł) Udział środków EFRROW w kwocie przyznanej pomocy ogółem (w %) ogółem w tym środki EFRROW
Dolnośląskie 26 856 21 160 78,79 Kujawsko-pomorskie 15 825 12 501 79,00 Lubelskie 34 664 27 453 79,20 Lubuskie 9 881 7 886 79,81 Łódzkie 18 263 14 521 79,51 Małopolskie 43 804 35 375 80,76 Mazowieckie 31 766 25 176 79,25 Opolskie 15 638 12 145 77,66 Podkarpackie 25 116 20 065 79,89 Podlaskie 24 428 19 172 78,48 Pomorskie 22 885 18 073 78,97 Śląskie 18 601 14 950 80,37 Świętokrzyskie 24 235 19 276 79,54 Warmińsko-mazurskie 17 413 13 898 79,81 Wielkopolskie 35 297 27 571 78,11 Zachodniopomorskie 12 611 9 968 79,04 Ogółem 3 77 283 2 99 190 79,30 Źródło: [ARiMR 2011, 2012, 2013, 2014].
Wśród działań zrealizowanych w latach 2010−2013 w ramach małych projektów więk-szość dotyczyła organizacji imprez: kulturalnych, promocyjnych, rekreacyjnych lub sporto-wych związanych z promocją lokalnych walorów (26,18%). Działania te mają na celu przede wszystkim aktywizację mieszkańców obszarów wiejskich. Organizacja imprez kulturalno-rekreacyjnych przyczynia się do promocji lokalnych walorów, zwiększenia poziomu inte-gracji społecznej oraz wzrostu poziomu intelektualnego, kulturowego i duchowego miesz-kańców obszarów wiejskich. Połączenie wypoczynku, rozrywki z edukacyjnym walorem proponowanych np. podczas festynu zabaw ma wpływ na rozwój tożsamości społeczno-kulturowej mieszkańców wsi. Ponadto, imprezy związane z aktywnością sportowo-rekre-acyjną mogą pozytywnie oddziaływać na kształtowanie postaw wobec zdrowia i kultury fizycznej nie tylko ich uczestników, ale także wszystkich mieszkańców tych obszarów. Taki
198
Grzegorz Kwiatkowski
efekt daje również wykorzystywanie potencjału terenów wiejskich do rozwoju turystyki sportowej. Jak wskazuje J. Poczta i E. Malchrowicz-Maśko coraz częściej w Polsce organizo-wane są tam imprezy biegowe, rajdy rowerowe, rozgrywki piłkarskie, gdyż stwarzają one olbrzymie możliwości do rozwoju turystyki sportowej [Poczta, Malchrowicz-Maśko 2016, ss. 488−503]. Wśród zrealizowanych działań znaczący odsetek to projekty mające na celu:
a) remonty połączone z modernizacją lub wyposażeniem istniejących świetlic wiej-skich i innych obiektów pełniących ich funkcje oraz zagospodarowanie terenu przyle-gającego do tych obiektów − 18,09%;
b) budowę, odbudowę, przebudowę, remont połączony z modernizacją, zagospoda-rowaniem lub oznakowaniem obiektów małej infrastruktury turystycznej i rekreacyj-nej, a także obiektów pełniących funkcje turystyczne oraz rekreacyjne, z wyłączeniem hoteli, moteli, pensjonatów oraz bazy gastronomicznej − 14,35% (zob. rysunek 1).
Są to działania, które wynikają przede wszystkim z dążenia do posiadania określo-nych zasobów infrastruktury technicznej i społecznej. Zarówno odpowiedni stan, jak i zasoby infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich przyczyniają się do rozwoju turystyki i rekreacji. Infrastruktura, jak dowodzi A. Krakowiak-Bal, jest podstawą wszel-kiej działalności gospodarczej − warunkuje jej zakres, strukturę i przestrzenne rozmiesz-czenie [Krakowiak-Bal 2004]. Poziom jej rozwoju może decydować o atrakcyjności bądź nieatrakcyjności danego regionu wsi, jest czynnikiem aktywizującym postęp społeczno -gospodarczy, stanowiąc jednocześnie jeden z ważniejszych wyznaczników życia na wsi.
Infrastruktura społeczna natomiast to sieć powiązanych ze sobą urządzeń i insty-tucji (oświaty, kultury, kultury fizycznej) realizujących określone potrzeby społeczne. Zdaniem M. Dolaty jest ona czynnikiem kształtującym możliwości zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, zarówno na płaszczyźnie ekonomicznej, społecznej, jak i ekologicznej, ponieważ procesy rozwojowe dokonują się na bazie spójnej, kompletnej, dojrzałej infrastruktury, ściśle związanej z wykorzystaniem kapitału naturalnego, rzeczo-wego oraz ludzkiego [Dolata 2014, ss. 40−44, 2016, ss. 57−66].
Ponad 7,00% wszystkich zrealizowanych w ramach małych projektów działań dotyczy-ło kultywowania miejscowych tradycji, obrzędów i zwyczajów, języka regionalnego i gwa-ry oraz tradycyjnych zawodów i rzemiosła. Działania te mają na celu przede wszystkim wzmocnienie świadomości tożsamości regionalnej i pozytywnych wyróżników wsi, a tak-że promowanie lokalnych twórców, artystów, a taka tak-że potencjału lokalnej społeczności. Dzięki organizacji takich wydarzeń wieś staje się atrakcyjna dla odwiedzających, którzy nie tylko poszukują wartości przyrodniczych, ale chcą też poznać lokalną kulturę [Butler, Hall, Jankins 1998]. Wśród zrealizowanych projektów odsetek działań związanych z utworze-niem lub zmodernizowaz utworze-niem bazy informacji turystycznej oraz stron WWW, przygotowa-niem i wydaprzygotowa-niem publikacji kształtował się na zbliżonym poziomie i wynosił 7,69%. Należy
199
Realizacja działań na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich w Polsce
zauważyć niewielki odsetek zrealizowanych projektów dotyczących promocji lokalnego dziedzictwa kulturowego i historycznego − 0,49% oraz związanych z zachowaniem, od-tworzeniem, zabezpieczeniem lub oznakowaniem cennego dziedzictwa krajobrazowego i przyrodniczego − 0,43%. Realizacja pozostałych działań w ramach małych projektów miała marginalne znaczenie. Wśród nich wyróżnia się działania, takie jak: budowa, adapta-cja lub wyposażenie niemieszkalnych obiektów budowlanych, wykorzystywanych do tra-dycyjnego wyrobu produktów lokalnych lub usług lokalnych − 0,18%, promocja lokalnej przedsiębiorczości − 0,08%, udział w targach i konkursach produktów lub usług lokalnych − 0,06%, urządzanie miejsc pamięci związanych z wydarzeniem historycznym − 0,05% oraz badanie rynku produktów lub usług lokalnych − 0,04% (zob. rysunek 1).
Rysunek 1. Struktura przedmiotowa działań zrealizowanych w ramach małych projektów na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarach wiejskich w Polsce
Objaśnienia: 1− Organizacja imprez kulturalnych, promocyjnych, rekreacyjnych lub sportowych związa-nych z promocją lokalzwiąza-nych walorów. 2 − Remont lub wyposażenie świetlic wiejskich. 3 − Budowa, od-budowa lub oznakowanie małej infrastruktury turystycznej. 4 − Utworzenie lub zmodernizowanie bazy informacji turystycznej oraz stron WWW, przygotowanie i wydanie publikacji. 5 − Kultywowanie: miejsco-wych tradycji, obrzędów i zwyczajów; języka regionalnego i gwary; tradycyjnych zawodów i rzemiosła. 6 − Promocja lokalnej twórczości kulturalnej z wykorzystaniem lokalnego dziedzictwa. 7 − Organizacja szkoleń i innych przedsięwzięć o charakterze edukacyjnym i warsztatowym. 8 − Odbudowa, odnowienie,