Analiza problematyki odpowiedzialności konstytucyjnej republikań-skiej głowy państwa pozwala dostrzec daleko idące zróżnicowanie w ra-mach ukształtowania tej instytucji w poszczególnych państwach. Pewne specyfi czne, a warte popularyzacji, elementy przedmiotowej procedury wprowadziły przepisy funkcjonujące w Republice Albanii.
Artykuł 90 ust. 1 Konstytucji Republiki Albanii stwierdza: „Prezy-dent Republiki nie ponosi odpowiedzialności za akty podjęte w ramach sprawowania urzędu”1. Jednakże ust. 2 tegoż artykułu doprecyzowuje, że „Prezydent Republiki może zostać odwołany z powodu poważnego naruszenia Konstytucji i popełnienia ciężkiego przestępstwa”. Ustro-jodawca albański doprecyzował odpowiedzialność karną prezydenta za popełnienie przestępstwa, określając je jako „ciężkie”2, uściślił również
1 Ustawa Zgromadzenia Narodowego nr 8417 Konstytucja Albanii z 21 paździer-nika 1998 r., zatwierdzona przez referendum z 22 listopada 1998 r., ogłoszona dekretem Prezydenta Republiki Albanii nr 2260 z 28 listopada 1998 r. (Fletor-ja Zyrtare e Republikës së Shqipërisë [ofi c(Fletor-jalny publikator państwowy], nr 28 z 1998 r. Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë miratuar me ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 të Kuvendit Popullor. Miratuar me referendum më 22.11.1998 Shpallur me dekretin nr. 2260, datë 28.11.1998 të Presidentit të Republikës (FZ RS Nr. 28, 1998), tekst dostępny na stronie: www.parlament.al/web/Kushtetu-ta_e_Republikes_se_Shqiperise_e_perditesuar_1150_1.php [15.10.2013].
Kon-stytucja Albanii z 1998 roku, tłum. D. Horodyska, E. Lloha, wstęp W. Milanowski,
Warszawa 2001.
2 K. Budziło, Formy odpowiedzialności konstytucyjnej w Republice Albanii, [w:] For-my odpowiedzialności konstytucyjnej w państwach europejskich, red. S. Grabowska,
odpowiedzialność konstytucyjną – gdzie delikt konstytucyjny musi sta-nowić „poważne” naruszenie konstytucji. Tematem niniejszego artykułu jest odpowiedzialność prezydenta zawężona tylko do odpowiedzialności za delikt konstytucyjny, czyli do odpowiedzialności konstytucyjnej.
W wielu państwach europejskich, w tym także w Albanii3, realizacja odpowiedzialności konstytucyjnej należy do uprawnień sądów konsty-tucyjnych i jest historycznie wcześniejszym uprawnieniem niż spra-wowanie przez nie kontroli konstytucyjności ustaw. Przekazanie tego uprawnienia sądowi konstytucyjnemu znajduje uzasadnienie w tym, że sąd ten – jako organ powołany do sądowej ochrony konstytucji – reali-zuje ją orzekając w sprawach związanych z kontrolą konstytucyjności prawa4. Zasadne jest więc włączenie uprawnień do orzekania o popeł-nieniu deliktu konstytucyjnego do zakresu uprawnień sądu konstytu-cyjnego. Wielu autorów, między innymi E. Zwierzchowski, M.A. Nudel, L. Garlicki, A.M. Ludwikowska, czy R. Marcic5, klasyfi kując obszary działania sądu konstytucyjnego, wymieniało orzekanie o odpowiedzial-ności konstytucyjnej za naruszenie konstytucji lub ustaw jako jedną z jego kompetencji.
Problematykę związaną z postępowaniem w sprawie pociągnię-cia prezydenta do odpowiedzialności za delikt konstytucyjny reguluje art. 90 konstytucji, a doprecyzowuje regulamin Zgromadzenia Re-publiki Albanii6. Postępowanie w sprawie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Sądem Konstytucyjnym ure-gulowane zostało w ustawie o organizacji i funkcjonowaniu Sądu Kon-stytucyjnego Republiki Albanii7.
3 Ibidem, s. 35–39.
4 M. Granat, Zakres kompetencji sądów konstytucyjnych państw Europy Środkowej i Wschodniej w „innych sprawach”, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 4, s. 116–120.
5 E. Zwierzchowski, Zakres działania europejskich trybunałów konstytucyjnych,
„Studia Iuridica Silesiana” 1984, t. 9, s. 139; M.A. Nudel, Konstitucyonnyj kontrol
w kapitalisticzeskich gosudarstwach, Moskwa 1968, s. 73–110; L. Garlicki, Sądow-nictwo konstytucyjne w Europie Zachodniej, Warszawa 1987, s. 165, 173; A.M.
Lu-dwikowska, Sądownictwo konstytucyjne w Europie Środkowo-Wschodniej w okresie
przekształceń demokratycznych, Toruń 1997, s. 99–102; R. Marcic, Verfassung Und Verfassunggericht, Wiedeń 1960, s. 90 i nast.
6 Uchwała nr 166 z 16 grudnia 2004 r. regulamin Zgromadzenia Republiki Alba-nii (FZRS nr 110 z 20 stycznia 2005 r.) – Rregullorja e Kuvendit të Republikës së Shqipëris, miratuar me vendimin nr. 166, datë 16.12.2004 (FZRS Nr. 110, datë 20.01.2005), tekst dostępny na stronie: www.parlament.al/web/Rregullorja_e_Ku-vendit_te_Republikes_se_Shqiperise_e_perditesuar_1154_1.php [15.10.2013]. 7 Ustawa nr 8577 z 10 lutego 2000 r. o organizacji i funkcjonowaniu Sądu
Przepisy albańskie zawęziły zakres deliktu konstytucyjnego do poważ-nego naruszenia konstytucji. Nie defi niują jednak, czym jest „poważne” naruszenie konstytucji8. Pozostawiły ocenę wagi deliktu konstytucyjne-go sądownictwu konstytucyjnemu, które będzie musiało doprecyzować pojęcie „poważnego naruszenia konstytucji”9. Pozostawienie niedopre-cyzowanego pojęcia „poważnego” naruszenia konstytucji pozostawia uprawnionym do tego podmiotom pewien „margines swobody”, dla określenia, czy dane działanie bądź zaniechanie wypełnia znamiona za-machu na konstytucję lub poważnego naruszenia konstytucji.
W prawie konstytucyjnym pojęcie „poważnego naruszenia konstytu-cji” nie powinno być utożsamiane z pojęciami występującymi na grun-cie prawa karnego10. Defi nicje funkcjonujące na gruncie prawa karnego mogą jednak stanowić wskazówkę dla Sądu Konstytucyjnego w sprawie dotyczącej odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta11.
Procedurę postawienia prezydenta w stan oskarżenia w związku z po-pełnieniem deliktu konstytucyjnego mogą wszcząć parlamentarzyści. Przepisy albańskie przyznały prawo złożenia wniosku grupie składającej
dhe funksionimin e gjykatës Kushtetuese Të Republikës Së Shqipërisë, tekst dostępny na stronie: www.gjk.gov.al [15.10.2013].
8 Dla przykładu, również włoskie przepisy regulujące postępowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta doprecyzowują pojęcie „poważ-nego” naruszenia konstytucji, a nawet „zamachu” na konstytucję. Pojęcie za-machu na konstytucję jest przez doktrynę włoską interpretowane jako umyślne (zawinione) podejmowanie działań w celu obalenia instytucji państwa, albo wy-rządzenia szkód wolnościom publicznym. Zob. C. Mortati, Istituzioni di diritto
publico, Padova 1991, s. 552–553. Należy je zatem rozumieć jako działanie lub
zaniechanie, mające na celu obalenie instytucji konstytucyjnych lub do doko-nanie zmiany konstytucji, czy też zmiany formy rządu, przy użyciu środków zakazanych przez przepisy konstytucyjne Włoch. F. del Giudice, La Costituzione
Esplicata. La Carta fondamentale della Repubblica spiegata Articolo per Articolo,
Na-poli 2009, s. 233. C. Fusaro uważa, że zamachem na konstytucję nie jest każde jej naruszenie, lecz tylko takie o negatywnych cechach, zmierzające do podważe-nia podstaw porządku konstytucyjnego. C. Fusaro, Il presidente della Repubblica.
Il tutore di cui non riusciamo a fare a meno, Bologna 2003, s. 71.
9 Tak, jak to miało miejsce w przypadku pociągnięcia do odpowiedzialności kon-stytucyjnej prezydenta Litwy, gdzie Sąd Konstytucyjny Republiki Litwy, zanim wydał opinię, musiał określić czym i w jakim zakresie jest delikt konstytucyjny. 10 Ustawa z 27 stycznia 1995 r. nr 7895 Kodeks Karny Republiki Albanii – LIGJ
Nr. 7895, datë 27.1.1995 Kodi Penal i Republikes se Shqiperise.
11 P. Chrzczonowicz, Problem odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Włoskiej, [w:] Konstytucjonalizm włoski i polski w aktualnych fazach ich przemian. Materiały z sympozjum. Toruń, 2 czerwca 2005,
się z minimum jednej czwartej ogólnej liczby deputowanych12. Wniosek powinien zostać złożony na piśmie do przewodniczącego i zawierać uza-sadnienie, ponadto naruszenie konstytucji musi być poważne13.
Albańskie przepisy regulujące postępowanie z wnioskiem o pocią-gnięcie prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej odbiegają nie-znacznie od regulacji innych państw. Różnica polega na tym, że regu-lacje te przewidują udział w postępowaniu parlamentarnym w sprawie popełnienia przez prezydenta deliktu konstytucyjnego dwóch komisji parlamentarnych. Art. 112 regulaminu Zgromadzenia Republiki Albanii upoważnia przewodniczącego Zgromadzenia do przekazania wniosku wraz z dokumentacją Komisji Prawnej, Administracji i Praw Człowieka14. Komisja ta składa się z dwudziestu siedmiu członków i trzech zastęp-ców członków. W terminie 15 dni komisja bada wniosek i przedstawia sprawozdanie. Zgromadzenie Republiki w terminie siedmiu dni przepro-wadza na posiedzeniu plenarnym debatę w sprawie sprawozdania komi-sji. Jeżeli Zgromadzenie odrzuci w głosowaniu wniosek o pociągnięcie prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej oraz przedłożone spra-wozdanie, postępowanie w tej sprawie zostaje zakończone. Jeżeli zaś przyjmie wniosek wraz ze sprawozdaniem Komisji Prawnej, Administra-cji i Praw Człowieka, w ciągu dwóch dni zostaje powołana komisja śled-cza w tej sprawie. Komisja śledśled-cza jest zobowiązana do przesłuchania prezydenta oraz wysłuchania jego stanowiska w sprawie stawianych we wniosku zarzutów. Po zakończeniu prac z wnioskiem w komisji śledczej, sprawozdanie z jej prac zostaje niezwłocznie przekazane do przewodni-czącego Zgromadzenia Republiki, który wyznacza posiedzenie w termi-nie dwudziestu dni od dnia otrzymania sprawozdania komisji15.
W Albanii prezydent może otrzymać kopie wniosku oraz pozołych dokumentów, w celu umożliwienia mu ustosunkowania się do sta-wianych zarzutów, ale musi złożyć wniosek o ich przekazanie16. Dostęp do dokumentów umożliwia prezydentowi udział w debacie i
przedsta-12 Art. 90 ust. 2 Konstytucji Albanii. Zob. T. Jankowski, System polityczny
Alba-nii, [w:] Systemy polityczne państw Europy Środkowej i Wschodniej, red. W. Sokół,
M. Żmigrodzki, Lublin 2005, s. 95–96; J. Wojnicki, System konstytucyjny Albanii, Warszawa 2007, s. 42.
13 Art. 112 ust. 1 regulaminu Zgromadzenia Republiki Albanii.
14 Komisioni për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut. Więcej informacji dostępnych jest na stronie: www.parlament.al/web/Komi- sioni_per_Ceshtjet_Ligjore_Administraten_Publike_dhe_te_Drejtat_e_Njeriu-t_10033_1.php [20.10.2013].
15 Art. 112 ust. 4 regulaminu Zgromadzenia Republiki Albanii. 16 Art. 112 ust. 3 regulaminu Zgromadzenia Republiki Albanii.
wienie swojego stanowiska w formie pisemnej lub ustnej. Nie jest ja-sne, czy w debacie może również uczestniczyć pełnomocnik prezydenta, np. adwokat.
Zgromadzenie Republiki Albanii decyduje o postawieniu prezyden-ta w sprezyden-tan oskarżenia większością dwóch trzecich głosów, w głosowaniu tajnym17. Uchwała jest przekazywana do Sądu Konstytucyjnego przez przewodniczącego Zgromadzenia w terminie pięciu dni od jej uchwa-lenia18. Do uchwały powinno zostać dołączone uzasadnienie zarzutów poważnego naruszenia konstytucji19. W sytuacji, gdy po podjęciu przez Zgromadzenie uchwały o postawieniu prezydenta w stan oskarżenia w związku z popełnieniem deliktu konstytucyjnego złoży on dymisję lub upłynie kadencja, postępowanie zostaje umorzone przez Sąd Kon-stytucyjny. Może ono zostać wznowione na wniosek prezydenta lub Zgromadzenia Republiki Albanii20.
Trybunał Konstytucyjny Albanii składa się z dziewięciu członków, powoływanych na dziewięcioletnią kadencję przez prezydenta, za zgodą parlamentu. Sprawy związane z popełnieniem deliktu konstytucyjne-go przez prezydenta Trybunał rozstrzyga na posiedzeniu plenarnym, w obecności nie mniej niż dwóch trzecich ogólnej liczby sędziów21.
Procedowanie w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej przez sąd konstytucyjny rozpoczyna się w momencie złożenia w sądzie aktu oskarżenia, uchwalonego przez parlament. Przed rozpoczęciem postę-powania wstępnego przewodniczący Sądu Konstytucyjnego przesyła kopię aktu oskarżenia wraz z uzasadnieniem oraz dowodami do pre-zydenta, aby ten mógł ustosunkować się do zarzutów. Wstępnego ba-dania wniosku dokonuje w Albanii trzyosobowy skład sędziowski. Gdy zostaną stwierdzone braki w dokumentach, wyznaczany jest termin ich uzupełnienia oraz wskazane zostają przyczyny zwrotu wniosku. Sędzio-wie badają wniosek pod względem formalnym, nie zaś merytorycznym. Jeśli wniosek został uznany za złożony przez osobę do tego nieupraw-nioną, sędziowie podejmują uchwałę o nienadawaniu sprawie dalszego biegu. Jeśli wniosek spełnia wymogi, zostaje przekazany do dalszego postępowania22.
17 A. Żukowski, Prawo wyborcze na urząd prezydenta w Albanii, [w:] Prawo wyborcze na urząd prezydenta w państwach europejskich, red. S. Grabowska, R. Grabowski,
Warszawa 2007, s. 209.
18 Art. 112 ust. 4 regulaminu Zgromadzenia Republiki Albanii. 19 Art. 61 ust. 2 ustawy o Sądzie Konstytucyjnym Albanii. 20 Art. 65 ustawy o Sądzie Konstytucyjnym Albanii.
21 Art. 125 Konstytucji Albanii, art. 7, 32 ustawy o Sądzie Konstytucyjnym Albanii. 22 Art. 31 ustawa o organizacji i funkcjonowaniu Sądu Konstytucyjnego Albanii.
Przewodniczący albańskiego Sądu Konstytucyjnego wyznacza termin rozprawy i podaje do wiadomości co najmniej dziesięć dni przed jej datą23. Sąd przeprowadza postępowanie w sprawie odpowiedzialności konsty-tucyjnej prezydenta na posiedzeniu jawnym, w obecności nie mniej niż dwóch trzecich wszystkich sędziów. O terminie posiedzenie powiadamia się prezydenta oraz jego obrońcę, którzy maj prawo uczestnictwa w po-siedzeniu. Przepisy nie wspominają natomiast o udziale przedstawiciela Zgromadzenia Republiki Albanii w posiedzeniu Sądu Konstytucyjnego. Niewłaściwe powiadomienie lub jego brak powoduje przesunięcie termi-nu posiedzenia. Jeśli pomimo prawidłowego powiadomienia, prezydent nie stawi się na posiedzeniu Sądu Konstytucyjnego, to postępowanie prowadzone jest bez jego udziału. W tym czasie prezydent może złożyć wyjaśnienia na piśmie. Sąd może wezwać na posiedzenie ekspertów lub świadków oraz zażądać przedstawienia dodatkowych dokumentów24. Je-żeli strona dostarczy dodatkowe dowody, mogące wpłynąć na orzeczenie przed wydaniem wyroku, a po zamknięciu posiedzenia, Sąd Konstytu-cyjny może wznowić rozprawę25. Sąd wydaje wyrok większością głosów, przy czym sędzia może zgłosić zdanie odrębne.
Analiza postępowania głównego przed sądem konstytucyjnym nasu-wa kilka wniosków. Za zasadne należy uznać regulacje, które przewidu-ją przeprowadzenie postępowania przygotowawczego, jak ma to miej-sce w Albanii. Dzięki temu rozprawa główna może przebiec sprawnie, bez konieczności odraczania posiedzenia ze względu na braki formalne w akcie oskarżenia.
W Albanii26, jeśli Sąd Konstytucyjny swoim wyrokiem stwierdzi za-sadność zarzutów określonych w akcie oskarżenia, to ex constitutione prezydent zostaje złożony z urzędu. Oznacza to, że wyrok Sądu Konsty-tucyjnego zawiera tylko rozstrzygnięcie o winie lub niewinności. Wyrok nie służy wyznaczeniu kary, gdyż ta wynika z postanowień konstytucji. Po złożeniu prezydenta z urzędu pełnię jego uprawnień przepisy powierzają przewodniczącemu Zgromadzenia Republiki27 i przeprowa-dzane są wybory w ciągu dziesięciu dni od wydania wyroku Sądu Kon-stytucyjnego28.
23 Art. 38 ust. 2 ustawy o Sądzie Konstytucyjnym Albanii.
24 Art. 32–43 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu Sądu Konstytucyjnego Alba-nii.
25 Art. 44 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu Sądu Konstytucyjnego Albanii. 26 Art. 90 ust. 3 Konstytucji Albanii.
27 Art. 91 ust. 1 Konstytucji Albanii; J. Wojnicki, Zgromadzenie. Parlament Albanii, Warszawa 2005, s. 31.
Analiza postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyj-nej prezydenta prowadzi do wniosku, że jest ono zbieżne z regulacjami przyjętymi w innych państwach europejskich, które jako organ orzeka-jący w tego typu sprawach obrały sad konstytucyjny. Jedynym odstęp-stwem jest to, że w etapie parlamentarnym postępowania biorą udział dwie komisje (stała i śledcza). Tak więc postępowanie składa się z trzech etapów: parlamentarnego, sądowego oraz – po uzyskaniu wyroku ska-zującego – trzeciego, na który składa się wykonanie wyroku sądu kon-stytucyjnego i zarządzenie wyborów na urząd prezydenta.
Pierwszy etap postępowania to złożenie w parlamencie wniosku w sprawie pociągnięcia prezydenta do odpowiedzialności konstytucyj-nej, którego inicjatorami mogą być wyłącznie parlamentarzyści, a prze-wodniczący parlamentu bada wniosek pod względem formalnym, ale nie wszczyna postępowania. Następnie wniosek zostaje skierowany do komisji parlamentarnej, której zadanie polega na zbadaniu zasadności wniosku i sporządzeniu sprawozdania z prac oraz przedstawieniu go na posiedzeniu parlamentu i jeśli parlament to przegłosuje, wniosek wraz z pozostałymi dokumentami zostaje skierowany do komisji śledczej. Po zakończeniu prac komisji parlament zapoznaje się z wynikami tych prac i przyjęcie uchwały w sprawie pociągnięcia prezydenta do odpowie-dzialności konstytucyjnej. Jeżeli parlament uzna zasadność stawianych prezydentowi zarzutów, przed podjęciem uchwały odbywa się debata w sprawie. Po zakończeniu etapu parlamentarnego podjęciem uchwały w sprawie postawienia w stan oskarżenia prezydenta, dokumenty zo-stają przekazane do Sądu Konstytucyjnego i rozpoczyna się etap drugi. Etap drugi rozpoczyna się w Sądzie Konstytucyjnym, gdzie zostaje przeprowadzone postępowanie wstępne, czyli badanie od strony for-malnej wniosku parlamentu w sprawie popełnienia przez prezydenta deliktu konstytucyjnego, stanowiącego akt oskarżenia w sprawie. Na-stępnie przeprowadzana jest rozprawa główna, podczas której Sąd Kon-stytucyjny rozpoznaje sprawę i wydaje wyrok.
Analiza uregulowań albańskich w kwestii odpowiedzialności kon-stytucyjnej prezydenta prowadzi do wniosku, że kompetencje komisji zależne są poniekąd od terminu, w którym komisja ma sporządzić spra-wozdanie. Tak więc, gdy albańskie przepisy dają komisji na realizację tego zadania piętnaście dni, to jej uprawnienia ograniczają się do zapo-znania się z zarzutami zawartymi we wniosku oraz zbadania ich zasad-ności na podstawie posiadanych dokumentów. Może również zwracać się o opinie do ekspertów, choć z uwagi na ograniczenia czasowe jest to znacznie utrudnione.
Wydaje się, że przedmiot odpowiedzialności konstytucyjnej prezy-denta powinien zostać uściślony, a jego zakres doprecyzowany. Nie cho-dzi przy tym o umyślność, czy też nieumyślność cho-działań prezydenta, bo o świadomość skutków działań prezydenta winni dbać jego kancelaria i doradcy. Doprecyzowanie zakresu odpowiedzialności powinno polegać na wyraźnym określeniu na gruncie prawa, które działania prezydenta naruszające konstytucję lub ustawę, podlegają odpowiedzialności kon-stytucyjnej. Do tej grupy powinny być zaliczane przede wszystkim dzia-łania lub zaniechania godzące w ustrój państwa i jego funkcjonowanie, które można określić jako poważne. Ponadto przepisy powinny okre-ślać, jak interpretować pojęcie „poważnego naruszenia”, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień i sprzecznych interpretacji.
Przepisy konstytucyjne i ustawowe Albanii nie regulują sytuacji po-nownego wystąpienia z wnioskiem o postawienie prezydenta w stan oskarżenia z tego samego powodu. Jeśli parlament nie poparł wniosku w tej sprawie, niedopuszczalne jest wskazywanie tego samego czynu jako podstawy kolejnego wniosku. Ponowne złożenie wniosku doty-czącego tych samych czynów jest natomiast zasadne po ujawnieniu no-wych, istotnych dla sprawy dowodów i okoliczności.
Analiza postępowania głównego przed Sądem Konstytucyjnym pro-wadzi do wniosku, że za zasadne należy uznać regulacje przewidujące przeprowadzenie postępowania przygotowawczego. Dzięki temu roz-prawa główna może przebiec sprawnie, bez konieczności odraczania posiedzenia ze względu na braki formalne w akcie oskarżenia.
Ograniczenie odpowiedzialności konstytucyjnej do osoby pre-zydenta, jak również powierzenie orzekania w tym zakresie Sądowi Konstytucyjnemu, jest rozwiązaniem spotykanym w wielu państwach europejskich29. Posiadanie przez prezydenta stosunkowo niewielkich uprawnień ma swoje konsekwencje, również w odniesieniu do kwestii ponoszenia przez niego odpowiedzialności za delikt konstytucyjny. Dla-tego też ustawodawca albański nie potraktował postępowania w spra-wie popełnienia przez prezydenta deliktu konstytucyjnego w sposób szczególny. Wąska więc regulacja normatywna poświęcona tej instytu-cji w porządku prawnym ma swoje przełożenie na niewielkie zaintere-sowanie doktryny tą tematyką. Może to w przyszłości rodzić poważne trudności praktyczne, związane z egzekwowaniem odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta.
29 A. Ludwikowska, Sądownictwo konstytucyjne w Europie Środkowo-Wschodniej,
Lu-blin 2002, s. 141; S. Grabowska, Modele odpowiedzialności konstytucyjnej