ZASADA PODLEGŁOŚCI SĘDZIÓW KONSTYTUCJI ORAZ USTAWOM

A PROCESOWE INSTYTUCJE ZWIĄZANIA

SĄDU CYWILNEGO ORZECZENIAMI INNYCH SĄDÓW

W

W polskim systemie prawa można odnaleźć ustawowe regulacje, które naruszają zasadę niezawisłości sędziów i ich podległości Konstytucji oraz ustawom. W szczególności tego typu przepisy występują w aktach normatywnych, które weszły w życie przed uchwaleniem obecnie obo-wiązującej ustawy zasadniczej. Stanowią one pewien relikt zeszłej epoki i pozostałości po dawnym systemie. Kodeks postępowania cywilnego1

(dalej: kpc) uchwalony został w roku 1964, czyli w okresie tzw. głębokie-go komunizmu. Wówczas nie obowiązywała zasada trójpodziału władzy, a klauzula niezawisłości sędziów podlegała poważnym ograniczeniom i była całkowicie inaczej rozumiana2. Stąd też niektóre ówczesne rozwią-zania kodeksowe, które obowiązują do chwili obecnej (por. np. art. 11, 365), dotknięte są duchem tamtych czasów. Realizują one co prawda pewne, czasami nawet dosyć istotne funkcje procesowe, jednakże ich treść budzi poważne wątpliwości co do zgodności z podstawowymi, współczesnymi klauzulami ustrojowymi. Celem niniejszego

opracowa-1 Ustawa z 17 listopada 1964 (Dz.U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

2 Szerzej: M. Jabłoński, Uwagi na temat ewolucji gwarancji niezawisłości i

niezależ-ności sędziów i sądów powszechnych, [w:] Studia nad prawem konstytucyjnym, red.

nia jest skonfrontowanie zasad wynikających z art. 178 ust. 1 Konsty-tucji RP z procesowymi (wynikającymi z kpc) instytucjami związania sądów cywilnych orzeczeniami innych organów władzy sądowniczej.

Artykuł 178 ust. 1 Konstytucji RP z 1997 roku stanowi, że sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konsty-tucji oraz ustawom. Dwie powyższe zasady wzajemnie się przenikają i uzupełniają. Istnienie niezależnej władzy sadowniczej i niezawiśle działających w jej ramach sędziów stanowi konieczny warunek funk-cjonowania demokratycznego państwa prawa3. Ponadto niezawisłość sędziowska stanowi również immanentny element innych istotnych zasad ustrojowych porządku politycznego RP, tj. sprawiedliwości spo-łecznej (art. 2)4, praworządności (art. 7), trójpodział władzy (art. 10)5, niezależności sądownictwa (art. 173), sądowego wymiaru sprawiedli-wości (art. 175). Niezależne sądownictwo i niezawiśli sędziowie umoż-liwiają pełną realizację prawa do sądu (art. 45), a co za tym idzie, stano-wią ustrojową i proceduralną gwarancję poszanowania praw i wolności jednostki.

Konstytucja nie zawiera legalnej defi nicji terminu „niezawisłość sę-dziowska”, jest to tzw. pojęcie zastane6. Oznacza ono, że sędzia w

spra-3 G. Kuca, P. Mikuli, Niezależna władza sądownicza. Rozważania wokół pozycji

ustrojowej sądów i trybunałów w Polsce, [w:] Standardy konstytucyjne a problemy władzy sądowniczej i samorządu terytorialnego, red. O. Bogucki, J. Ciapała, P.

Mi-jal, Szczecin 2008, s. 141. Por. również wyrok TK z 24 czerwca 1998, K 3/98. 4 Jednostki redakcyjne tekstu prawnego podawane w nawiasach, bez

odwoła-nia się do konkretnego aktu normatywnego, odnoszą się do Konstytucji RP z 1997 r.

5 W literaturze przedmiotu podkreśla się szczególne znaczenie zasad niezawisłości sędziów i niezależności sądów dla realizacji klauzuli równoważenia i hamowania się władzy. Por.: S. Dąbrowski, Gwarancje dopuszczalności ingerencji władzy

wy-konawczej i ustawodawczej we władzę sądowniczą, [w:] Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundament państwa prawa. Wyzwania współczesności,

red. T. Wardyński, M. Niziołek, Warszawa 2009, s. 110 i nast.; Konstytucyjny

system organów państwowych, red. E. Gdulewicz, Lublin 2009, s. 212; G. Kuca,

P. Mikuli, op. cit., s. 144; W. Sokolewicz, Konstytucyjna regulacja władzy

sądowni-czej, [w:] Konstytucja. Ustrój, system fi nansowy państwa, Warszawa 1999, s. 152;

R. Uitz, Rozważania na temat podstaw niezawisłości sędziowskiej oraz dalsze uwagi

o statusie Konstytucyjnym prokuratorów, [w:] Niezależność sądownictwa…, s. 126;

E.L. Wędrychowska, M.P. Wędrychowski, Pojęcie „niezawisłość sędziowska” w

pol-skim procesie karnym jako element zasady uczciwego procesu, „Studia Iuridica”

1997, nr 33, s 252 i nast.; orzeczenie TK z 9 listopada 1993 (K 11/93).

6 L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 1999, s. 313;

J. Musioł, Uwagi na marginesie dyskusji o niezawisłości sędziowskiej w państwie

wowaniu swojego urzędu podlega normom prawnym, własnemu, we-wnętrznemu przekonaniu, doświadczeniu, wiedzy i sumieniu. Powinien on oprzeć swoje orzeczenie na zebranym i wszechstronnie ocenionym materiale dowodowym. Sędzia jest niezależny zarówno od stron postę-powania, organów władzy, jak i innych podmiotów. Sędzia niezawisły jest samodzielny, obiektywny, bezstronny i niepodległy innym podmio-tom i instytucjom. Ma on możliwość, a w zasadzie i obowiązek, samo-dzielnego dokonywania wykładni prawa, oceny faktów i dowodów7 oraz ich kwalifi kacji prawnej. Ponadto niezawisłość sędziowska realizowana jest poprzez procesową zasadę s w o b o d n e j o c e n y d o w o d ó w8, co ma istotne znaczenie dla całości rozważań zawartych w niniejszym opracowaniu. Niezależność od organów władzy obejmuje zakaz wpły-wania, wywierania nacisku przez jakąkolwiek władzę czy organ na ostateczną treść rozstrzygnięcia sądu9. Atrybut niezawisłości ma ściśle personalny charakter i jest związany z osobą sędziego10. Nie jest on wy-łącznie przywilejem, jest obowiązkiem sędziego i podstawową zasadą etyki11. Niezawisłość stanowi nieodzowny warunek sprawiedliwości, bezstronności12 i zabezpieczenie prawidłowego funkcjonowania władzy sądowniczej13. Wskazana powyżej bezstronność stanowi równocześnie pochodną i konieczny warunek niezawisłości14. Bardzo istotne znacze-nie dla faktycznego obowiązywania zasady znacze-niezawisłości i jej praktycz-nej realizacji, mają jej konstytucyjne gwarancje. Stanowią one formalne i materialne zabezpieczenie samodzielnego i profesjonalnego wykony-wania przez sędziów powierzonych im zadań.

Problematyka niezawisłości sędziowskiej znajduje również swoje uregulowania w wiążących Polskę umowach międzynarodowych, np.

7 B. Banaszak, Niezawisłość sędziowska i niezależność sądów – gwarancje i zagroże-nia, [w:] Konstytucyjny model władzy sądowniczej w Polsce – wybrane problemy, red.

M. Jabłoński, S. Jarosz-Żukowska, Wrocław 2013, s. 38. 8 G. Kuca, P. Mikuli, op. cit., s. 145; art. 233 kpc.

9 Wyrok TK z 24 listopada 1998 (K 3/98). 10 Orzeczenie TK z 14 kwietnia 1999 (K 8/99).

11 Szerzej zob.: M. Smolak, Niezależność sędziowska a wykładnia funkcjonalna, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2007, nr 4, s. 29.

12 Orzeczenie TK z 9 listopada 1993 (K 14/93); wyrok TK z 24 czerwca 1998 (K 3/98).

13 A. Żurawik, Ustrój sądownictwa w Polsce, Warszawa 2013, s. 44.

14 Szerzej zob.: H. Izdebski, Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2007, s. 195; Konstytucyjny…, s. 230; K. Piasecki, op. cit., s.48; E.L. Wędrychowska, M.P. Wędrychowski, op. cit., s. 257; A. Żurawik, op. cit., s. 49; orzeczenie TK z 9 li-stopada 1993 (K 11/93).

w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, art. 14 Międzynarodowego paktu praw politycznych i obywa-telskich oraz w ustawodawstwie zwykłym15.

Niezawisłość sędziów powiązana jest z zasadą niezależności sądow-nictwa. W nauce prawa konstytucyjnego z reguły niezawisłość łączona jest ze statusem sędziów, natomiast niezależność traktowana jest jako element trójpodziału władzy. Zasadę niezawisłości należy wywodzić z art. 178, natomiast zasadę niezależności z art. 10 i art. 173 Konstytu-cji RP. Można również spotkać inne koncepcje wzajemnych relaKonstytu-cji tych instytucji16, jednakże stanowią one raczej zasygnalizowanie alterna-tywnych koncepcji interpretacji omawianych przepisów ustawy zasad-niczej, niż ugruntowane i przeważające nurty naukowe. Trybunał Kon-stytucyjny w wyroku z 14 kwietnia 1999 (K 8/99) wskazał, że zasady te są ze sobą ściśle związane i do pewnego stopnia nakładają się na siebie.

P

K

Immanentnym elementem zasady niezawisłości jest podleganie sędzie-go Konstytucji RP i ustawom. Rozwiązanie to znajduje swoje odzwier-ciedlenie w treści art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. Przepis ten nawiązuje do zasady praworządności (art. 7) i do koncepcji pozytywizmu prawni-czego. Wyznacza zarówno sferę swobody sędziego, jak i jej granice, po przekroczeniu, których działalność sędziego staje się nielegalna (pozba-wiona podstaw prawnych). Związanie odnosi się do przepisów ustaw o charakterze materialnym, procesowym17 oraz ustrojowym, obejmu-je ono ponadto, co nie wynika wprost z art. 178, ratyfi kowane umo-wy międzynarodowe18. Sędziów nie wiążą natomiast przepisy aktów niższego rzędu, np. rozporządzeń i mogą oni swobodnie odmówić ich

15 Zob. np.: art. 66 ustawy z 21 lipca 2001 r. prawo o ustroju sadów powszechnych (Dz.U. nr 98, poz. 1070 ze zm.).

16 Sam ustrojodawca w powyższym przedmiocie nie jest konsekwentny, przykła-dowo w art. 45 Konstytucji RP jest mowa o prawie do niezależnego, bezstron-nego i niezawisłego sądu. Podobnie rzecz się miała z art. 1 tzw. Małej Konstytu-cji z 1992 r., który wśród organów trójpodziału władzy umieszczał „niezawisłe sądy”. Szerzej na ten temat: B. Banaszak, op. cit., s. 37; E.L. Wędrychowska, M.P. Wędrychowski, op. cit., s. 250 i nast.

17 K. Piasecki, Organizacja wymiaru sprawiedliwości w Polsce, Warszawa 2005, s. 48.

zastosowania w przypadku kolizji z aktami wymienionymi w art. 17819. Związanie Konstytucją RP i ustawami ogranicza zasadę niezawisłości20, albowiem swoboda orzecznicza, niezależność i autonomia sędziego jest reglamentowana przez przepisy prawa.

W art. 178 ustrojodawca posłużył się słowem „podlegać”. W języko-wym rozumieniu oznacza ono „znajdować się w zakresie czyjejś władzy, jakiegoś oddziaływania być zależnym od kogoś lub czegoś”. Oznacza to, że sędziowie związani przepisami konstytucji ustaw są zobowiązani je stosować i nie mogą w zakresie swojego orzecznictwa naruszać ich po-stanowień. Wskazane akty normatywne w zasadniczej mierze powinny wyznaczać decyzję sądu21. Naruszenie konstytucji bądź ustawy prowa-dzi do wadliwości orzeczenia i stanowić może podstawę apelacyjną, od-woławcza, kasacyjną itp.

„Sędziowie «w sprawowaniu swojego urzędu» nie podlegają […] pod-ustawowym aktom prawotwórczym, a także normom meta prawnym, zawartym w aktach organizacji politycznych, zawodowych czy spo-łecznych, a także związków wyznaniowych”22. Powyższe stwierdzenie stanowi pochodną zastosowania wnioskowania a contrario do art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. W konsekwencji naruszenie innego niż konsty-tucja bądź ustawa aktu prawnego nie musi skutkować wadliwością roz-strzygnięcia.

Artykuł 178 ust. 1 Konstytucji RP budzi pewne wątpliwości inter-pretacyjne, które trudno jest rozstrzygnąć tylko poprzez dowołanie się do językowych metod wykładni tekstu prawnego. O ile z tego przepi-su wynika jasno, jakim aktom sędziowie podlegają, o tyle dyskusyjne jest, jakimi aktami prawnymi sędziowie nie są związani. Zagadnienie to przekłada się na kolejne pytanie, czy na poziomie ustawy możliwe jest ustanowienie regulacji prawnych, które wprowadzałyby podległość (związanie) sędziego w stosunku do innych aktów niż Konstytucja RP i ustawy, np. związywałyby sędziego treścią orzeczeń wydanych przez inne sądy lub przez orany administracji publicznej. Analiza powyższego problemu prowadzi do konstatacji, że art. 178 ust. 1 ustawy zasadni-czej może być interpretowany na dwa różne sposoby, które prowadzą

19 Konstytucyjny…, s. 231. 20 Za: K. Piasecki, op. cit., s. 45.

21 P. Tuleja wskazuje, że pojęcie „związanie sędziego prawem” jest bardzo wielo-znaczne i trudne do precyzyjnego zdefi niowania. P. Tuleja, Stosowanie

Konstytu-cji RP w świetle zasady jej nadrzędności (wybrane problemy), Kraków 2003, s. 282

i nast.

do odmiennych wniosków. W konsekwencji art. 178 ust. 1 może być po-strzegany w dwóch perspektywach (ujęciach): normatywnym (wąskim) i konwencjonalnym (szerokim)23.

Ujęcie normatywne (wąskie) rozumienia art. 178 ust. 1 oparte jest na zastosowaniu wnioskowania a contrario w stosunku Konstytucji RP i ustaw jako aktów normatywnych, tj. aktów tworzenia prawa (źródeł prawa). W treści art. 178 ust. 1 wymieniono dwa akty normatywne, co może sugerować, że przepis ten odnosi się tylko i wyłącznie do źródeł prawa i nie dotyczy innych czynności konwencjonalnych, tj. aktów sto-sowania prawa i czynności prawnych. W ujęciu normatywnym sędziowie związani są treścią Konstytucji RP i ustaw i nie podlegają pozostałym źródłom prawa zarówno powszechnie, jak i wewnętrznie obowiązują-cego. Równocześnie kwestia związania sędziów aktami prawnymi nie-będącymi źródłami prawa, tj. orzeczenia sądowe i administracyjne, nie jest objęta treścią art. 178 ust. 1. W związku z powyższym w aspekcie normatywnym rozumienia pojęcia podległości dopuszczalne byłoby na poziomie ustaw tworzenie aktów prawnych niebędących źródłami pra-wa, w szczególności aktów stosowania prapra-wa, których treści podlegali-by sędziowie.

Aspekt konwencjonalny (szeroki) rozumienia art. 178 ust. 1 oparty jest na zastosowaniu wnioskowania a contrario w stosunku Konstytu-cji RP i ustaw postrzeganych jako akty prawne (czynności konwencjo-nalne). Do czynności konwencjonalnych, obok aktów normatywnych, zalicza się czynności prawne i akty stosowania prawa24. W tym ujęciu „podległość konstytucji i ustawom” skutkuje tym, że sędziowie nie są związani wszystkimi pozostałymi aktami prawnymi (czynnościami konwencjonalnymi). W konsekwencji sędziowie nie podlegają podusta-wowym źródłom prawa (np. rozporządzenia), aktom stosowania prawa (wyroki i decyzje) i czynnościom prawnym. W ujęciu konwencjonalnym rozumienia art. 178 ust. 2 Konstytucji RP niedopuszczalne jest wpro-wadzenie ustawowego związania sędziów aktami prawnymi innymi niż konstytucja bądź ustawy. Innymi słowy, ustawodawca nie ma prawa wprowadzenia do porządku prawnego regulacji na podstawie, których sędziowie związani byliby treścią aktów stosowania prawa, w

szczegól-23 Powyższa dystynkcja wynika z faktu, że Konstytucja i ustawy są zarówno aktami normatywnymi (tj. zawierają abstrakcyjne i generalne normy prawne), jak rów-nież aktami prawnymi, tj. należą do zbioru faktów prawnych (czynności kon-wencjonalnych) wraz z czynnościami pranymi oraz aktami stosowania prawa. 24 Szerzej zob.: P. Winczorek, T. Stawecki, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa

ności orzeczeń innych sądów, albowiem godziłoby to w zasady niezawi-słości i podlegania sędziów tylko Konstytucji RP i ustawom.

Racjo legis art. 178 ust. 1 i zasady niezawisłości sędziów przemawia

za przyjęciem drugiego rozwiązania (podległości Konstytucji RP i usta-wom ujęciu konsensualnym/szerokim). Niezawisłość uniezależnia sę-dziego od zewnętrznych oddziaływań i wpływów oraz uwalnia go spod wszelkiego rodzaju podległości. Wprowadzenie innych niż Konstytu-cja RP i ustawy źródeł związania sędziego wyklucza możliwość imple-mentacji atrybutu niezawisłości do praktyki orzeczniczej sądów i jego ochronę. Sędzia powinien być niezależny również od pozostałych orga-nów władzy sądowniczej i innych sędziów25. W dyrektywalnym ujęciu tej reguły żaden zwierzchnik, inny sędzia, prezes nie mogą nakazać, a nawet zalecać sędziemu rozstrzygnięcia sprawy w określonym kierun-ku, dokonania określonej oceny dowodów i faktów oraz ich kwalifi ka-cji prawnej. Reguła ta w pełnym zakresie rozciąga się na sędziów i sądy wyższej instancji. Odmienne rozwiązanie w znacznym stopniu ograni-czałby samodzielność sędziów. Zastosowanie szerokiego rozumienia „podległości konstytucji i ustawom” prowadzi do wniosku, że sędziowie co do zasady nie powinni być związani orzeczeniami wydanymi przez inne sądy. Ewentualne wyjątki od tej reguły muszą znajdować swoją podstawę w przepisach ustawy zasadniczej.

Przyjęcie wąskiego (normatywnego) rozumienia pojęcia podległości umożliwia natomiast wprowadzenie regulacji, które skutkowałby wią-zaniem sędziów orzeczeniami wydanymi przez inne sądy. Istotnie ogra-niczałby to zasadę niezawisłości. Mogłoby to prowadzić do naruszenia w szczególności zasady trójpodziału władzy (np. w przypadku zwią-zania sądów decyzjami administracyjnymi) oraz zasad równoważenia i wzajemnego hamowania się władz. Ostatecznie w znacznym zakresie ograniczyłoby to autonomię i samodzielność sędziów.

P

W kodeksie postępowania cywilnego znajduje się kilka instytucji pro-cesowych, z których wynika, że sędzia (ewentualnie skład orzekający) związany jest treścią orzeczeń (wyroków) wydanych przez inne sądy. Do powyższych rozwiązań zaliczam w szczególności regulacje kpc, na podstawie których sądy cywilne związane są:

25 Z. Czeszejko-Sochacki, Prawo do sądu w świetle Konstytucji RP, „Państwo i

1) ustaleniami wydanego w procesie karnym prawomocnego wyroku skazującego co do faktu popełnienia przestępstwa – art. 11,

2) prawomocnym orzeczeniem innego sądu cywilnego – art. 365 § 1, 3) oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania

wyrażo-nymi w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy – art. 386 § 6,

4) uchwałą SN wydaną w danej sprawie rozstrzygającą zagadnienie prawne przedstawione przez sąd apelacyjny – art. 390 § 2,

5) uchwałą SN wydaną powiększonym składnie w danej sprawie roz-strzygającą zagadnienie prawne przedstawione przez ten Sąd – art. 39817,

6) wykładnią prawa dokonaną w danej sprawie przez SN – art. 39820. Wskazane instytucje procesowe budzą wątpliwości pod względem ich zgodności z przepisami ustawy zasadniczej w szczególności z wyni-kającymi z art. 187 ust. 1 zasadami niezawisłości i podlegania sędziego konstytucji i ustawom.

ad 1) Artykuł 11 kpc

Artykuł 11 zd. 1 kpc stanowi, że ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia prze-stępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Przepis ten uprzywile-jowuje powoda, który poniósł szkodę wyrządzoną przez prawomocnie skazanego sprawcę przestępstwa. Skazujący wyrok karny ma charakter wiążący i prejudycjalny26 w stosunku do orzeczenia sądu cywilnego i od-nosi się do postępowania procesowego, nieprocesowego, zabezpiecza-jącego i egzekucyjnego. Zasada ta ma szczególnie doniosłe znaczenie w stosunku do sprawcy przestępstwa – pozwanego, który w postępo-waniu cywilnym nie może podważać ustaleń wyroku karnego. Wszelkie wnioski dowodowe w powyższej materii są niedopuszczalne.

Wiążący charakter wyroku karnego odnosi się przede wszystkim do jego sentencji27. Sąd cywilny związany jest w szczególności następują-cymi okolicznościami ustalonymi przez sąd karny: faktem popełnienia przestępstwa, sprawcą czynu, jego winy28, miejscem i czasem

popełnie-26 T. Ereciński, Komentarz do art. 11 kpc, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Ko-mentarz, t. 1, red. T. Ereciński, Warszawa 2012, s. 159; I. Gromska-Szuster, Komentarz do art. 11 kpc, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, t. 1,

red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2011, s. 77. 27 Wyrok SN z 18 lipca 1972, I PR 343/71.

28 Np. prawomocne skazanie za przestępstwo umyślne wyłącza możliwość uznania przez sąd cywilny, że sprawca działał nieumyślnie (uchwała SN z 20 stycznia 1984, III CZP 71/83).

nia przestępstwa, w niektórych wypadkach nawet wysokością szkody29, uznaniem, że sprawca działał w ramach obrony koniecznej lub że prze-kroczył jej granice oraz innymi okolicznościami lub faktami składający-mi się na znaskładający-miona czynu zabronionego. Artykuł 11 kpc wyłącza możli-wość stosowania przez sąd cywilny art. 233 § 1 kpc (zasady swobodnej oceny dowodów i ich wiarygodności) oraz ogranicza zasadę bezpośred-niości dowodów (art. 235 kpc). Sąd dokonuje jedynie subsumcji pod odpowiedni przepis materialnego prawa cywilnego ustaleń dokonanych przez sąd karny. W konsekwencji włączana jest możliwość obrony po-zwanego zmierzająca do dokonania odmiennych ustaleń niż uczynił to sąd karny30. Sąd cywilny pozbawiony jest w tym zakresie możliwości do-konywania ocen stanu faktycznego, które różniłyby się od ocen i usta-leń uczynionych przez sąd karny31. Niektórzy autorzy idą nawet dalej wskazując, że sąd cywilny nie ma nawet prawa do ponownego ustalenia tych samych okoliczności, co do których zachodzi związanie32. Narusze-nie przez sąd cywilny art. 11 kpc i pominięcie w treści wyroku karnego stanowi podstawę apelacyjną oraz podstawę wznowienia postępowania (art. 403 § 2 kpc).

Celem art. 11 kpc jest dążenie do wyłączenia rozbieżności pomię-dzy orzeczeniami karnymi i cywilnymi33, tj. wyłączenie sytuacji, w któ-rej w obrocie prawnym funkcjonowałby dwa sprzeczne ze sobą wyroki sądu karnego i cywilnego. Ponadto istotą tego przepisu jest uniknięcie konieczności prowadzenia postępowania dowodowego w dwóch odręb-nych procedurach w celu ustalenia tych samych faktów. W konsekwen-cji art. 11 kpc realizuje zasady pewności i stabilności prawa i obrotu prawnego, szybkości postępowania cywilnego. Urzeczywistnia on rów-nież zasadę zaufania do państwa i jego instytucji.

Niewątpliwie realizacja celów art. 11 kpc ma doniosłe znaczenie procesowe. Jednakże przepis ten w swojej istocie narusza zasadę nie-zawisłości. Stosownie do treści art. 178 ust. 1 Konstytucji sędziowie podlegają Konstytucji RP i ustawom. Artykuł 11 kodeksu dodatkowo związuje ich skazującym wyrokiem karnym i wyłącza ich swobodę i nie-zależność34 w zakresie stwierdzenia w szczególności faktu popełnienia

29 J. Gudowski, Kodeks postępowania cywilnego tekst, orzecznictwo, piśmiennictwo,

Warszawa 1998, s. 69, 71; orzeczenie SN z 2 grudnia 1964, II PR 191/62. 30 I. Gromska-Szuster, op. cit., s. 78.

31 Orzeczenie SN z 16 grudnia 1961, 2 CR 1229/60.

32 K. Piasecki, Komentarz do art. 11 kpc, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komen-tarz do art. 1-366, t. 1, red. K. Piasecki, Warszawa 2010, s. 135.

33 T. Ereciński, op. cit., s. 169.

czynu zabronionego, osoby sprawny i jego winy. Sędziowie nie mają prawa przeprowadzać na powyższe okoliczności dowodów i czynić je przedmiotem swoich ustaleń. Rozwiązanie to stanowi istotny wyjątek od cywilno-procesowych zasad bezpośredniości dowodów (art. 235 kpc) i ich swobodnej oceny (art. 233 § 1 kpc), które są bardzo ważnymi elementami zasady niezawisłości sędziów. Wyłączenie ich stosowania skutkuje naruszeniem istoty art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. Sędzia traci swoją samodzielność i jego aktywność sprowadzona zostaje do obowiąz-ku akceptacji ustaleń sądu karnego. Artyobowiąz-kuł 11 kpc ogranicza również prawo do sądu (art. 45 Konstytucji RP)35, albowiem pozwany będący równocześnie skazanym za przestępstwo w toczącym się postępowa-niu cywilnym nie ma możliwości podważenia okoliczności ustalonych w prawomocnym wyroku karnym36.

ad 2) Artykuł 365 § 1 kpc

W art. 365 § 1 kpc została zawarta kolejna instytucja procesowego, któ-ra skutkuje związaniem sądu cywilnego rozstrzygnięciami innych są-dów, w tym przypadku cywilnych. Przepis ten stanowi w szczególności, że prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy. W doktrynie określa się tę instytucję jako pra-womocność formalną37. Moc wiążąca rozstrzygnięcia odnosi się tylko do jego sentencji, nie dotyczy uzasadnienia38 i przysługuje ona tylko pra-womocnym orzeczeniom sądów cywilnych wydanym w postępowaniu procesowym i nieprocesowym39, obejmuje ona rozstrzygnięcia meryto-ryczne i formalne. Moc wiążąca nie przysługuje natomiast poglądom prawnym wyrażonym w uzasadnieniu, motywom oraz ustaleniom fak-tycznym. Przedmiotem art. 365 k.p.c. jest bowiem ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie jego przesłanki. Istota tej regulacji sprowadza się