P ojęcie w ym ien ialn ości

Klasyczna pełna wymienialność, w praktyce, występuje w ogra­ niczonym zakresie. Dominuje wymienialność ograniczona. Ingerencja państwa w dziedzinie walutowej może przyjąć postać całkowitego lub częściowego ograniczenia swobody dysponowania kapitałem na swo­ im terytorium przez obywateli innych państw, całkowitego lub czę­ ściowego ograniczenia praw własnych obywateli w zakresie dyspono­ wania pieniądzem zagranicznym w kraju lub na zagranicznym rachun­ ku bankowym.

Wymienialność pieniądza, sensu stricto, oznacza, jego zdolność do regulow ania zobowiązań płatniczych i dokonywania transferów w stosunkach kraju z zagranicą. Gwarancją tej zdolności jest stan go­

spodarki, który pozwala w każdym okresie na wywiązanie się przez władze państwa ze zobowiązań płynących ze statusu wymienialnej wa­ luty bez uciekania się do środków kontroli walutowej.12

Niekiedy wymienialność definiuje się jako prawo przysługujące posiadaczowi jednej waluty do swobodnej jej wymiany na inną walutę lub też prawo do wykorzystania wymienianych środków pieniężnych zgodnie z celem wymiany.13

Współcześnie wymienia się trzy podstawowe standardy wymie­ nialności finansowej, (kolejność według zakresu dopuszczalnych ogra­ niczeń dewizowych):

1) wymienialność wewnętrzną. Cechą charakterystyczną jest sze­ roki zakres restrykcji walutowych. Władze monetarne zapewniają nie- rezydentom (cudzoziemcom dewizowym), swobodę płatności z tytułu transakcji bieżących z rezydentami (krajowcami dewizowymi). Przy tym systemie nie występują ograniczenia dewizowe wobec należności nierezydentów pochodzących z tytułu eksportu towarów lub usług do danego kraju. Reglamentacji podlegają transakcje bieżące rezydentów i transakcje kapitałowe rezydentów i nierezydentów. Nie ma zakazu używania waluty zewnętrznie wymienialnej w fakturowaniu płatności między rezydentami i nierezydentami oraz między nierezydentami. Waluta tego typu może być stosowana w obrocie międzynarodowym,

2) wymienialność według standardów MFW. Wymienialność tego typu jest szersza od poprzedniej, warunki jej występowania określone są w artykule VIII Statutu MFW. Wymienialność tego typu nie do­ puszcza stosowania ograniczeń dewizowych w transakcjach bieżących bez względu na to, czy chodzi o rezydentów, czy o nierezydentów. Artykuł VIII zabrania stosowania restrykcji wobec płatności z tytułu transakcji bieżących, dopuszcza natomiast ograniczenia handlowe (np.: ograniczenia ilościowe, podatki importowe, cła). Wymaga stosowania jednolitego kursu walutowego i nieuczestniczenia w dyskryminujących inne kraje porozumieniach walutowych. Zezwala na stosowanie restryk­ cji walutowych w zakresie transakcji kapitałowych między danym kra­ jem a zagranicą (w taki tylko sposób, który nie wpłynie na swobodę

12 Por. Transformacja p o lsk iej g o sp o d a rk i, TPIAŻG, W arszawa-Kraków 1990, s. 75.

13 Por. J. Harasim, Kurs walutowy a rynek pieniężny i kapitałowy, „Handel Zagra­ niczny” 1993 nr 12, s. 9.

dokonywania płatności z tytułu transakcji bieżących). Mechanizm ob­ rotu m iędzynarodow ego, przy wym ienialności według standardów MFW, jest podobny do schematu waluty wewnętrznie wymienialnej,14

3) wymienialność całkowita. Kraj waluty wymienialnej praktycz­ nie nie stosuje żadnych ograniczeń dewizowych bez względu na przed­ miot i rodzaj transakcji. Ujemną cechą tego rozwiązania jest natomiast fakt, że kraj taki jest narażony na wahania sezonowe, koniunkturalne, spekulacyjne ruchy cen i kapitału krótkoterminowego. Istotną cechą waluty całkowicie wymienialnej jest jej nieograniczona zdolność do wypełniania funkcji międzynarodowych. Głównymi walutami rezer­ wowymi współczesnego systemu walutowego i rynków walutowych, finansowych są waluty całkowicie wymienialne.

Polski złoty nie był wymienialny od 1936 roku.15 Rozpoczęty w 1990 roku proces transformacji stworzył warunki do stopniowego przywracania wymienialności złotego. Z dniem 1 stycznia 1990 roku wraz z wprowadzeniem kursu kotwicowego, wprowadzony został pierw­ szy standard wymienialności, mianowicie wymienialność wewnętrzna. W ymienialność wewnętrzną oparto na wprowadzeniu jednolitego dla wszystkich rodzajów transakcji kursu walutowego, wprowadzeniu obo­ wiązku odsprzedaży walut pochodzących z eksportu, oraz zagwaranto­ waniu wszystkim podmiotom swobodnego - za pośrednictwem ban­ ków - dostępu do walut zagranicznych przy realizacji transakcji im­ portowych. Równocześnie zlikwidowano wszystkie konta dewizowe podm iotów gospodarczych. Konta dewizowe mogły posiadać tylko osoby fizyczne. Prowadzenie jakiejkolwiek operacji finansowej z za­ granicą musiało się odbywać za pośrednictwem uprawnionego banku. Stopniowo, w miarę stabilizowania się gospodarki, postępował proces liberalizacji polityki dewizowej i kursowej. Przejawem liberalizacji było między innymi; rozszerzenie dostępu do walut dla rezydentów prowa­ dzących działalność w zakresie transportu, ubezpieczeń, frachtu mor­ skiego, wprowadzenie swobody transferu za granicę dochodów uzy­ skanych z działalności gospodarczej, czy też stopniowe przywracanie dla niektórych podmiotów, prawa do posiadania konta dewizowego.

14 Por. E. Pietrzak, Polski zlo ty o d w ym ien ialn ości w ew nętrznej do standardu MFW. T ransform acja gospodarki, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warsza­ wa, 1994 nr 48, s. 7-9.

15 Por. K. Zukrowska, Przygotow anie Polski do EMU: Polityka kursowa i reali­ zacja k ryteriów konw ergencji, „W spólnoty Europejskie” nr 10 (86) z 1998.

Pierwszego czerwca 1995 roku wprowadzono w Polsce drugi etap wymienialności, a mianowicie wymienialność według standardu okre­ ślonego w Artykule VIII Statutu Międzynarodowego Funduszu Walu­ towego. Polska zobowiązała się do wypełnienia wszystkich zobowią­ zań wynikających z przyjęcia standardów MFW, w tym zasad płatności z tytułu handlu zagranicznego, transferu oprocentowania, realizacją zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Proces liberalizacji transferu kapitału, a zwłaszcza otwarcie polskiego rynku kapitałowego dla inwe­ storów zagranicznych wynikał z jednej strony z przyjęcia standardów Międzynarodowego Funduszu Walutowego, a z drugiej zaś z naszego członkostwa w O rganizacji W spółpracy G ospodarczej i Rozwoju (OECD).

Dostęp kapitału zagranicznego do polskiego rynku kapitałowego jest coraz łatwiejszy. Zlikwidowano większość barier formalno-praw­ nych i administracyjnych w sferze bankowości i ubezpieczeń dla firm zagranicznych. Postępujący proces liberalizacji polskiego rynku kapi­ tałowego, stan rezerw dewizowych, systematyczne obniżanie się po­ ziomu inflacji, dynamika rozwoju gospodarczego, stwarzają niezbędne warunki wprowadzenia w Polsce pełnej wymienialności złotego.

3.5. Reguła Taylora i upłynnienie kursu w alutow ego