Organizacja badań

W związku z organizacją badań i doborem prób badawczych pojawiło się wiele wymagających wspólnego rozstrzygnięcia merytorycznych problemów, co spowo-dowało powstanie nieformalnej grupy badawczej. Uczestniczyli w niej: ze strony CZSW – ppłk Andrzej Majcherczyk i kpt. dr Sebastian Lizińczyk, z Instytutu Amity – mgr Ewa Morawska i dr Jacek Morawski, z Instytutu Profilaktyki Przemocy – Ma-rek Prejzner, a z IWS – mgr Katarzyna Drapała, mgr Anna Więcek-Durańska i prof.

dr hab. Dobrochna Wójcik.

Zasadniczym problemem do rozważenia był sposób doboru skazanych do grup eksperymentalnej i kontrolnej w ramach programu ART. Wiadomo bowiem było, że program Duluth, jako przewidziany dla sprawców przemocy, będzie dotyczył skazanych, którzy w 2014 r. odbywali prawomocny wyrok z art. 207 § 1 k.k. Drugą ważną sprawą było ustalenie, czy przy kwalifikowaniu do programu ART przyjąć również kryterium rodzaju czynu, czy poprzestać na ocenie przez psychologa agre-sywności sprawcy. I chociaż początkowo ten drugi sposób wydawał się możliwy i poprawniejszy merytorycznie, to jednak zrezygnowano z niego i przyjęto również kryterium prawomocnego skazania za przestępstwo albo przestępstwa zawierające wyraźny ładunek agresji. Wykluczono jedynie takie czyny, jak zabójstwo i zgwał-cenie, z uwagi zarówno na ich charakter, jak i wysokie prawdopodobieństwo orze-kanej w takich przypadkach długoterminowej kary, gdyż utrudniłoby to sprawne przeprowadzenie badania po okresie katamnezy. Ustalono ponadto pewne ograni-czenia w przyjmowaniu sprawców ze względu na wiek, określając go maksymalnie na 54 lata, a także starano się wyeliminować sytuacje, w których skazani byli nie-dawno poddawani jednemu z proponowanych obecnie programów.

Ostatecznie kryteria losowania skazanych do programów ART i Duluth (w każdym do dwóch grup eksperymentalnych i dwóch kontrolnych) 1. Wiek sprawcy.

2. Czyn, za który został skazany.

3. Okres pozostały do zwolnienia z zakładu karnego.

4. Nieuczestniczenie poprzednio, w okresie co najmniej półrocznym, w obecnie proponowanych programach.

Szczegółowe kryteria doboru grupy, z której wylosowani zostali uczestnicy grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej ART

1. Płeć – mężczyzna.

2. Urodzony po 01.01.1960 r.

3. Skazanie z co najmniej jednego z następujących artykułów Kodeksu karnego z 1997 r.: art. 156 § 1–3, art. 157 § 1–5, art. 158 § 1–3, art. 159, art. 280 § 1–2, art. 281 i 282 (wyrok prawomocny – orzeczenie aktualnie wykonywane, wyko-nane lub do wykonania podczas obecnego pobytu w zakładzie karnym).

4. Brak skazania z następujących artykułów Kodeksu karnego z 1997 r.: art. 148 oraz 197–203 (podczas obecnego pobytu w zakładzie karnym nie odnotowano skazania ani zarzutu dotyczącego któregokolwiek z wymienionych artykułów).

5. Ostateczny koniec kary nie wcześniej niż 31.12.2014 r. i nie później niż 31.12.2015 r.

6. Dotychczasowe nieuczestniczenie w programie Duluth.

Do programu ART wylosowano do grupy eksperymentalnej i kontrolnej po 130 osób.

Szczegółowe kryteria doboru grupy, z której wylosowani zostaną uczestnicy grupy eksperymentalnej i kontrolnej Duluth

1. Płeć – mężczyzna.

2. Urodzony po 01.01.1960 r.

3. Skazanie (m.in.) z art. 207 Kodeksu karnego (wyrok prawomocny – orzeczenie aktualnie wykonywane, niewykonane lub do wykonania podczas obecnego po-bytu w zakładzie karnym).

4. Brak skazania z następujących artykułów Kodeksu karnego: art. 148 oraz 197–

203 (podczas obecnego pobytu nie odnotowano skazania ani zarzutu dotyczą-cego któregokolwiek z wymienionych artykułów).

5. Ostateczny koniec kary nie wcześniej niż 31.12.2014 r. i nie później niż 31.12.2015 r.

6. Dotychczas nieobjęty programem ART.

Do programu Duluth wylosowano 120 osób do grupy eksperymentalnej oraz 80 – do kontrolnej.

Warto również podkreślić, że przygotowanie do podjęcia badań ewaluacyjnych programów obejmowało też przeszkolenie dwóch osób z zespołu badawczego – mgr Katarzyny Drapały i mgr Anny Więcek-Durańskiej, które odbyły kursy trener-skie zarówno z Treningu Zastępowania Agresji, jak i programu Duluth.

Na podstawie statystyki CZSW, na początku stycznia 2014 r. sporządzono listy wszystkich skazanych mężczyzn odpowiadających wymienionym kryteriom, prze-bywających w zakładach karnych, w których miały być realizowane programy ART i Duluth. Wszyscy trenerzy pracujący w tych zakładach dostali listy, z których mieli

losować osoby do badań. Zastosowano taką procedurę, aby zapewnić losowy dobór skazanych.

Przed rozpoczęciem badań w zakładach karnych w dniach 17–20 lutego 2014 r.

odbyło się seminarium szkoleniowe w Ośrodku CZSW w Suchej. Wzięli w nim udział:

mgr Ewa Morawska, dr Jacek Morawski (Instytut Amity), mgr Marek Prejzner tut Profilaktyki Przemocy), mgr Katarzyna Drapała, prof. Dobrochna Wójcik (Insty-tut Wymiaru Sprawiedliwości), ppłk Andrzej Majcherczyk, kpt. dr Sebastian Liziń-czyk (Biuro Penitencjarne CZSW) oraz ok. 60 trenerów w zakresie obu programów.

Celem seminarium było przeprowadzenie dodatkowych szkoleń dotyczących programów ART i Duluth oraz wypracowanie w miarę możliwości jednakowych standardów obu interwencji.

Ppłk Majcherczyk przedstawił dobór skazanych do badań (szczegółowe kryteria do losowania skazanych do programów ART i Duluth).

Kpt. dr Lizińczyk omówił znaczenie badań ewaluacyjnych i oczekiwania wobec trenerów realizujących programy.

Prof. Wójcik i mgr Drapała zaprezentowały koncepcję projektu badawczego, omawiając pokrótce stosowane w nim techniki badawcze.

Zajęcia z trenerami dotyczące Treningu Zastępowania Agresji ART prowadzili mgr Morawska i dr Morawski, a programu Duluth – mgr Prejzner.

Na podstawie omówionych wyżej list odpowiadających przyjętym założeniom badawczym (które oczywiście zawierały więcej nazwisk osób skazanych niż mia-ło być losowanych do badań) losowej rekrutacji skazanych do programów i grup eksperymentalnej oraz kontrolnej dokonywali trenerzy z konkretnych zakładów karnych. Poniżej przedstawiono te procedury.

• Z otrzymanej listy należało wykreślić:

– z listy kandydatów do grupy eksperymentalnej ART i grupy kontrolnej ART – wszystkie osoby, które były wcześniej objęte programem Duluth;

– z listy kandydatów do grupy eksperymentalnej Duluth i grupy kontrolnej Du-luth – wszystkie osoby, które były wcześniej objęte programem ART;

– osoby, które z innych bardzo ważnych powodów nie mogły wziąć udziału w badaniach – należało odnotować na liście, przy nazwiskach poszczególnych skazanych, konkretny powód wykreślenia danego skazanego.

• Skazanym, którzy pozostali na liście, nadać numery porządkowe (1, 2, 3, 4…).

• Pozostałym na liście skazanym zaproponować kolejno udział w badaniach, przy czym skazanym, którym przypisano numery nieparzyste (1, 3, 5), proponować udział w grupie eksperymentalnej, a skazanym, którym przypisano numery pa-rzyste (2, 4, 6,) – udział w grupie kontrolnej. Przy nazwiskach skazanych, którzy wyrazili pisemną zgodę, dodać adnotację (GE ART/GK ART albo GE Duluth/

GK Duluth).

Osoby, które nie wyraziły zgody na udział w badaniach lub w interwencji, wy-kreślono z adnotacją „brak zgody skazanego”.

W ten sposób dobierano kolejne osoby, aż udało się wybrać 10–12-osobową grupę eksperymentalną (spośród kolejnych skazanych o numerach nieparzystych)

i 10–12-osobową grupę kontrolną (spośród kolejnych skazanych o numerach pa-rzystych).

Dopuszczalne odstępstwa od powyższej procedury

• W dużych jednostkach, w których na liście znalazło się bardzo wielu skazanych, można było zastosować elementy doboru celowego, tj. dokonać wstępnej selekcji, wybierając skazanych tylko z określonej części jednostki. Należało to zrobić na początku, a następnie stosując powyższe kroki, przydzielić skazanych losowo do grupy eksperymentalnej i kontrolnej.

• W jednostkach, w których kandydatów do badań było na liście niewielu, jako priorytet należało traktować przeprowadzenie interwencji (Duluth) w odpo-wiednio licznej grupie skazanych.

Pozostałe informacje

Od wszystkich uczestników wymagano podpisania zgody na udział w ba-daniach naukowych, a ponadto od osób z grupy eksperymentalnej, które miały przejść interwencje resocjalizacyjną, wymagano podpisania zgłoszenia uczestnic-twa w programie ART/Duluth. W przypadku wypadnięcia skazanego z grupy eks-perymentalnej w trakcie trwania programu nie uzupełniano składu grupy, nato-miast odnotowywano przyczynę nieukończenia przez niego programu.

Dobór do grup i pretest powinno się przeprowadzić bez zbędnej zwłoki. Nale-żało przesłać:

• listę kandydatów do badań, z zaznaczeniem skazanych, którzy zostali z niej wy-kreśleni (z podaniem powodu swy-kreślenia (np./po ART/po Duluth/brak zgody na udział w badaniach/inny bardzo ważny powód – podać, jaki); skazanych, którzy zostali wybrani do grupy eksperymentalnej (GE ART/GE Duluth), oraz skaza-nych wybraskaza-nych do grupy kontrolnej (GK ART/GK Duluth);

• podpisane przez wszystkich skazanych z obydwu grup zgody na udział w bada-niach naukowych;

• podpisane przez wszystkich skazanych z grupy eksperymentalnej zgłoszenia uczestnictwa w odpowiednim programie (ART lub Duluth);

• wypełnione przez skazanych oraz podpisane imieniem i nazwiskiem testy.

Program Treningu Zastępowania Agresji (ART) przeprowadzono w następują-cych jednostkach penitencjarnych: 1. ZK. Potulice, 2. ZK. Nysa, 3. ZK. Czerwony Bór, 4. ZK. Sieradz, 5. ZK. Tarnów, 6. ZK. Sztum, 7. ZK. Strzelin, 8. ZK. Włocławek, 9. ZK. Dębica, 10. ZK. Opole Lubelskie, 11. ZK. Iława, 12. ZK. Garbalin, 13. ZK.

Wojkowice, 14. ZK. Łowicz, 15. ZK. Siedlce.

Program Duluth zrealizowano w następujących jednostkach penitencjarnych:

1. ZK Białystok, 2. ZK. Czerwony Bór, 3. ZK. Jastrzębie Zdrój, 4. ZK. Czarne, 5. ZK.

Tarnów, 6. ZK. Chełm, 7. ZK. Zamość, 8. ZK. Garbalin, 9. ZK. Piotrków

Trybu-nalski, 10. ZK. Sieradz, 11. ZK. Iława, 12. ZK. Kamińsk, 13. ZK. Dębica, 14. ZK.

Łupków, 15. ZK. Uherce Mineralne.