Podstawy teoretyczne oraz powstanie i charakterystyka programu DuluthDuluth

Pogram nazywany „Duluth Model”¹⁰⁶ lub „Domestic Abuse Intervention Proj-ect” opracowali Ellen Pence i Michael Paymar¹⁰⁷. Zgodnie z ich założeniami, są do niego przyjmowani dorośli mężczyźni stosujący przemoc wobec swoich partnerek, przyznający się do tych czynów, przyjmujący za to odpowiedzialność oraz zobo-wiązujący się do systematycznego uczestniczenia w programie (podpisanie tzw.

kontraktu).

W modelu Duluth przyjmuje się, że stosowanie przemocy przez sprawcę wyni-ka z potrzeby kontrolowania innych ludzi, dominowania nad nimi, w tym zwłasz-cza nad swoją partnerką, i uzyskania nad nią władzy poprzez stosowanie różnych form przemocy. Zgodnie z tą tezą, skutecznym sposobem eliminowania takiego zachowania jest zmiana potrzeby kontrolowania, tendencji do dominowania nad innymi. Podnoszono też, odnosząc się pośrednio lub bezpośrednio do koncepcji patriarchalnych i feministycznych, że męska przemoc i dominacja są społecznie sankcjonowane i akceptowane. Jak podkreśla Johnna Rizza¹⁰⁸, w początkowym okresie stosowania modelu Duluth ta idea patriarchalna przeważała, potem jednak nastąpiła zmiana i w działaniu nastawionym na eliminację przemocy uwzględniano podejście poznawczo-behawioralne, ucząc sprawcę zmiany postaw, kontrolowania agresji i kształtując partnerskie relacje z ofiarą. Obecnie modelu Duluth w

pier-104 D. Dutton, K. Corvo, The Duluth Model. A data-impervious paradigm and a failed strate-gy, „Aggression and Violent Behavior”, 2007, 12, s. 658–667, oraz B.H. Hoff, What’s wrong with the „Duluth Model”?, 1999, http://www.batteredmen.com/batdulut.htm [dostęp: 6.05.2015].

105 E. Gondolf, Theoretical and research support for the Duluth Model: A reply to Dutton and Corvo, „Aggression and Violent Behavior”, 2007, 12(2), s. 644–537.

106 W tekście używamy nazwy „model Duluth” oraz „program Duluth”. Ta druga lepiej przy-jęła się w Polsce.

107 E. Pence, M. Paymar, Education Groups for Men who Batter: The Duluth Model, Springer, New York 1993.

108 J. Rizza, op. cit.

wotnym kształcie raczej się nie stosuje i nawet, jak mówi Rizza, jest on trudno dostępny¹⁰⁹.

Na początku programu uczestnik odbywa indywidualną rozmowę, wypełnia szczegółowy Kwestionariusz Historii Przemocy, służący prowadzącemu do po-stawienia wstępnej diagnozy problemu, a sprawcy – do poznania i zrozumienia cykliczności przemocy i jej dynamiki oraz pomagający w opracowaniu tzw. Planu Bezpieczeństwa.

W trakcie programu uczestnik uzyskuje dokładną wiedzę na temat przyczyn, rodzajów, form i dynamiki oraz cykliczności przemocy, uczestniczy także w opra-cowaniu jej definicji. Dowiaduje się, że prowadzący traktują przemoc jako działanie intencjonalne, a jej zastosowanie – jako akt świadomego wyboru¹¹⁰.

Do udziału w programie mogą być przyjęte osoby zdrowe psychicznie, niewy-kazujące objawów uzależnienia od alkoholu i środków odurzających. Program re-alizowany jest w grupach 8–12-osobowych. Obejmuje dwie sesje indywidualne i 24 sesje grupowe dotyczące różnych problemów agresji.

W czasie sesji badani pytani są o swoje postawy, proszeni o wyrażenie opinii na temat władzy, kontroli, relacji z kobietami, o określenie swojej roli w zachowaniu agresywnym, a także o to, jak oceniają skutki swego zachowania z punktu widzenia kobiet. Chodzi o poznanie postaw i sposobu myślenia mężczyzny, a nie o dyskusję o problemach psychologicznych. Przedstawia się możliwe, oparte na psychologii poznawczej, interwencje nastawione na zmianę postaw i wzorów myślenia oraz praktyczne wzory alternatywnego do agresji zachowania.

Symbolicznym modelem prezentującym rodzaje przemocy mężczyzny wobec kobiety (lub dzieci) jest tzw. Koło Władzy i Kontroli, mające pomóc sprawcy w zro-zumieniu, na czym polega przemoc oraz w identyfikacji jej własnych form¹¹¹. Nato-miast Koło Równości i Partnerstwa obrazuje zmianę, którą uczestnik ma osiągnąć w trakcie programu.

W pierwszym Kole wymieniane są (przykładowo) takie zachowania przemo-cowe wobec kobiety, jak: onieśmielanie jej, izolowanie od innych ludzi, przemoc emocjonalna, zaprzeczanie i pomniejszanie własnej agresji, wykorzystywanie dzie-ci, szowinizm, używanie przemocy ekonomicznej, grożenie partnerce, zmuszanie jej i straszenie.

Drugie Koło zawiera zachowania niezawierające agresji, polegające na szacunku i zaufaniu np.: niezastraszaniu, okazywaniu szacunku, zaufania, poparcia szczerości

109 Ibidem.

110 A. Podkaj, D. Aliszerow (oprac.), Education Groups for Men who Batter – The Duluth Model (Program interwencyjny dla sprawców nadużyć w rodzinie). Skrypt do prowadzenia zajęć, Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa, b.d.w. O tym programie także: http://www.duluth--model.org [dostęp 20.07.2014].

111 M.E. Asmus, The Duluth Domestic Abuse Intervention Project, w: Service Provider Per-spectives on Family Violence Interventions. Proceedings of a Workshop, Committee on Assessment of Family Violence Intervention, Board on Children and Families. Commission on Behavioral and Social Sciences and Education, National Research Council, Institute of Medicine, National Academy Press, Washington 1995.

i odpowiedzialności, a także obejmuje dzielenie obowiązków, odpowiedzialne ro-dzicielstwo, partnerstwo ekonomiczne, negocjowanie i sprawiedliwość.

Według koncepcji modelu Duluth o przemocy nie świadczy izolowany akt agresji, ale fakt, że sprawca stosuje tego typu zachowania jako sposób permanent-nego kontrolowania ofiary i stają się one wzorem charakteryzującym ich relacje.

Podstawowym warunkiem skuteczności programu jest zarówno chęć zmiany, jak i przyjęcie odpowiedzialności za swoje zachowanie, gdyż tylko wówczas zmiana jest możliwa¹¹². Treningi korekcyjne poświęcone są uczeniu lub kształceniu umiejętno-ści ukierunkowanych na komunikację oraz zachowań alternatywnych do agresji i asertywnych, a także sposobom rozwiązywania sporów i korzystania ze wsparcia społecznego.

Pogram Duluth powstał na przełomie lat 1980/1981 w mieście Duluth w sta-nie Minnesota. Jego celem było ograniczasta-nie przemocy domowej stosowanej przez mężczyzn wobec kobiet. Wprowadzony został do praktyki w 1981 r. i przez po-nad 20 lat był dość powszechnie stosowaną w USA interwencją wobec mężczyzn, sprawców przemocy domowej. To jeden z pierwszych wielodyscyplinarnych pro-gramów stosowanych w tego rodzaju przypadkach, który szybko stał się popularny także w innych krajach, w tym również w Europie.

Twórcy programu aktywnie uczestniczyli w działalności związanej z jego funk-cjonowaniem i organizowaniem zaplecza instytucjonalnego. Ich pomysłem i suk-cesem, nie tylko badawczym, stało się zorganizowanie współpracy z systemem wy-miaru sprawiedliwości i włączenie wielu służb zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy. Duluth było pierwszym miastem w Minnesocie, które koordynowało działalność różnych służb i instytucji wymiaru sprawiedliwości w kwestii przemocy domowej. Celem miało być przyjęcie wspólnego planu polityki i procedur w przy-padkach jej zaistnienia.

Autorzy modelu Duluth podkreślają, że ich projekt nie jest zwykłym progra-mem, a podejściem systemowym obejmującym zarówno wymiar sprawiedliwości (policja, sądy, prokuratura, kuratorzy), jak i inne służby i agendy, także np. służbę zdrowia. Dobra współpraca między wszystkimi instytucjami i skoordynowanie ich działań dało pozytywne efekty zwłaszcza w zakresie organizowania pomocy ofia-rom i zapewnienia im względnego bezpieczeństwa.

W projekcie Duluth przyjęto trzy podstawowe zasady.

1. Społeczność lokalna odpowiada za interwencję w sytuacjach przemocy domo-wej i za jej powstrzymanie. Natomiast ofiara nie jest odpowiedzialna ani za do-prowadzenie do przemocy, ani za zapobieżenie jej.

2. Ofiary przemocy pochodzą ze wszystkich grup społecznych, różnych grup wie-ku, z różnych ras i klas społecznych. Natomiast występujące często w praktyce

„potępienie” kobiet (obwinianie ich za przemoc) jest formą „zmowy” ze

spraw-112 L. Pope, K. Ferraro, The Duluth Power and Control Model, na podstawie podręczników opracowanych przez Ellen Pence i Michaela Paymara oraz wywiadu z pracownikami DAIP 1993, vawresources/index_files/powercontrolmodel.pdf, tekst z 2006 r. [dostęp: 15.12.2016].

cą, gdyż nie można promować przemocy ani utożsamiać się z nią czy nawet się z nią „konfrontować”.

3. Społeczność nie może skutecznie interweniować w sprawie przemocy, jeżeli nie rozumie „dynamiki” władzy, która przemocy towarzyszy¹¹³.

Zdaniem Rizzy, dzięki zaangażowaniu autorów programu Duluth przemoc w rodzinie została uznana za ważny problem pomocy społecznej i służby zdrowia.

W 1988 r. Uniwersytet Harvarda i Fundacja Forda zgłosiły miasto Duluth do pre-stiżowej nagrody¹¹⁴.

Warto również podkreślić, że w Stanach Zjednoczonych bardziej rygorystycz-nie niż w Polsce przestrzega się wykluczania z programu uczestników z uwagi na ich uzależnienia lub różnego rodzaju zaburzenia psychiczne. Jak wspomniano, mężczyźni nie są na ogół akceptowani (przyjmowani) do programu, dopóki nie przejdą tzw. badań przesiewowych pod względem uzależnień (alkohol, narkotyki), problemów psychicznych i zaburzeń zachowania. Do zagadnienia tego wrócimy w dalszych rozdziałach książki.