Organizacja i prowadzenie szkoleń w zakresie bhp

Kwalifikacje i kompetencje zawodowe pracowników stanowią szczególny ro-dzaj kapitału, zarówno dla samych pracowników, jak i dla zakładu pracy. Dobrze przygotowany do zadań pracownik wykonuje swoją pracę w sposób profesjonal-ny i bezpieczprofesjonal-ny. Szkolenia przyczyniają się do rozwoju pracowników w zakładzie pracy, gdyż podnoszą kwalifikacje oraz zwiększają umiejętności radzenia sobie ze zmieniającymi się wymogami w środowisku pracy¹⁰⁹. Szkolenie, oprócz przekazy-wania istotnej wiedzy teoretycznej i praktycznej, przyczynia się do wzmocnienia zaangażowania pracownika w procesy pracy oraz jego utożsamiania się z firmą.

Organizowanie szkoleń to swoisty proces. Powinien on być poprzedzony ana-lizą potrzeb szkoleniowych zakładu pracy. Ustala się je najczęściej w kontekście strategii firmy oraz związanych z nią celów i priorytetów. Przygotowując system szkoleń, należy określić potrzeby pracowników w tym zakresie. Mogą one do-tyczyć np. podniesienia kwalifikacji zawodowych czy kompetencji społecznych, niezbędnych do właściwego wykonywania zadań. Kolejnym etapem jest realizacja szkoleń, a następnie weryfikacja i ocena ich wyników¹¹⁰.

W służbie bezpieczeństwa i higieny pracy szkolenia mają szczególne znaczenie.

Bez szkolenia wstępnego i instruktażu stanowiskowego nowo zatrudniona oso-ba nie powinna rozpoczynać pracy. Szczegółowe wytyczne dotyczące obowiązku przeszkolenia pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jakie ciążą na pracodawcy, uregulowane są w art. 237³ Kodeksu pracy.

109 B. Kożuch (red.), Kształtowanie kapitału ludzkiego firmy, wyd. Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000, s. 109.

Szkolenia w zakładach pracy stanowią jeden z podstawowych środków pre-wencji wypadkowej. Dlatego też odpowiednie podejście do przygotowania i prze-prowadzenia szkolenia przez pracowników służb bhp nie jest bez znaczenia.

Osoba prowadząca szkolenie powinna posiadać umiejętności trenerskie oraz wy-kazywać się fachową wiedzą i zaangażowaniem. Dobrze przygotowany trener po-trafi nawiązać kontakt z uczestnikami szkolenia, zainteresować tematem, przeka-zać rzetelną wiedzę i osiągnąć zamierzony cel, jakim jest podniesienie kwalifikacji uczestników. Szkolenie przede wszystkim powinno być użyteczne.

Pracownicy służb bhp będący stałymi pracownikami zakładu, w którym mają przeprowadzać szkolenia, powinni angażować się we wszystkie fazy procesu szkoleniowego (przedstawione na poniższym rysunku) – począwszy od analizy potrzeb szkoleniowych, poprzez planowanie, opracowanie i realizację, na ocenie szkolenia kończąc¹¹¹.

Rys. 29. Fazy procesu szkoleniowego Źródło: opracowanie własne.

111 M. Znajmiecka-Sikora, B. Kędzierska, Czy trener to zawód? Refleksje nad kompetencjami za-wodowymi trenera w  kontekście wprowadzania Krajowych Ram Kwalifikacyjnych, [w:] Podstawy kształcenia ustawicznego od A do Z. Kompetencje pracowników współczesne potrzeby rynku pracy, M.

Znajmiecka-Sikora, B. Kędzierska, E. Roszko (red.), wyd. Ego, Łódź 2011, s. 18.

Analiza potrzeb szkoleniowych ma charakter diagnostyczny i doradczy. Po-zwala na określenie problemów i zakresu działania oraz na odpowiedni dobór problematyki do zdiagnozowanej sytuacji¹¹².

Po ustaleniu potrzeb szkoleniowych konieczne jest zaplanowanie i opracowa-nie szkoleń. Na tym etapie należy określić cele szkoleniowe, a także czas i miej-sce zajęć oraz wybrać środki dydaktyczne i metody nauczania. Trzeba również przygotować materiały szkoleniowe oraz w miarę możliwości pomoce audiowi-zualne¹¹³. Szkolenie powinno zostać przeprowadzone przy wykorzystaniu róż-nych technik i metod nauczania, które należy dobrać odpowiednio do możliwości uczestników¹¹⁴.

Prowadzenie szkolenia jest mocno uzależnione od wcześniejszych etapów pla-nowania i przygotowania szkolenia. Łatwiej prowadzić szkolenie, które jest dobrze przygotowane i można w nim wykorzystać odpowiednio dobrane środki i metody nauczania. Oczywiście przygotowanie trenera do zajęć ma znaczenie kluczowe.

Trener poprzez szeroki zasób fachowej wiedzy i doświadczenie wzbudza zaufanie, buduje wiarygodność, a poprzez swoje zaangażowanie motywuje i inspiruje grupę do podejmowania aktywności¹¹⁵.

O tym, czy szkolenie było użyteczne i efektywne, można się przekonać z  koń-cowej ewaluacji programu szkoleniowego. Takiej oceny dokonuje się najczęściej poprzez przeprowadzenie ankiety wśród uczestników szkolenia. W  kwestii in-struktażu lub zajęć praktycznych można dokonać weryfikacji skuteczności szko-lenia, np. poprzez obserwację pracownika na stanowisku pracy.

Od jakości przeprowadzonego szkolenia z  zakresu bhp często zależy dalsze postępowanie pracowników w tym zakresie. Ma to również ogromne znaczenie w  procesie edukacji nowo zatrudnionych osób oraz przekazaniu im prawidło-wych nawyków z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy¹¹⁶. Formuła szkolenia ma niejednokrotnie wpływ na nastawienie pracownika do zagadnień bhp oraz na kształtowanie postawy do pracy w bezpiecznych i higienicznych warunkach.

Aby skutecznie zorganizować szkolenie, należy również bezwzględnie pamię-tać o odpowiedniej aranżacji przestrzeni sali szkoleniowej, która powinna uła-twiać przebieg zajęć oraz osiągnięcie zakładanych rezultatów. Poniżej przedsta-wione zostały wybrane sposoby organizacji sali szkoleniowej, wraz z ich zaletami

112 Ibidem, s.19.

113 Ibidem, s. 20.

114 R. Winkler, Szkolenie w procesie transferu wiedzy w warunkach różnorodności kulturowej, [w:]

A. Potocki (red.), Komunikacja w procesach zarządzania wiedzą, wyd. Fundacja Uniwersytetu Eko-nomicznego w Krakowie, Kraków 2011, s. 101.

115 M. Znajmiecka-Sikora, B. Kędzierska, op. cit., s. 21.

i wadami. Graficznie przedstawiono więcej możliwości układu przestrzeni w sali szkoleniowej podczas realizacji zajęć.

• Ławki ustawione w podkowę

To układ, który znajduje zastosowanie w grupach liczących ok. 15–20 osób.

W tym przypadku prowadzący szkolenie ma łatwy dostęp do wszystkich uczestników szkolenia, będąc jednocześnie dobrze widocznym, co nabiera szczególnego znaczenia w  przypadku konieczności posługiwania się po-mocami dydaktycznymi. Niewątpliwą zaletę tego ustawienia stanowi także fakt, że wszyscy uczestnicy zajęć mają ze sobą kontakt wzrokowy. Za wadę należy uznać z kolei uprzywilejowaną rolę prowadzącego szkolenie, który jest wyłączony z grupy.

• Krąg ze stołem

Układ tego rodzaju ułatwia kontakt wzrokowy między wszystkimi osoba-mi biorącyosoba-mi udział w zajęciach. Nie można w tym przypadku wskazać pozycji uprzywilejowanej bądź wyróżnionej, w związku z czym ustawienie to jest korzystne dla całej grupy. Za wadę kręgu ze stołem można uznać trudności w stosowaniu pomocy audiowizualnych.

• Stół seminaryjny

To układ sali szkoleniowej, który ułatwia komunikację w grupie oraz pre-zentację materiałów audiowizualnych. Niewątpliwą zaletą jest także fakt, że prowadzący szkolenie znajduje się na równi z uczestnikami szkolenia. Za mankament należy z kolei uznać nierówny dostęp uczestników zajmują-cych poszczególne miejsca przy stole do prowadzącego.

• Miejsca do pracy grupowej

Opcja zdecydowania najlepsza do stosowania gier edukacyjnych, gdyż każda z podgrup może grać w inną (bądź tą samą) grę, zachowując wa-riant małej ilości osób grających w jedną grę. Układ tego typu ułatwia pra-cę w podgrupach, a prowadzący ma możliwość swobodnego podejścia do każdej z nich. Ustawienie to umożliwia swobodą komunikację wewnętrzną, przyczyniając się jednak do powstania dużego hałasu, który może utrud-niać pracę wszystkim uczestnikom szkolenia.

Poniżej zaprezentowano przykładowe ustawienie ławek i krzeseł do realizacji zajęć szkoleniowych. Należy pamiętać, że owe ustawienia będą często determi-nowały takie czynniki, jak: wielkość sali, metoda pracy, jaką na danym szkoleniu chce zastosować prowadzący, czy ilość uczestników szkolenia. Ważnym jest także fakt, że nie należy dokonywać przemeblowywania sali szkoleniowej w trakcie re-alizacji zajęć, gdyż stanowi to jedno z zachowań utrudniających utrzymanie ładu i dyscypliny podczas szkolenia.

Rys. 30. Przykładowe ustawienie stołów i krzeseł w sali szkoleniowej

Źródło: http://www.goldenline.pl/grupy/Pozostale/asysta-ekspercka/ustawienie-mebli,2941740/

[dostęp: 2.03.2018].

Analizując kwestie organizacyjne, należy podkreślić, że w znaczny sposób mogą one wpłynąć na prawidłowy przebieg zajęć. Z tego właśnie względu pro-wadzący szkolenie chcący zastosować na zajęciach gry edukacyjne powinien z  odpowiednim wyprzedzeniem czasowym zjawić się w  sali i  dokonać m.in.

takiej czynności jak sprawdzenie układu sali i możliwych opcji ustawienia sto-łów i krzeseł – w znaczący sposób może zmniejszyć to prawdopodobieństwo wystąpienia problemów w  trakcie szkolenia. Nie należy także zapominać, że uczestnicy zajęć powinni mieć zapewnione niezbędne narzędzia do wykonania czynności związanych z realizacją zajęć, takie jak np. arkusze papieru, przybory do pisania itp.