Orzecznictwo ETPC w sprawach podobnych 56

Tytu³owe sprawy przeciwko Polsce odnosz¹ siê do wielu podstawowych i skomplikowanych kwestii, które pojawi³y siê w orzecznictwie organów strasburskich, Przyk³adowo mo¿na tu wymieniæ takie aspekty jak ekstrady-cja do krajów gdzie skar¿¹cym grozi kara œmierci lub inne powa¿ne naruszenie

53 ECHR Questions to The Parties z 12.11.2013 r.

54 http://www.poprawny.pl/index.php/index.php?itemid=4381&catid=13 [dostêp:

19.4.2014].

55 http://www.lex.pl/czytaj/-/artykul/etpc-zakonczyl-rozprawe-ws-domniemanych-wie-zien-cia [dostêp: 20.4.2014].

56 W zwi¹zku z ograniczon¹ objêtoœci¹ niniejszego artyku³u oraz skomplikowanym cha-rakterem prawnym i faktycznym spraw polskich wiêzieñ CIA, w dalszej czêœci publikacji wymienione zostan¹ orzeczenia ETPC odnosz¹ce siê do wybranych aspektów rozpatrzonych w wyrokach Al-Nashiri i Abu Zubaydah. Natomiast szerszej analizie poddany zostanie pierwsze rozstrzygniêcie trybuna³u strasburskiego w sprawie systemu black sites CIA

– wyrok Wielkiej Izby ETPC w sprawie El-Masri przeciwko By³ej Jugos³owiañskiej Republi-ce MaRepubli-cedonii (dalej: BJRM) z 13.12.2012 r., nr skargi 39630/09. Orzeczenie to zapocz¹tko-wa³o liniê orzecznicz¹ ETPC w sprawach tzw. pozas¹dowych przekazañ (extraordinary ren-ditions) zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ antyterrorystyczn¹ tajnych s³u¿b amerykañskich.

przepisów EKPC (np. tortury lub niehumanitarne trak towanie)⁵⁷, szereg orzeczeñ dotycz¹cych tzw. wymuszonych zaginiêæ (enforced disappearan-ces)⁵⁸, ekstraterytorialnej jurysykcji⁵⁹, po wyroki odnosz¹ce siê do dzia³añ zwi¹zanych bezpoœrednio z kwesti¹ podejrzeñ o terroryzm⁶⁰, czy rozstrzy-gniêcia zwi¹zane z brakiem wspó³pracy Pañstw-Stron EKPC z ETPC (art. 38

57 Zob. Wyrok ETPC w sprawie Soering przeciwko Wielkiej Brytanii z 7.6.1989 r., nr skargi 52207/99; Decyzja ETPC w sprawie Ilich Ramirez Sanchez przeciwko Francji z 24.06.1996 r., nr skargi 28780/95; Wyrok ETPC w sprawie Öcalan przeciwko Turcji z 12.05.2005 r., nr skargi 46221/99; Wyrok ETPC w sprawie Al-Saadoon i Mufdhi przeciw-ko Wielkiej Brytanii z 2.03.2010 r., nr skargi 61498/08; Wyrok Wielkiej Izby ETPC Al-Skeini i inni przeciwko Wielkiej Brytanii z 7.07.2011r., nr skargi 55721/07. Por. M. Ja-strzêbski, Odpowiedzialnoœæ pañstwa za naruszanie praw cz³owieka podczas zagranicznych interwencji zbrojnych w orzecznictwie Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka i Komitetu Praw Cz³owieka Organizacji Narodów Zjednoczonych, [w:] Wspó³czesne oblicza bezpieczeñ-stwa narodowego, red. £. Jureñczyk, K. Sierzputowska, S. Sadowski, Bydgoszcz 2014, s. 204–222; I. Topa, Ewolucja podejœcia Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka do ekste-rytorialnego stosowania Konwencji, [w: ] Europejska Konwencja Praw Cz³owieka i jej sys-tem kontrolny – perspektywa syssys-temowa i orzecznicza, red. M. Balcerzak, T. Jasudowicz, J. Kapelañska – Prêgowska, Toruñ 2011, s. 373–393; S. Miller, Revisiting Extraterritorial Jurisdiction: a Territorial Justification for Extraterritorial Jurisdiction under the European Convention, „European Journal of International Law” 2009, Vol. 20, s. 1223–1246.

60 Zob. Decyzja ETPC Boumediene i inni przeciwko Boœni i Hercegowinie z 18.11.2008 r., nr skargi 38703/06 40123/06 43301/06 43302/06 2131/07 2141/07 ; Wyrok ETPC w sprawie Nada przeciwko Szwajcarii z 12.9.2012 r., nr skargi 10593/08; Wyrok ETPC w sprawie El Haski przeciwko Belgii z 25.9.2012r., nr skargi 649/08.

EKPC)⁶¹. Natomiast pierwszym orzeczeniem trybuna³u strasburskiego, w którym kompleksowo potraktowano problem pozas¹dowych przekazañ zwi¹zanych z dzia³alnoœci¹ antyterrorystyczn¹ CIA prowadzon¹ równie¿ w wielu krajach europejskich, by³ wspomniany wyrok Wielkiej Izby Trybuna³u w sprawie El-Masri.

Khaled El-Masri, obywatel niemiecki pochodzenia libañskiego w swojej skardze podnosi³, i¿ 31 grudnia 2003 r. zosta³ aresztowany przez funkcjona-riuszy macedoñskich i po 23 dniach (23 stycznia 2004 r.) przetrzymywania w hotelu w Skopje zosta³ przekazany agentom CIA przez macedoñskich funkcjonariuszy tajnych s³u¿b (zabezpieczali oni równie¿ samolot) i prze-transportowany (wspomnianym wy¿ej Boeingiem o numerze N313P) do taj-nego oœrodka w Afganistanie. Podczas lotu do Afganistanu zosta³ on dotkli-wie pobity przez zamaskowanych mê¿czyzn, a nastêpnie skrêpowany kajdankami, rozebrany, poddany ca³kowitej izolacji sensorycznej oraz doko-nano na nim aktu sodomizacji przy u¿yciu nieokreœlonego przedmiotu. Wg skar¿¹cego, traktowanie to by³o modelowym przyk³adem zastosowania tzw.

„szoku pojmania” (capture shock), opisanego w ujawnionych dok umentach CIA. W wiêzieniu „Salt Pit” w Afganistanie przez kilka miesiêcy poddawano go wzmocnionym technikom przes³uchañ takim jak: bicie, kopanie, gro¿enie

œmierci¹ oraz konsekwentnie odmawiano skar¿¹cemu kontaktu z ambasad¹ niemieck¹⁶².

W skardze do ETPC El-Masri zarzuci³, ¿e by³ torturowany przez agen-tów CIA na lotnisku w Skopje oraz w Afganistanie (art.3 EKPC) oraz bez-prawnie przetrzymywany bez kontaktu ze œwiatem zewnêtrznym, bez naka-zu aresztowania i nigdy te¿ nie zosta³ postawiony przed s¹dem (art. 5 i 8 EKPC). Ponadto skar¿¹cy utrzymywa³, ¿e rz¹d macedoñski nie przeprowa-dzi³ szybkiego i skutecznego œledztwa w zwi¹zku z jego wiarygodnymi zarzu-tami (art. 3, 5 i 13 EKPC) oraz uwa¿a³, ¿e on sam i spo³eczeñstwo jako ca³oœæ ma prawo do prawdy o tym, czy by³ ofiar¹ pozas¹dowego przekazania (art. 3, 5, 13 w zwi¹zku z art. 10 EKPC). W skardze podkreœlono równie¿, ¿e Mace-donia by³a bezpoœrednio odpowiedzialna, poprzez pomoc jej funkcjonariuszy

œwiadczon¹ agentom amerykañskim, za ca³y okres pozbawienia wolnoœci

61 Zob. Wyrok Wielkiej Izby ETPC w sprawie Janowiec i inni przeciwko Rosji z 21.10.2013 r., nr skargi 55508/07 29520/09, Wyrok Wielkiej Izby ETPC w sprawie Tahsin Acar przeciwko Turcji z 8.4.2004 r., nr skargi 26307/95; Wyrok ETPC w sprawie Shamayev i inni przeciwko Gruzji i Rosji z 12.4.2005 r., nr skargi 36378/02. Zob. L. Zwaack, General Survey of The European Convention [w:] Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, red. P. van Dijk, A. van Rijn, F. van Hoof, L. Zwaack, Antwerpen

– Oxford 2006, s. 83–84; M. A. Nowicki, Wokó³ Konwencji Europejskiej: Komentarz do Eu-ropejskiej Konwencji Praw Cz³owieka, Warszawa 2013, s. 192–196; L. Garlicki, M. Krzy¿a-nowska-Mierzewska, Artyku³ 38. Rozpatrywanie sprawy, [w:] Konwencja o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci. Tom II. Komentarz do artyku³ów 19–59 i Protoko³ów dodatkowych, red. L. Garlicki, Warszawa 2011, s. 209–221.

62 El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 17–36.

El Masri’ego⁶³. Rz¹d macedoñski konsekwentnie zaprzecza³ jakiemukolwiek udzia³owi w opisanych wydarzeniach.

Kluczowym czynnikiem decyduj¹cym o rozstrzygniêciu w przedmiotowej sprawie, by³a kwestia uznania skargi El Masri’ego za wiarygodn¹. ETPC odwo³a³ siê tu do swojego wczeœniejszego orzecznictwa. Trybuna³ przypo-mnia³, ¿e w sytuacji, w której wystêpuj¹ sprzeczne oœwiadczenia stron doty-cz¹ce faktów, ma on podobne trudnoœci w rozstrzygniêciu sprawy, jak s¹d krajowy. W zwi¹zku z tym, ETPC ustanowi³ standard dowodu bez uzasadnio-nych w¹tpliwoœci. Jednak jest on inny ni¿ w krajowych systemach prawuzasadnio-nych stron EKPC, poniewa¿ s¹d strasburski nie orzeka o winie karnej czy odpo-wiedzialnoœci cywilnej, ale odpoodpo-wiedzialnoœci pañstw na podstawie Konwen-cji⁶⁴. ETPC argumentowa³, zgodnie z d³ugoletni¹ lini¹ orzecznicz¹ na podsta-wie art. 2 i 3 EKPC, ¿e w przypadku gdy w³adze posiadaj¹ wy³¹czn¹ podsta-wiedzê o wydarzeniach dotycz¹cych osób pozostaj¹cych pod ich kontrol¹ w areszcie, wtedy ciê¿ar dowodu obci¹¿a pañstwo, które musi przedstawiæ zadawalaj¹ce i przekonuj¹ce wyjaœnienie. Jeœli takowego nie ma, ETPC mo¿e dojœæ do wniosków, które bêd¹ dla rz¹du niekorzystne⁶⁵.

W przedmiotowej sprawie s¹d strasburski przyj¹³, ¿e opis dzia³añ podjê-tych wobec skar¿¹cego by³ konsekwentny, szczegó³owy, konkretny przez ca³y czas po jego uwolnieniu. Jego relacja by³a spójna z ustaleniami i dowodami poœrednimi wynikaj¹cymi z licznych miêdzynarodowych i innych dochodzeñ oraz postêpowania niemieckiego. Zawiera³a ona koherentne informacje na temat miejsca, czasu i okresu zarzuconego pozbawienia wolnoœci oraz trakto-wania skar¿¹cego przez funkcjonariuszy macedoñskich i amerykañskich⁶⁶.

ETPC uzna³, ¿e w³adze Macedonii naruszy³y wszystkie podnoszone w skardze przepisy EKPC. W³adze winne s¹ z³amania Art. 3 EKPC zarówno w wymiarze proceduralnym (brak skutecznego i rzetelnego œledztwa w spra-wie porwania), jak i materialnym. Dodatkowo Trybuna³ zaznaczy³, i¿ skar¿¹-cy, jego rodzina oraz ofiary podobnych zbrodni, oraz opinia publiczna maj¹ prawo do prawdy o istotnych okolicznoœciach tej sprawy⁶⁷. Odnosz¹c siê do

63 El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 168, 225, 244, 252 i 263. Dowodami, które mia³y potwierdzaæ stanowisko skar¿¹cego, by³y omówione w niniejszym artykule publikacje prasowe, raporty organizacji miêdzynarodowych i poza-rz¹dowych. Dodatkowo powo³ywano siê równie¿ na wyniki œledztwa parlamentarnego prze-prowadzonego w Niemczech. Ibidem, § 42-61, 112-129.

64 El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 151. Por. Wyrok ETPC w sprawie Creangã przeciwko Rumunii z 23.2.2012 r., skarga nr 29226/03, § 88.

65 El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 152. Por. Wyroki ETPC w sprawach: Çakýcý przeciwko Turcji z 08.07.1999 r., skarga nr 23657/94, § 85;

Salman przeciwko Turcji z 27.6.2000 r., skarga nr 21986/93, § 100; Rupa przeciwko Rumu-nii z 16.12.2008 r., skarga nr 58478/00, § 97; Orhan przeciwko Turcji z 18.6.2002 r., skarga nr 25656/94, § 274.

66 El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 156-159.

67 Tym bardziej ¿e problem pozas¹dowego przekazywania budzi³ zainteresowanie na ca³ym œwiecie i by³ powodem dochodzeñ wielu organizacji miêdzynarodowych i pozarz¹do-wych. El-Masri przeciwko by³ej Jugos³owiañskiej Republice Macedonii, § 191.

wymiaru materialnego Trybuna³ odwo³a³ siê do wielokrotnie powtarzanej w orzecznictwie tezy, ¿e nawet w najtrudniejszych okolicznoœciach, takich jak zwalczanie terroryzmu i zorganizowanej przestêpczoœci, Konwencja zakazuje w kategoriach absolutnych tortur, nieludzkiego lub poni¿aj¹cego traktowania albo karania, niezale¿nie od zachowania osoby, której takie dzia³ania doty-cz¹.⁶⁸ Macedoniê, poprzez u³atwienie przez jej funkcjonariuszy dzia³añ CIA, uznano za bezpoœrednio odpowiedzialn¹ za naruszenie praw skar¿¹cego na lotnisku w Skopje. Jednoczeœnie ETPC skonstatowa³, ¿e pañstwo wysy³aj¹ce ponosi³o równie¿ odpowiedzialnoœæ na podstawie EKPC, gdy¿ wskutek swo-ich dzia³añ, narazi³o ono El Masriego na niehumanitarne traktowanie⁶⁹.

ETPC potwierdzi³ tak¿e, ¿e brak szybkiej interwencji s¹dowej w sytu-acjach gro¿¹cych naruszeniem art. 2 i 3 EKPC stanowi pogwa³cenie art. 5 Konwencji⁷⁰. Trybuna³ uzna³ równie¿, ¿e pozas¹dowe porwanie i arbitralne pozbawienie wolnoœci naruszy³o prawo do prywatnoœci skar¿¹cego na podsta-wie (art. 8 w zw. z art. 3 i 5 EKPC)⁷¹.

4. Wyroki ETPC w sprawach Al-Nashiri i Abu Zubaydah