I. Wstęp
2.2. Przełączanie kodów na poziomie mikrosytuacji
2.2.3. Płaszczyzna relacji wzajemnej
Płaszczyzna relacji wzajemnej jest obszarem, na którym określone zostają stosunki nadawczo-odbiorcze. Ten wymiar wypowiedzi z jednej strony odpowiada za dosto
sowanie komunikatu do osoby współrozmówcy, z drugiej pozwala ustalić wzajem
ne relacje interlokutorów, zarówno w sensie społecznym, jak i w wymiarze komu
nikacyjnym.
Analiza zjawiska przełączania kodów na płaszczyźnie interpersonalnej próbu
je przede wszystkim dać odpowiedź na pytania:
- dlaczego w rozmowie z niektórymi osobami mówiący decyduje się na zmianę kodów?
- czy zmiana ta może świadczyć o sposobie w jaki nadawca postrzega od
biorcę?
- w jaki sposób użycie zmiany kodów pomaga nawiązać kontakt z odbiorcą?
- jak poprzez zmianę kodów ustalane zostają wzajemne relacje uczestników rozmowy?
2.2.3.I. Funkcje i motywacje przełączania kodów
Von Thun omawiając płaszczyznę relacji wzajemnej zaznacza, że ma ona charakter złożony. Pierwszą stronę tej relacji stanowi informacja o tym, jak nadawca po
strzega odbiorcę. Dopiero druga zawiera definicję wzajemnych stosunków269.
Kwestię budowania relacji wzajemnych obserwować można kontynuując ana
lizę programu Agyäl (fragmenty A1-A7). Uczestnikami aktu komunikacji są tu prowadzący program oraz dwie prezenterki, a także zaproszeni goście - członko
wie grup muzycznych. W tym przypadku również nie sposób pominąć odbiorców komunikatu na poziomie makro - prowadzący zwracają się bowiem wielokrotnie
do widzów przed telewizorami, włączając ich bezpośrednio w sytuację komunika
cyjną.
Prowadzący (M2) rozpoczyna program zwracając się do widzów w dialekcie marokańskim, używając przełączenia kodów jedynie w sytuacji, gdy jest ono bli
skie zapożyczeniu:
A2- 1 2 3 4 5 6
M2: wa kema lahdatu Halimafa hunaka gadld, Jak zauważyła to Halima, jest coś nowego,
hunaka nasit‘la l-mustawa hada 1-... hadeyn l-lawneyn l-musiqiyeyn pewne ożywienie na poziomie dwóch gatunków muzycznych ka-ntkallam 'la ar-rap u la-fiizyo /lafusion).
mówimy o muzyce rap i fusion.
ma'na _ kuli min ‘ Utman u 'Adil min fsrąa AS-keyn Są z nami _ Uthman i Adil z zespołu H-kayn u kadalika Budr u Nabił min Darga a także Badr i Nabił z Darga
bdś nlkallam 'la eee... hadi l-mawdu [...]
aby porozmawiać o eee... o tym temacie [...]
W tym przypadku prowadzący ocenia dialog marokański jako unmarked codę, uznając za swojego odbiorcę tzw. masowego widza. Jednakże po wypowiedziach zaproszonych artystów, którzy stosują ‘kod mieszany’, sam, zwracając się do osób w studio, przechodzi na wariant z użyciem codę switching,
A-7- 5 M7: iden pwgnet /point net/ hass bi l-Magrib upwecom /point comj alarm więc point net dotyczy Maroka, a poit com jest ogólnoświatowy 6 u ynder 'la r-rap u l... u l... u l... ahbar dyalu 'amman... [
i dotyczy rapu i... i... i... informacji o nim ogólnie... [ 7 M2: y‘ni komiinote ¡¡ternasyonal (communate internationale]...
to znaczy wspólnoty międzynarodowej...
Natomiast jedna z prezenterek (M7), jak wspomniano w podrozdziale 2.2.2.3., nie różnicuje wariantu językowego ze względu na odbiorcę i stosuje prze
łączenia zarówno zwracając się do osób w studio, jak i widzów.
Jak można podsumować, podstawową funkcją przełączenia kodów na płasz
czyźnie relacji wzajemnej jest chęć dostosowania przez nadawcę komunikatu swo
jej wypowiedzi do osoby współrozmówcy. Mówiący może w ten sposób manife
stować swoją przynależność do grupy, której reprezentantem jest interlokutor270, podejmować próbę wytworzenia poczucia więzi i solidarności grupowej lub spo
łecznej, niwelować potencjalne różnice społeczno-kulturowe lub po prostu dążyć do lepszego porozumienia poprzez stosowanie kodu używanego przez współroz-
270 Por. Herman 1968.
mówcę. Abbassi mówi wręcz o syndromie solidarnościowym - efekcie nieformal
ności i intymności wywoływanym przez użycie wspólnego kodu językowego.
Autor tak definiuje ów efekt:
Reciprocity is the a rule which states that «given the appropriate setting, an inter
locutor will not switch to the use of Franco-Arabic unless he is certain that his/her interlocutors are able and willing to code-mix». Intimacy [...] calls for in
formal settings and is restricted to close friends, school-mates, and professional peers.271
Wzajemność jest regułą, która stwierdza, że «w określonych okolicznościach, in
terlokutor nie użyje francusko-arabskiego przełączenia kodów, dopóki nie będzie pewien, że jego współrozmówcy będą w stanie, a także będą gotowi mieszać ko
dy». Intymność [...] odwołuje się do sytuacji nieformalnej i dotyczy bliskich przyjaciół, szkolnych kolegów i osób związanych równymi relacjami zawodo
wymi.
Przykładem reguły wzajemności mogą stać się wywiady prowadzone w pro
gramie radiowym Talets du Maghreb „Talenty Maghrebu” (A17-A20). Prezenterka audycji, Jaouda, jest osobą bilingwalną, władającą tak językiem arabskim, jak i francuskim. Tym ostatnim posługuje się w wywiadzie z pochodzącym z Algierii pisarzem Yousefem Zirem (A 19). We wspomnianej wcześniej rozmowie z Moha- medem Ziani (A 18), podobnie jak interlokutor, używa wariantu francuskiego z elementami marokańskiej därigy. Rozmowa z poetą marokańskim, Bilalem Douassem (A20), toczy się natomiast z użyciem wariantu wyższego dialektu ma
rokańskiego.
Analogicznie do chęci zamanifestowania solidarności ze współrozmówcą nadawca wypowiedzi może poprzez code switching manifestować swoją odręb
ność. Przełączenie kodów może być tu jedynie nienacechowanym wyrazem poczu
cia odmienności lub też przeciwnie, mieć na celu sugerowanie innej pozycji spo
łecznej lub odmiennej roli, w jakiej nadawca sytuuje siebie wobec odbiorcy*272.
Takie kontrolowanie relacji wzajemnej von Thun określa mianem „manewrowania symetryzującego”. Według badacza „Manewrowanie jest takim sposobem zacho
wania, które chce zmienić dotychczasowe relacje czy przynajmniej inaczej rozło
żyć w nich akcenty”273. Odnaleźć tu można pewną analogię do koncepcji areny społecznej274, gdzie przełączenie kodów wiążą z sytuowaniem się mówiącego w sferze społecznej, co czyni poprzez redefiniowanie własnej tożsamości oraz kal
kulację praw i obowiązków (tożsamość, władza, transakcja - ang. identity, power, transaction).
Abbassi 1977: 133-134, 166.
Zob. Koenig 1975; Olivares 1976.
von Thun 2001: 187.
Zob. Romaine 1989 i in.
271 272 273 274
We wspomnianym powyżej wywiadzie z Bilalem Douassem (A20), Jauda, podając tytuł programu, stosuje przełączenie kodów:
A-20- 1 M17: Ahlan wa marhaban bi kulli l-asdiqa' Dzień dobry, witam wszystkich przyjaciół
2 lii (ykunu mi) al-an bi-barnamai Tala dii MagReb {Talents du Maghreb}
są ze mną teraz słuchając programu „Talenty Maghebu”.
Natomiast Bilal Douass, który jest absolwentem wydziału filologii arabskiej, dokonuje jego tłumaczenia. Tym samym wyraźnie manifestuje swoje poszanowa
nie dla języka ojczystego:
A-20- 10 M20: fa ys iduni wa yusarrifuni anyakun hadiran ma1 kum To dla mnie radość i zaszczyt być z wami
11 f-barnamat Mawahib al-Magrib al-larabi w programie Talenty arabskiego Magrebu.
Warto wspomnieć, iż spośród ról pełnionych przez przełączenie kodów Ennaji wyróżnia dodatkowo funkcję, którą nazywa dyrektywną (directive function)215.
Polega ona na zastosowaniu code switching celem włączania lub wyłączania pew
nych osób z rozmowy275276 277. Przykładem przytoczonym przez Ennaji jest tu użycie przełączenia kodów przez młodych ludzi, którzy nie chcą być rozumiani przez swoich monolingwalnych rodziców. Odnoszę jednak wrażenie, że po raz kolejny przypadek ten należy bardziej utożsamiać ze zmianą języka, a nie przełączaniem kodu w trakcie wypowiedzi. Przełączanie kodów w rozumieniu wprowadzania materiału językowego języka drugiego do wypowiedzi w języku pierwszym może w pewien sposób utrudniać dekodowanie komunikatu przez odbiorcę, który nie posiada odpowiednich kompetencji w L2, lecz raczej nie nieumożliwia go całkowi
cie. Można się zgodzić, że poprzez wybór wariantu językowego z przełączeniem kodów mówiący może w pewien sposób zachęcać lub zniechęcać inne osoby do włączenia się w rozmowę. W tym przypadku przełączenie kodów należało by jed
nak uznać raczej za szczególny sposób manifestowania funkcji solidarnościowej.
Podobnie niejasne jest wyróżnienie przez autora funkcji fatycznej (phatic function), którą z jednej strony Ennaji utożsamia z metaforycznym przełączaniem kodów Gumperza, z drugiej zaś objaśnia jako „pomagającą mówiącemu zmienić ton kon-
••„277 wersacji
275 Ennaji 2005: 142.
276 Podobną funkcję code switching odnotowują również m in. Hoffman 1971 oraz Grosjean 1982.
277 Ennaji 2005: 142.
O ile opisane relacje mają charakter, który określić można by jako społeczno- -komunikacyjny, relacje nadawczo-odbiorcze ustalane są również w kontekście
samego aktu komunikacyjnego, czyli dialogu278. Mówiący może w tym przypadku użyć przełączenia, by wyrazić swój stosunek do wypowiedzi współrozmówcy.
278 Takie ujęcie funkcji codę switching zbieżne jest z teorią Auera (1984, 1995) i in.
279 Por. Bentahila 1983a: 240.
A3- 5 M3: ifet sa fe plezTR (en faite ça fait plaisir/ an ntlaqü ma' As-keyn 6
W rzeczywistości to dla nas przyjemność, że spotykamy H-keyne f-hadi l-fatra, hada...[
w tym okresie, to...[
7 M4: (sahh?) ha ha!
Naprawdę? Ha ha!
8 M2: ha, ha! b-s-sahh ila kanat... ila kanat muhalafat ula mumkin ihtiqadât
Ha, ha! Doprawdy, jeśli są... jeśli jest jakieś inne zdanie czy może krytyka
9 10
M3: mumken yufidiihum...
możecie powiedzieć...
lâ, lâ, vRemà, vRemà, vRemà (vraiment, vraiment, vraiment)... /.../
Nie, nie, naprawdę, naprawdę, naprawdę... /.../
A6- 1 M6: lâ.ja swipa d-akor (je ne suis pas d’accord)!
Nie, nie zgadzam się!
W przykładzie pierwszym (A3) mówiący, dokonując przełączenia na L2, po
twierdza swoją wcześniejszą wypowiedź, poddaną w wątpliwość przez interlokuto
ra. W przykładzie drugim (A6) przeczy twierdzeniu współrozmówcy.
Analogicznie poprzez code switching mówiący może wyrazić zdziwienie, oburzenie lub inny komentarz wywołany wypowiedzią przedmówcy.
A-7- 6 M7: u ynder'ia r-rap u l... u l... u I... ahbar dyalu'amman... [ i dotyczy rapu i... i... i... informacji o nim ogólnie... [ 7 M2: ycni komiinotE ćtemasyonal (communate intemationale)...
to znaczy wspólnoty międzynarodowej...
A3- 15 M4: /.../sa komóteR fsans commentaire) /.../ bez komentarza.
W innych przypadkach code switching może stanowić próbę podjęcia lub zmiany tematu279, a także służyć zaznaczeniu momentu rozpoczęcia wypowiedzi:
A3- 5 M3: efetsafeplezTR(enfaiteęafaitplaisir/anntlaquma'Aś-keyn.
W rzeczywistości to dla nas przyjemność, że spotykamy H-keyne.
Mówiący przejmuje tu inicjatywę w konwersacji dotyczącej wzajemnych sto
sunków pomiędzy członkami grup muzycznych.
Jeszcze inną funkcję pełni code switching w kolejnym z przykładów:
A5- 1 M2: /.../ lâkin wâSkeyn mahraganât sili s'datkum an tnaSru l-fann dyal-kum?
/.../ Ale, czy były jakieś festiwale, które pomogły wam rozpowszechnić waszą sztukę?
2 M6: ee _ee _la qestiâ /la question/?
ee .... ee... Jakie jest pytanie?
Podczas dialogu drugi z rozmówców, prawdopodobnie na chwilę, mówiąc ko
lokwialnie, „wyłączył się z rozmowy” i nie usłyszał zadanego pytania lub też, z powodu rozproszenia uwagi, nie do końca zrozumiał jego treść. Przełączenie kodów jest tu sygnałem konieczności uszczegółowienia lub powtórzenia pewnych informacji przez przedmówcę.
Podobne przykłady Bentahila klasyfikuje jako realizację funkcji emfatycznej (emphatic function)™. Siedząc tok rozumowania autora, w którym kładzie on na
cisk na fakt podkreślenia czy wyeksponowania postawy uczestników dialogu, wy- daje się, że niektóre z tych przykładów można by również przyporządkować funk
cji ekspresywnej, widząc w nich sposób wyrażania światopoglądu mówiącego.
Ponieważ jednak wypowiedzi te nie są aktami samodzielnymi, lecz sprowokowane zostają kontekstem językowym wypowiedzi, a dokładniej mówiąc wypowiedzią osoby współuczestniczącej w dialogu, w moich analizach zdecydowałam się rozpa
trywać je na płaszczyźnie relacji wzajemnej.
W przytoczonych przez Bentahilę wypowiedziach, stanowiących ilustrację wyżej wspomnianej funkcji emfatycznej oraz przerw w toku wypowiedzi, pojawia
ją się fragmenty rozmów, w których pierwszy z mówiących wypowiada się w ję
zyku francuskim, drugi zmienia kod na dialekt arabski. Przywołane w moich bada
niach wypowiedzi świadczą jednakże po raz kolejny, że przełączenia takie zacho
dzą również w przeciwnym kierunku.
Podobnie jak w przypadku płaszczyzny ujawniania siebie, osobny typ funkcji przełączania kodów stanowią te, które można określić mianem środków retorycz
nych.
Strategią stosowaną przez lokutorów również i na tej płaszczyźnie jest powtó
rzenie.
A4- 6 M6: nganni a la ¡¿wa.fgâse, âgle, agab /à la trois français, anglais, arabe/ _ dàriga
śpiewamy w trzech językach: francuskim, angielskim, arabskim _ dârigy.
280 Tamże: 237.
W pierwszym momencie, mówiąc o językach obcych, artysta automatycznie przełącza kod na francuski. Ponieważ francuskie pojęcie arabe nie precyzuje jed
nak, czy kwestia dotyczy języka literackiego czy też dialektu, mówiący decyduje się na ponowne przełączenie wprowadzając termin dâriga.
W sytuacji, gdy mówiący obawia się, że może być niezrozumiany lub błędnie zrozumiany przez partnera, powtórzenie takie może więc służyć wytłumaczeniu obcego terminu, względnie wyjaśnieniu lub doprecyzowaniu pewnego fragmentu wypowiedzi w Lj281. Przychylam się jednakże do sugestii Bentahili, że częstokroć powtarzane fragmenty wypowiedzi nie są na tyle skomplikowane, by nadawca komunikatu mógł sądzić, iż ryzykuje brakiem zrozumienia282.
281 Por. zastosowanie przełączenia kodów celem uniknięcia ogólnikowości lub dwu
znaczności, Kachru 1977: 111.
282 Bentahila 1983b: 237.
A3- 13 M3: ¿gpas qa se ResipRoq, [je pense que c'est réciproque), myślę, że to jest obopólne,
14 la mcm soz [la même chose) hattajiumâ, yâk?ha... ha... ha...[
to samo, jeśli chodzi o nich, prawda? Ha, ha ha...[
Wyrażając radość ze współpracy, mówiący rozpoczyna zdanie w języku fran
cuskim. W następnym, synonimicznym zdaniu, dokonuje jednak przełączenia na dialekt. Ze względu na inwersyjną konstrukcję drugiego zdania znaczenie ‘wza
jemności’ jest w zasadzie wyrażone trzykrotnie. Można więc uznać, że w tym wy
padku powtórzenie służy raczej emfazie - zwróceniu uwagi na ponownie przyto
czony w języku drugim element wypowiedzi. Poprzez powtórzenie mówiący pragnie skoncentrować uwagę odbiorcy na tym fragmencie komunikatu, który z jakichś powodów uważa za istotny. Powtórzenie tego typu służy również celom stylistycz
nym, nadaniu rytmu rozmowie:
A18- 5 ühâl hadi daba bat dïrtum la formasyô [la formation), kiedy to założyliście formację,
6 sa fe kôbyê d-anc [ça fait combien d’années} ? ile to lat?
W przytoczonym przykładzie powtórzenie jest jednocześnie - jak można do
mniemywać - sygnałem powrotu do bazowego kodu tego fragmentu rozmowy, którym jest język francuski.
W komentarzu do tej funkcji code switching Bentahila odwołuje się do intere
sującej hipotezy Rayfielda (1970)283. Autor, analizując analogiczne przykłady prze
łączeń pomiędzy jidysz a językiem angielskim, tłumaczy je wpływem emfatycz- nych powtórzeń w biblijnym hebrajskim. Bentahila nie uznaje jednakże możliwości przetransponowania tej teorii na sytuację przełączania kodów pomiędzy arabskim
a francuskim, czyli założenia, że podobne repetycje są wynikiem wpływu powtó
rzeń charakterystycznych dla arabskich tekstów literackich. Poza powszechnością zjawiska, popartą u Bentahili badaniami Gumperza (1976), Redlinger (1976) czy Timma (1975), którzy zaświadczają podobne przełączenia z języka hiszpańskiego na angielski, z hindi na angielski oraz ze słoweńskiego na niemiecki, innym argu
mentem może być niewielkie prawdopodobieństwo wpływu języka literackiego na dialekt marokański, który jest tu wariantem Lh
Tę funkcję w odniesieniu do przełączenia kodów z języka arabskiego na fran
cuski odnotowuje również Ennaji284.
84 Ennaji 2005: 143.
!85 Zob. m.in. Timm (1975).
!86 Ennaji 2005: 142.
Innym często stosowanym zabiegiem jest wprowadzenie za pomocą codę swi- tching wypowiedzi cytowanych lub mowy zależnej285.
A28- 1 2 3
A7- 1
2
M28: keyn l-haia lii nqul l-ha dakOr (d'accord) Jest rzecz, co do której mówię jej zgoda keyn l-haia lii ma nquliś dakdr [d'accordj, i rzecz co do której nie mówię zgoda, u bi.. y‘ud sakisa stJl fchacun son style).
inaczej mówiąc każdy ma swój styl. [...]
M7: fa keyn wahad la sit hass bi r-rap mgribiy u hetta bi hip hop jest zatem strona internetowa poświęcona rapowi marokańskiemu jak również hip-hopowi
Raptivist pwl net )raptiviste point net).
raptiviste kropka net.
Wypowiadający zwraca w ten sposób uwagę słuchacza na fakt przytoczenia słów, opinii, twierdzeń i innych ogólnych określeń, jak chociażby adresu strony internetowej (A7-2), czy jak w pierwszym przypadku - wprowadzenia mowy nie
zależnej (A28-l,2). Przełączenie kodu może w tym wypadku również nadawać wypowiedzi charakter obiektywny (A28-3).
Większość z wymienionych powyżej funkcji przełączenia kodów paralelna jest z dyskursywnymi funkcjami codę switching Gumperza (1982a), który wyróż
nia m.in. cytowanie, przerwanie wypowiedzi, powtórzenia, rozróżnienie tematu i komentarza, personalizację/obiektywizację wypowiedzi. Gumperz zalicza tu jed
nakże również wymienioną przez Ennajiego286 funkcję zachęcenia osoby nie biorą- cej udziału w konwersacji do włączenia się do rozmowy.
2.2.3.2. Środki gramatyczne
Ze względu na złożoność zagadnienia znaczenia przełączania kodów na płaszczyź
nie relacji wzajemnych, gramatyczne omówienie zjawiska code switching musi uwzględnić zróżnicowanie funkcji, jakie pełni to przełączanie. Dlatego też osobno pragnę poruszyć kwestię przełączania kodów pełniącego rolę środków retorycz
nych, osobno zaś odnieść się do zagadnień budowania relacji wzajemnych oraz relacji nadawczo-odbiorczych w toku wypowiedzi.
Analogicznie do płaszczyzny ujawniania siebie, pojawiające się na poziomie relacji wzajemnych zabiegi powtórzeń bazują w większości na synonimicznych lub metonimicznych parach wyrazów. Przełączeniom ulegają wtedy najczęściej poje
dyncze słowa. W przypadku, kiedy przełączenie ma na celu doprecyzowanie dane
go pojęcia (A4-6: ağab (arabe) - dâriğa ‘język arabski - dâriğa’), wyrażenia w Li i L2 mają różny zakres semantyczny, przy czym zakres semantyczny drugiego z terminów jest węższy w stosunku do zakresu pierwszego. W takim wypadku pojawiające się w L, i L2 wyrażenia są takimi samymi częściami mowy i pełnią analogiczne funkcje w zdaniu. W przypadku przełączeń wyrażających emfazę (zwrócenie uwagi odbiorcy na pewien fragment wypowiedzi) zdarza się jednakże brak paralelności struktur gramatycznych:
A3- 13 M3: İ3 pas qg se ResipRoq, (je pense que c 'est réciproque/, myślę, że to jest obopólne,
14 la mon Soz (la même chose / hattajıumâ, yâk?ha... ha... ha...[
to samo, jeśli chodzi o nich, prawda? Ha... ha... ha...[
Jak można również zauważyć, takie przełączenie kodu może zachodzić z ję
zyka drugiego na język pierwszy.
W przypadku przełączeń kodów będących wypowiedziami cytowanymi, zmiana kodu zachodzi najczęściej z języka pierwszego na język drugi. Przełączenie może obejmować poszczególne wyrazy (A28-1: dakôr (d'accord) ‘zgoda’), wy
powiedzenia (A7-2: Raptivistpwënet (raptiviste point net) ‘raptiviste kropka net') jak i zdania (A28-3: Sake sâ stil (chacun son style) ‘Każdy ma swój styl’).
Przełączanie kodów rozumiane jako zastosowanie wybranego wariantu języ
kowego ze względu na osobę współrozmówcy można uznać poniekąd za pokrewne do manewrowania własnym wizerunkiem. Aby nawiązać relacje intymności i po
czucia wspólnoty (lub przeciwnie, osiągnąć efekt odrębności i braku solidarności) mówiący będzie bowiem eksponował wybrane cechy własnej osobowości oraz podkreślał istotną w danej sytuacji rolę społeczną. Stąd też, pod względem grama
tycznym, code switching obejmować będzie w tym wypadku całość zabiegów lek
sykalnych i gramatycznych, przejawiających się również na płaszczyźnie ujawnia
nia siebie, które zostały omówione w podrozdziale 2.2.2.2. Dlatego też bardziej szczegółowo pragnę przyjrzeć się zagadnieniu kształtowania relacji nadawczo- -odbiorczych w akcie komunikacji.
Do statusu uczestników rozmowy (mówiący - słuchacz) odwołuje się definicja tury konwersacyjnej Duncana (1972). Tury te Żydek-Bednarczuk klasyfikuje według kryterium progresywności tematu. Autorka rozróżnia w toku rozmowy tzw.:
1. „kroki inicjujące”, czyli rozpoczynające rozmowę (w tym: „kroki wprowa
dzające temat”, „kroki sterujące, kierujące rozmową” oraz „kroki kontrolujące”);
2. „kroki reagujące”, będące odpowiedzią na bodziec, jaki stanowią „kroki inicjujące” (wśród nich: „sygnały słowne, powtórzenia, dopowiedzenia i uzupeł
nienia, odpowiedzi całkowite lub częściowe zamykające krok”);
3. „kroki reaktywujące”, które zachęcają partnerów do rozmowy (w tym „kro
ki podchwytujące temat z kroku inicjującego”, „kroki reaktywujące - rozwijające i kontynuujące temat” oraz „kroki reaktywujące, zapowiadające zmianę tematu w kooperacji z partnerem”)287.
!87 Żydek-Bednarczuk 1994: 52-96.
W badanym materiale tekstowym code switching najczęściej stosowny był ja
ko jeden z kroków reagujących. Wśród środków gramatycznych często znajdowały się tu krótkie zwroty i wyrażenia, zdania niepełne czy wspomniane przez autorkę dopowiedzenia i uzupełnienia:
A3- 5 g fet
w rzeczywistości
A6- 1 ja swi pa d-akor {je ne suis pas d'accord)!
nie zgadzam się!
A3- 15 /.../ sa komôteR /sans commentaire], /.../ bez komentarza.
A-7- 7 komünote êtemasyonal (communaté internationale]...
wspólnoty międzynarodowej...
A5- 2 la qestiâ /la question] ? Jakie jest pytanie?
A3- 10 vRemâ, vRemâ, vRemâ /vraiment, vraiment, vraimentj.
naprawdę, naprawdę, naprawdę...
Przybierały one formę twierdzącą (np. 3-15), pytającą (A5-2) lub wykrzykni
kową (A6-1). Niekiedy realizowały się również w formie powtórzeń (A3-10).
2.2.3.3. Związek z elementami sytuacji komunikacyjnej
O ile dla płaszczyzny ujawniania siebie decydującym czynnikiem jest osoba nadaw
cy i jej postrzeganie własnej roli społecznej, na płaszczyźnie relacji wzajemnej poczucie własnego ,ja” rozmówcy zostaje skonfrontowane z konceptualizacją „ty”,
a więc osobą odbiorcy. Przykłady również i takiej zależności po raz kolejny mogą potwierdzić badania ankietowe.
Wyniki badań przeprowadzonych przez Bentahilę288, a dotyczących zmiany kodu językowego ze względu na osobę interlokutora289, wskazują przykładowo, że mówiący unikają języka francuskiego zwracając się do żebraków (0 wyborów), pokojówek (wariant ‘czasami’ dla użycia języka francuskiego wybrały 2 osoby na 108 ankietowanych) oraz dziadków (0 wyborów). Język francuski rzadko też po
jawia się w rozmowie z rodzicami (wariant ‘bardzo często’ - 1 osoba, ‘często’
Bentahila 1983b.
Zob. Tabela A2: Powiązania języków i ich wariantów z osobą interlokutora.
Tamże: 54.
Tamże: 55.
Tamże: 56.
- 3 osoby, ‘czasami’ - 7 osób) oraz osobami starszymi (‘zawsze’ - 1 osoba, często
- 3 osoby, ‘czasami’ - 7 osób) oraz osobami starszymi (‘zawsze’ - 1 osoba, często