I. Wstęp
2.2. Przełączanie kodów na poziomie mikrosytuacji
2.2.1. Płaszczyzna rzeczowa
2.2.1.2. Środki gramatyczne
Analizując powyższe przykłady przełączenia kodów pod względem gramatycznym można zauważyć, iż w przypadku płaszczyzny rzeczowej częścią mowy, na której bazuje przełączenie, jest rzeczownik. Przełączany rzeczownik może pojawiać się w zdaniu w różnych funkcjach, w tym m.in.:
- w funkcji podmiotu zdania imiennego
A22- 11 Ig... la ködisyö {la conditionj dyalu dyal Ig fg.. fizik {la ph-physiquej mzyena ma dobrą k.. kondycję f... fizyczną
- w funkcji orzeczenia zdania imiennego
Al 3- 4 awwal marra Ig dowr dyali comiseR (commissairej po raz pierwszy mam rolę komisarza
- podmiotu zdania czasownikowego A4-5 la bâd {la bandę) tahruz
nagrywana jest taśma
- dopełnienia bliższego
A22- 6 daba htareyt la mekanik {la mecaniąue) teraz wybrałem mechanikę
157
- dopełnienia dalszego
Al 1- 2,3 gadi ndiruha b-priz de vi Reel ¡prise de vie réelle/
zrobimy jako sekwencję realną
- okolicznika
A22- 4 kant ka-ntab m'u fia sempionâ nasyonâl {le championnat national/
grałem z nim w Mistrzostwach Świata.
Jeżeli składnia języka arabskiego wymaga, jak w powyższych przykładach, aby rzeczownik był w stanie określonym, ulega on zazwyczaj przełączeniu wraz z francuską formą rodzajnika określonego le, la, V- w liczbie pojedynczej i les w liczbie mnogiej, realizowaną w poszczególnych wariantach fonetycznych jako le- / la- / la-\ l- oraz le-Hez-.
Egzemplifikacje tego typu przełączeń odnajdujemy w opracowaniu Heath (1989: 34), Lahlou (1991: 112,126) oraz Bentahili i Daviesa (1983: 319). Przyta
czają oni również zdania, w których integrowanemu z języka francuskiego rze
czownikowi towarzyszy rodzajnik nieokreślony:
naehdu des chartiots kbâër bierzemy duże wózki158
158 Za: Lahlou 1991: 126.
159 Za: Bentahila, Davies 1983: 313.
160 Heath 1989: 34.
161 Tamże.
‘ateik une enveloppe dałem ci kopertę.159
Podobne przykłady odnotowuje Heath:
un pile ka-d-dir ‘and-na hna b- un dirham bateria kosztuje u nas jednego dirhama
b-hal un professeur marocain ka-ydir cent cinquante deux cent
na przykład marokański profesor zarabia sto pięćdziesiąt (lub) dwieście.160
Autor zaznacza jednakże, że są to sytuacje rzadkie. Zdecydowanie częściej w znaczeniu ‘jakiś, któryś’ pojawia się dialektalna struktura „wahad + rodzajnik określony + rzeczownik”161.
Obydwie konstrukcje składniowe odnaleźć można również w badanym przeze mnie korpusie, przy czym pierwsza z nich pojawia się sporadycznie, druga zaś jest rozwiązaniem zdecydowanie częstszym162 *:
162 Por. też A6-4: si gRup fgroupe) ‘jakaś grupa’.
161 Za: Bentahila, Davies 1983: 317.
164 „[...] there are numerous instances of a switch at the N boundary, between two de
terminers” [„[...] jest wiele przykładów przełączeń w grupie nominalnej, pomiędzy dwoma determinantami”].
165 Za: Bentahila, Davies 1983: 317.
A25- 1 tkün, kân sl-fikra... & sil dinamik /un site dynamique) Jest, był pomysł... strona interaktywna
A14- 4 wahsdla-fâm şizofrene /lafamme schizophrène] [...]
kobietę-schizofreniczkę. [...]
Należy zwrócić uwagę, iż w drugim z przykładów z języka francuskiego inte
growane są dwa składniki grupy nominalnej - rodzajnik określony i rzeczownik, które zajmują miejsce składniowe dialektalnych odpowiedników.
W korpusie tekstowym Bentahili i Daviesa (1983) odnajdujemy natomiast przykład analogicznej konstrukcji, w której rzeczownik poprzedzony jest rodzajni- kiem nieokreślonym:
wahed une couisine jakaś kuzynka.161
Przypadek ten wydaje się odosobniony. Sami autorzy klasyfikują ten przykład jako przełączenie pomiędzy dwoma determinantami164, podobnie jak inne typu:
haduk les gens ci ludzie dak la chemise ta koszula wahed le liquide jakiś płyn.165
Uważam jednakże, że konstrukcji z przydawką zaimkową dak, haduk itp., (konstrukcje te omawiam poniżej) nie należy traktować jako jednorodnych z kon
strukcjami typu „wahad + rodzajnik określony + rzeczownik”.
W innych wypadkach, gdy konstrukcja zdania arabskiego wymaga użycia formy nieokreślonej jak w przykładzie A13-4, gdzie rzeczownik pełni funkcję orzeczenia zdania imiennego, może pojawić się on również bez rodzajnika:
A13- 4 awwal marra la dowrdyali comiseR (commissaire/
po raz pierwszy mam rolę komisarza.
Struktura ta po raz kolejny zbudowana jest na paradygmacie arabskim, w któ
rym najprostsze zdanie imienne opiera się na konstrukcji predykatywnej: określony podmiot + nieokreślone orzeczenie. W języku francuskim adekwatna konstrukcja wymagałaby użycia finitywnej formy czasownika être oraz rzeczownika poprze
dzonego rodzaj nikiem nieokreślonym.
Tylko w wyjątkowych sytuacjach w badanych przeze mnie materiałach tek
stowych zdarza się, że przełączenie następuje pomiędzy rodzajnikiem a rzeczowni
kiem:
Al- 1 Ml:
2
haląatna al-ydm hasusna
nasz dzisiejszy odcinek poświęciliśmy li farm ar-rap u l-fiizyd [fusion) muzyce rap i fusion.
W przykładzie tym rzeczownik fiizyo (fr. fusion) poprzedzony został dialek- talną formą rodzajnika określonego (/-), pomimo iż w wypowiedziach innych osób występujących w trakcie programu pojawia się z francuskim rodzajnikiem la (por.
przykład A6-6 powyżej). Jest to być może wynik analogii strukturalnej. Rzeczow
nik fiizyó, tak jak poprzedzający go rzeczownik rap, jest tu drugim, określającym członem przydawki dopełniaczowej, czyli tzw. idafy. Użycie wcześniej arabskiej formy rodzajnika ar-, z charakterystyczną dla wyrazów rozpoczynających się na tzw. literę słoneczną wsteczną asymilacją spółgłoskową - tu również z dodatkową emfazą - wymuszają podobną konstrukcję składniową (rodzajnik określony L, + rzeczownik L2) również w drugim członie.
Przykłady tego typu przełączeń podaje natomiast Lahlou, zauważając jedno
cześnie, że w przypadku arabsko-francuskiego code switching nie ma zastosowania tzw. reguła free morpheme constraint:
taeyredd lak daek I- mille dollars oddadzą ci te tysiąc dolarów166
Sriti l-billet pour Paris kupiłeś bilet do Paryża
166 Lahlou 1991: 133.
daek s-systeme dyal t-taxe, U...
ten system podatkowy, on....167
Tamże: 133.
168 Tamże: 134.
169 Tę samą regułę przytacza za Abbassim Ennaji (2005: 153-154).
170 Za: Bentahila i Davies 1983: 316.
Dwa pierwsze przykłady budzić mogą pewne wątpliwości ze względu na ho- monimiczność jednej z form realizacji rodzajnika określonego w dialekcie maro
kańskim oraz w języku francuskim (o czym będzie mowa w rozdziale później
szym), chociaż sam autor stanowczo twierdzi, że wielokrotne przesłuchanie nagra
nego materiału upewnia co do takiej interpretacji danych tekstowych168. Jednakże przykład trzeci, w którym - podobnie jak w przykładzie pochodzącym z mojego korpusu badawczego - obserwować można proces asymilacji, pozwala jedno
znacznie interpretować tę konstrukcję jako inkorporację rodzajnika.
Co interesujące, Bentahila i Davies (1983) podają również przykłady połączeń francuskiego rodzajnika z rzeczownikiem w dialekcie marokańskim, podważając tym samym prawdziwość badań Abbassiego (1977), według którego, o ile francu
skiemu rzeczownikowi może towarzyszyć arabski rodzaj nik, odwrotna konstrukcja nie zachodzi169:
des mrayât niektóre lustra un 'askri
pewien żołnierz.170
Z dalszych obserwacji wynika, że jeżeli integrowany z języka francuskiego rzeczownik poprzedzony jest przyimkiem, przyimek ten najczęściej zachowuje formę dialektalną (/), jak w przykładzie A22-3 lub A22-4:
A22-3 anâ m uf l-ekip (l'équipef jestem z nim w jednej drużynie,
A22- 4 kant ka-nfab rnufla Sempiond nasyonâl (le championnat national/
grałem z nim w Mistrzostwach Świata
W swoim opracowaniu Bentahila i Davies (1983) podają przykłady przełą
czeń, w których grupie nominalnej w dialekcie towarzyszy przyimek francuski:
de l marsa z portu
avec zźfófa ze ścierkami.171
Przykłady takie nie zostały potwierdzone w badanym przeze mnie korpusie.
Według autorów jest to jednakże dowód na nieprawdziwość kolejnej tezy Abbas- siego, który utrzymuje, iż nie jest możliwe, aby przyimek w języku francuskim wprowadzał wypowiedzenie w języku arabskim. Ze względu na brak kontekstu językowego (przytoczone zostają jedynie powyższe fragmenty wypowiedzi) nie można jednakże stwierdzić, czy w przykładach Bentahili i Daviesa przełączeniu ulega wyłącznie ta część mowy, czy też przyimek jest elementem dłuższego frag
mentu wypowiedzi w języku francuskim, który poprzedza przełączenie. Fakt ten wydaje się istotnym w ocenie tego zjawiska.
Warto przyjrzeć się przy tej okazji tworzonym z udziałem przełączanych rze
czowników związkom składniowym.
W związkach zgody często zdarza się, że - jak w przykładzie A22-4 oraz A16-4 i Al 1-5 - przełączeniu ulega zarówno rzeczownik, jak i towarzyszący mu przymiotnik:
A22- 4 fh sempionS nasyonSl {le championnat national!
w Mistrzostwach Świata
A16- 4 dyal la klas sosySl /la classe sociale/
klasy społecznej
A11 - 5 la mód Reel /le monde réel!
świat realny.
Należy zauważyć, że w takim przypadku określony zostaje tylko rzeczownik.
Związek zgody rzeczownika i przymiotnika oparty jest więc na paradygmacie fran
cuskim, w którym następuje wyłącznie jednokrotne określenie grupy składniowej.
Struktura dialektu marokańskiego (podobnie zresztą jak języka literackiego) wy
maga natomiast określenia zarówno rzeczownika, jak i przymiotnika.
Dla przydawki zaimkowej, towarzyszącej integrowanemu rzeczownikowi, konstrukcja składniowa po raz kolejny adekwatna jest do konstrukcji dialektalnej.
A11 - 9 bas ndîru hâd la parti /le partie! hâdi.
zrobić ten fragment
Składnia arabska wymaga, aby po zaimku wskazującym bliższym rzeczownik poprzedzony został rodzajnikiem określonym (o ile nie jest on określony w inny sposób), co nie zachodzi w przypadku użycia francuskich zaimków przymiotnych wskazujących: ce, cette, cet itd. (por. ce partie).
171 Tamże: 315.
Natomiast w związku przynależności, jak np. w przydawce dopełniaczowej, jeżeli zarówno wyraz określany jak i określający integrowane są z francuskiego systemu językowego, wyrażenie zachowuje francuską strukturę z przyimkiem de:
A11 - 4 śi bğî ndiru f la bâd d-anôs {la bande d’annonce/...
Chcemy zrobić w zapowiedzi...
Tego typu wyrażenia, to często mniej lub bardziej utrwalone związki fraze
ologiczne172.
172 W korpusie tekstowym w dialekcie marokańskim Lahlou pojawia się również kon
strukcja oparta na francuskim paradygmacie:
les vraies magâêzâêt de la famille
prawdziwe obiboki w (tej) rodzinie (Lahlou 1991: 130).
W przykładzie tym dialektalny rzeczownik w liczbie mnogiej magàêzâêt integrowany jest do struktury przynależności przy dodatkowym zachowaniu szyku przymiotnik - rzeczow
nik, niewystępującego w analogicznych konstrukcjach w języku arabskim.
173 Tamce: 232.
Jeżeli integrowany jest tylko jeden z wyrazów (bez względu na to, czy jest to determinant czy déterminer), struktura odpowiada analitycznej konstrukcji dialek- talnej z użyciem dyal:
A16- 3 liennaha hâdi l-hadıma ka-thâwil tatasallaq ponieważ ta służąca próbuje wspiąć się
4 sullâm _ yyy dyal _ mmm... yyy... _la klas sosy Ol {la classe sociale/, po szczeblach _ ... yyy _ mmm ... yyy... _ społecznych
5 u thâwil an ma tabqâS hadıma, i próbuje nie być dłużej służąca,
6 t'uli tkün mâbR /membre/ dyal ‘â'ila dyalhum.
ale rzekłbyś, stać się członkiem ich rodziny.
W przykładzie tym mówiąca rozwiązuje problem budując związek przynależ
ności o analitycznej strukturze, w którym jeden z rzeczowników należy do L1( dru
gi do L2. W pierwszym wypadku: sullâm dyal la klas sosyal (‘po szczeblach klasy społecznej’) wyrażeniem integrowanym jest wyraz określający wraz z poprzedza
jącym rodzajnikiem osobowym i następującym po nim przymiotnikiem. W przy
padku drugim: mâbğ dyal ‘â’ila dyal-hum (‘członkiem ich rodziny’) wyrażeniem włączanym z L2 jest wyraz określany.
Lahlou przytacza również przykład podobnego typu konstrukcji posesywnych z zaimkiem dzierżawczym, a więc analityczną konstrukcję, będącą odpowiedni
kiem literackiego status pronominalis:
t-wsziad la retraite dyaelhae
(ci ludzie) przygotowują swoją emeryturę.173
Adekwatną strukturę prezentuje zaczerpnięte z badanego korpusu wyrażenie:
A22- 11 la kôdisyô /la condition) dyalu /.../mzyëna ma dobrą kondycję
Co interesujące, analityczna konstrukcja dialektalna z użyciem dyal zostaje zachowana również w przypadku integrowania wyrażeń z dialektu do wypowiedzi w języku francuskim:
A18- 26 Je les fais des touches dyal... dyal magrab u dyal... dyal śweyya amazigiyya Dodajç im trochę stylu maro... marokańskiego, trochę... trochę berberskiego 27 śweyya dyal gnawa, hwByet dyalna...
trochę gnawa, coś naszego...
Jak można zauważyć, dla płaszczyzny rzeczowej typową staje się struktura, w której do zdania w dialekcie marokańskim integrowana zostaje mało rozbudo
wana grupa nominalna z języka francuskiego.
Jedynie w nielicznych wypadkach, w badanym korpusie tekstowym, przełą
czanie kodów na płaszczyźnie rzeczowej obejmuje nieimienną część mowy, jak:
A18- 53 je dois appeler quelqun d'amis.
Muszę zawołać któregoś z przyjaciół.
54 ngUl-u, je peux dire ça autrement? he he!
Mówię mu, czy mogę to powiedzieć inaczej? Ha ha!
Dominującym typem przełączenia kodów jest więc przełączenie wewnątrz- zdaniowe, najczęściej obejmujące pojedynczą część zdania (np. podmiot, orzecze
nie, dopełnienie) lub mało rozbudowaną grupę składniową (np. podmiot + przy- dawka). Przełączenia tego typu Ennaji określa terminem przełączeń leksykalnych (ang. lexical switching)'74.
174 Ennaji 2005: 149: „[...] lexical switching occurs when expression are shaped with
in a speech form that basically obeys Moroccan Arabic morfosyntactic patterns, and this yields a blend of Moroccan Arabic and French speech forms”.
Niekiedy zdarza się, że dokonana lub zamierzona integracja do zdania grupy nominalnej powoduje przełączenie elementów poprzedzających lub następujących w toku wypowiedzi.
A18- 55 He, he... Mais tu parles carabiyya, yak? śweyya?
Ale mówisz po arabsku, prawda? Trochę?
A18- 52 Le problème si c 'était en anglais ou brésilien _ oui_
Problem, jeśli byłby to angielski, albo brazylijski _ tak_
53 ha(fa b-marra fi l-carabiyya. je dois appeler quelqun d’amis.
niekiedy nawet arabski. Muszę zawołać któregoś z przyjaciół.
W obydwu przypadkach przełączenie motywowane jest przytoczeniem rze
czownika oznaczającego język arabski. W pierwszym z przykładów po integracji wyrazu carabiyya, mówiąca kontynuuje wypowiedź w dialekcie marokańskim.
W przykładzie drugim przełączenie wyprzedza rzeczownik, jak gdyby mówiąca antycypowała jego pojawienie się. Zjawisko takie Clyne (1967) określa terminem labels triggering, rozróżniając pomiędzy wywoływaniem antycypującym (ang. anti- cipational triggering) oraz wywoływaniem konsekwencyjnym (ang. consequential triggering).
Na przełączenia tego typu w wypowiedziach potocznych wskazuje m.in. Ben- tahila (1983a: 236).
Analizując natomiast przytoczone powyżej fragmenty, jak i dalszy materiał badawczy pod względem leksykalnym, zauważyć można, że włączane wyrażenia zaczerpnięte z systemu języka francuskiego na płaszczyźnie rzeczowej podzielone mogą zostać na pewne grupy tematyczne. Są to m.in. ogólne pola leksykalno- -semantyczne, takie jak:
- nauka, technika (A22-6: la mekanik, A25-1: će sit dinamik, Al 1-3: priz de vi Reel)
- kultura, sztuka (A6-6: la fiizyd, Al 1-4: ta badd-ands, A4-8:1-aRazma) - administracja (A 16A: la klas sosyal, A16-6: mabR dyal cd’ila)
- sport (A22-3: l-ekip, A22-4: b śempiona nasyonal, A22-11: ta kodisyd, A22-9: l-atrenma) itp.
Słownictwo to dotyczy przede wszystkim nowoczesnych dziedzin życia i zwią
zane jest z tymi sferami społeczno-gospodarczymi, w których wyraźnie obserwo
wać można oddziaływanie Zachodu.
W przypadku administracji i edukacji, głównym czynnikiem pojawiania się wyrażeń z języka francuskiego są bez wątpienia pozostałości francuskiego systemu zarządzania, których wpływ, jak wspomniano w podrozdziale 2.1.2. uwidacznia się również w obecności języka francuskiego w dyskursie administracyjnym, jak i na
ukowym.
Podobnie pojawianie się przełączeń słownictwa z zakresu handlu i ekonomii związane będzie z językowym uzusem, a więc faktem, iż wiele transakcji między
narodowych, a także bardziej sformalizowanych transakcji wewnętrznych, doko
nywanych jest w języku francuskim, który jest również częstym wariantem pisa
nym dla tego typu dokumentacji.
W przypadku nauki, kultury i sztuki słownictwo zaczerpnięte z języka francu
skiego dotyczyć będzie przede wszystkim zjawisk nowych, które często nie mają jeszcze utrwalonego w dialekcie nazewnictwa. Będą tu również pojawiać się wyra
żenia, których desygnaty kojarzone są z szeroko rozumianym światem Zachodu.
Często będą one zbliżone do adekwatnych określeń istniejących w dialekcie, spo
sób ich konceptualizacji wskazywać może jednakże na pewne, istotne z punktu widzenia mówiącego, elementy charakterystyczne, jakich pozbawiony jest dialek- talny synonim. Podobnie jak słownictwo sportowe, słownictwo z zakresu kultury
i sztuki związane jest również z szerokimi kontaktami łączącymi Maroko z Francją w tych dziedzinach. Obserwować można również znaczący wpływ globalizacji, a co za tym idzie, internacjonalizacji słownictwa.
2.2.1.3, Przełączanie kodów a zapożyczenia językowe
Nawiązując do zagadnienia braków leksykalnych, pragnę powrócić do zasygnali
zowanego wcześniej problemu rozróżnienia przełączania kodów oraz zapożyczeń językowych. Badając bowiem kwestie styczności językowej nie można pominąć faktu istnienia tego pokrewnego do code switching zjawiska, będącego, podobnie jak przełączenie kodów, wynikiem kontaktu językowego. Identyfikacja obydwu typów inkorporowanego materiału nastręczać może wielu problemów.
K. Polański w Encyklopedii językoznawstwa ogólnego definiuje zapożyczenie jako „Element przejęty z obcego języka”, dodając iż „najczęściej jest nim wyraz [...], rzadziej prefiks lub sufiks”175. H. Dulay, M. Burt, S. Krashen widzą zapoży
czenie w kategoriach czynnościowych, jako wcielenie do jednego języka materiału językowego pochodzącego z języka drugiego176.
175 Polański 1999: 668.
176 Dulay, Burt, Krashen 1982: 114.
177 Lahlou 1991: 83.
178 Gluth 2002: 7.
179 Bentahila, Davies 1983: 302.
Tego typu definicje nie do końca wyjaśniają jednakże możliwość odróżnienia w konkretnych przypadkach zjawiska zapożyczeń od przełączenia kodów. Ponie
waż kwestia ta wielokrotnie powracała w analizach naukowych dotyczących pro
blematyki kontaktów językowych, w toku badań wypracowane zostały różnorodne kryteria, na podstawie których rozróżnienie takie mogło by być dokonywane.
Część z nich to kryteria, które za Lahlou określić można mianem funkcjonalnych, inne to kryteria formalne177.
Według Gluth rozróżnienie pomiędzy przełączeniem kodów a zapożyczeniami wiąże się z problemem kompetencji językowej178. Zgodnie z opinią autorki, zapo
życzenie może mieć miejsce również w wypowiedziach osób monolingwalnych, code switching zakłada natomiast pewien zakres kompetencji w dwóch językach.
W tych kategoriach postrzegają francuskie zapożyczenia w dialekcie arabskim Bentahila i Davies. Według nich:
Thus French words which are regularly used by Arabic monolinguals must be recognised as borrowings which have become part of the competence of the Arabic speaker.179
Te francuskie słowa, które są regularnie stosowane przez monolingwalnych ara- bofonów muszą być uznane za zapożyczenia, które stały się częścią kompetencji językowej użytkowników języka arabskiego.
Przy tak minimalistycznie zdefiniowanych kryteriach pojawia się problem natury pragmatycznej. Brakuje bowiem sprecyzowania sposobu potwierdzenia przywołanego w definicji ‘użycia danego wyrażenia przez osoby monolingwalne’.
Podstawowymi metodami badawczymi może okazać się gromadzenie danych z towarzyszącym badaniem ankietowym lub też wywiadem. Nieprzydatne przy takich założeniach wydaje się natomiast odwołanie do opracowań leksykograficz- nych.
Przywołani Bentahila i Davies dodają również, iż motywacją zapożyczeń sta
je się konieczność wypełnienia braków językowych w systemie Lj, podczas gdy code switching nie musi być wywoływany tego typu potrzebą180. Dowodem tego, według badaczy, może być m.in. fakt częstego powtarzania przez mówiącego w języku pierwszym wypowiedzi sformułowanej pierwotnie w języku drugim.
Kryterium to potwierdzić może niektóre przypadki użycia przełączenia kodów, nie dla wszystkich będzie jednak rozstrzygające. Po pierwsze, w wielu przykładach trudno jednoznacznie decydować o motywacji mówiącego. Po drugie, w przypad
ku gdy code switching będzie jednak, analogicznie do zapożyczenia, powodowany luką leksykalną, brak będzie innych kryteriów odniesienia.
Tamże.
Hagege 1996: 239-240.
Shaffer 1978: 267.
Podobnie jak wyżej wymienieni autorzy, C. Hagege w omówionych w dalszej części niniejszego rozdziału rozważaniach dotyczących problemu interferencji, podkreśla wagę kryterium funkcji. Kryterium to definiuje jednakże w sposób od
mienny. Według Hagege’a zjawisko code switching jest wynikiem celowego dzia
łania (chociaż i tu rozmówcy, pomimo iż rozróżniają obydwa kody, nie zawsze do końca uświadamiają sobie moment zmiany), zapożyczenie realizowane jest nato
miast bezwiednie181. W tym wypadku Pfaff (1979) sugeruje, iż elementem wskazu
jącym na charakter inkorporowanego materiału może być oznaczająca wahanie pauza przed użytym wyrażeniem. Według Pfaff występuje ona częściej przed prze
łączeniem kodów niż przed zapożyczeniem (patrz przykład AAló^ł). Metoda ta, w przypadku chociażby niniejszych analiz, nie może być uznana za w pełni sku
teczną, gdyż przełączenie kodów w większości badanych przypadków zachodziło natychmiastowo, bez żadnych wskazań intonacyjnych czy przerw w toku mowy.
Innym z przywoływanych przez lingwistów kryteriów jest stopień formalizacji wypowiedzi. Według Shaffer code switching jest zjawiskiem charakterystycznym dla rozmów nieformalnych, podczas gdy zapożyczenia mogą zachodzić również w sytuacjach formalnych, w tym w wariancie pisanym182. Wiąże się to z kwestią kontroli wypowiedzi. Podczas konwersacji nieformalnej mówiący przykłada mniejszą wagę do odpowiedniego użycia słów i wyrażeń, podczas gdy w sytuacji formalnej częstokroć „waży swoje słowa”, czego skutkiem może być m.in. wol
niejsze tempo wypowiedzi. Również i to kryterium nie wydaje się w moim przy
padku rozstrzygającym, już bowiem sama tematyka prowadzonych przeze mnie
180 181 182
analiz pozostaje w sprzeczności z postawionym twierdzeniem. Charakter formalny audycji telewizyjnej nie eliminuje, jak można stwierdzić, możliwości użycia prze
łączenia kodów.
Lahlou jako jedno z kryteriów formalnych podaje liczbę języków wchodzą
cych we wzajemny kontakt183. Stwierdza on, iż język, zależnie od uwarunkowań socjokulturowych i historycznych, w wyniku zapożyczeń wzbogacony zostaje o materiał pochodzący z wielu różnych systemów, jak w przypadku dialektu maro
kańskiego z języka berberskiego, tureckiego, francuskiego, hiszpańskiego, angiel
skiego i włoskiego. Przełączenie kodów dotyczy natomiast wyłącznie dwóch sys
temów językowych. Kryterium to po raz kolejny budzi wiele zastrzeżeń. Po pierw
sze, rozpatrując konkretny materiał językowy w postaci samodzielnego wyrazu czy
sze, rozpatrując konkretny materiał językowy w postaci samodzielnego wyrazu czy