PARLAMENTARNEJ W POLSCE 2011 ROKU 1
PERSONALIZACJA ZACHOWAŃ ELEKTORATU
Wśród badaczy panują sporne opinie co do zakresu badań nad personalizacją zachowań wyborczych elektoratu. Część zawęża ten obszar do skutków, jakie w zakresie preferencji głosujących kształtują partyjni przywódcy (leader eff ect)37. Z kolei Michael Marsh stoi na stanowisku w aspekcie szerokiego traktowania przedmiotowej kategorii, obejmując zasięgiem swoich badań partycypację wszyst-kich kandydatów38.
Jedynym partyjnym liderem komitetu, który osiągnął w swoim okręgu poparcie proporcjonalnie wyższe od partii był Pawlak. Jednakże przywódcy (partii, które wprowadziły do Sejmu swoich reprezentantów), uzyskali rezultaty najlepsze spo-śród wszystkich kandydatów swoich organizacji, co we wcześniejszych wyborach nie było typowe39. Stanowi to dowód, iż ich pozycja, potęgowana przez zawartość telewizyjnych przekazów, znajduje także odzwierciedlenie w decyzjach elektoratu.
Tabela 2. Poparcie dla lidera względem rezultatu partii
Lider/Partia Lider (% głosów w skali okręgu
Partia (% głosów
w skali kraju) Stosunek
D. Tusk/PO 36,84 39,18 0,94
J. Kaczyński/PiS 19,88 29,89 0,66
J. Palikot/Ruch Palikota 9,32 10,02 0,93
W. Pawlak/PSL 8,86 8,36 1,06
G. Napieralski/SLD 6,28 8,24 0,76
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PKW, http://wybory2011.pkw.gov.pl/wyn/
pl/000000.html#tabs-1, odczyt z dn. 31.01.2012.
PO, PIS, SLD i PSL. Spośród nich w studiu TVP 2 pojawił się jedynie Tusk, co zmieniło formułę tego wydarzenia z debaty na wywiad.
37 Takie podejście było zauważalne chociażby w zakresie analiz nad leader eff ect w Niemczech.
Większość z tych badań potwierdzała, iż wpływ przywódców na preferencje elektoratu odbywa się za pośrednictwem partyjnych afi liacji (Zob. L. Karvonen, op.cit., s. 8).
38 Zob. M. Marsh, op.cit, s. 500–527.
39 Wyniki poprzednich powszechnych głosowań do Sejmu dostarczyły kilku przykładów, w których lider partii nie osiągnął w skali okręgu poparcia najwyższego spośród wszystkich kandydatów. Dotyczy to zwłaszcza PiS, gdzie zarówno w latach 2005 i 2007 najwyższe procentowe poparcie osiągnął Zbi-gniew Ziobro (odpowiednio 28,59% i 29,33% głosów w skali okręgu). W wyborach do Sejmu V ka-dencji proporcjonalnie najwyższy rezultat na listach SLD zdobył Janusz Zemke (11,81% w skali okręgu) zaś w przypadku LPR kilkunastu kandydatów osiągnęło lepszy rezultat od Romana Giertycha (Wybory do Sejmu i Senatu, http://pkw.gov.pl/wybory-sejm-senat/, odczyt z dn. 11.11.2011).
Na podstawie zbioru danych z wyników głosowania, uzasadnione pozostaje stwierdzenie o pełnym wystąpieniu zjawiska leader eff ect w przypadku Palikota.
Jego rezultat był zdecydowanie najwyższy na tle innych kandydatów tego komitetu.
W okresie kampanii RP wykazywał wszystkie cechy przynależne do modelu partii patrona, co widoczne pozostaje w jego nazwie. Jak przedstawiono w rozważaniach poświęconych personalizacji medialnej, na liderze RP koncentrowała się przewa-żająca liczba telewizyjnych relacji dotyczących Ruchu. Prawie wszyscy posłowie wybrani z list RP (38 z 40) zostali rozstawieni na wyborczych listach z numerem pierwszym40. Dlatego skuteczna kreacja wizerunku przywódcy wpłynęła na sukces wszystkich kandydatów wybranych do Sejmu z list tej formacji41.
Oprócz kazusu Ruchu Palikota, wskazać należy na jeszcze inne przypadki wpływu osoby lidera na decyzje elektoratu. Zestawienie ze sobą badań opinii publicznej z ostatniego etapu kampanii prowadzi do wniosku o poparciu PO przez wyborców wyrażających niezdecydowanie w stronę PO. Główną determinantę takich zachowań stanowiła najprawdopodobniej społeczna niechęć do Kaczyń-skiego42. Dlatego za przyczynę ponownie najlepszego rezultatu Platformy w wybo-rach parlamentarnych, należy uznać społeczny lęk przed powrotem Kaczyńskiego na stanowisko premiera.
Odejście do PO Kluzik-Rostkowskiej było główną, ale nie jedyną przyczyną marginalizacji na wyborczym rynku PJN. Założycielka tej partii była zdecydowa-nie utożsamiana jako jej przywódczyni, nawet w sytuacji wyboru na stanowisko prezesa Pawła Kowala. Kreowanie w przeddzień wyborów na najwyższe stanowisko osoby ulokowanej poza polskim parlamentem (poseł do PE), a przede wszystkim
40 Wanda Nowicka, zarejestrowana na pozycji nr 2 na liście Ruchu Palikota – w okręgu nr 19 (Warszawa I), zawdzięcza swój sejmowy status przede wszystkim wysokiemu poparciu dla lidera tej listy – Janusza Palikota.
41 W tym kontekście warto zwrócić uwagę chociażby na przypadek Roberta Biedronia. W wybo-rach do Sejmu z 2005 r. zdobył 0,22% głosów na liście SLD i nie był w stanie uzyskać poselskiego mandatu w Warszawie (swoim macierzystym okręgu), skąd Sojusz wprowadził aż trzech reprezen-tantów. Sześć lat później Biedroń ubiegał się o mandat w okręgu gdyńsko-słupskim. Będąc „jedynką”
na liście Ruchu Palikota uzyskał 3,73% w skali okręgu), z powodzeniem osiągając zamierzony cel (Wybory do Sejmu i Senatu, http://pkw.gov.pl/wybory-sejm-senat/, odczyt z dnia 11.11.2011). Dlatego w kontekście rozważań poświęconych komitetowi Palikota, uzasadnione pozostaje stwierdzenie, iż decyzje wyborców były w dużej mierze determinowane chęcią wyrażenia poparcia dla przywódcy tej formacji.
42 Według badania CBOS „Zaufanie do polityków w październiku 2011 r.” Jarosław Kaczyński legitymował się zaufaniem 30% i nieufnością 54% respondentów – najwięcej spośród wszystkich polityków (Portal CBOS, http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2011/K_132_11.PDF, odczyt z dn.
31.01.2012).
niekandydującej do Sejmu, stanowiło decyzję niekorzystną dla całej partii. Pomimo intensywnego zaangażowania się w działania promocyjne PJN, Kowal nie był utożsamiany przez środki masowego przekazu jako lider tej organizacji, co rzuto-wało niekorzystnie na efekt personalizacji.
PODSUMOWANIE
Przeprowadzony proces badawczy, na większości płaszczyzn analizy, potwierdził hipotezę na temat dominacji politycznych liderów w okresie poprzedzającym wybory parlamentarne w 2011 r. Wprawdzie w omawianym okresie nie doszło do telewizyjnej debaty liderów dwóch największych partii, ich zmagania w istotnej mierze koncentrowały się na stanowisku premiera. Chociaż szanse na osiągnięcie takiego celu przez Kaczyńskiego ulegały redukcji za sprawą niskiego poziomu relewancji jego partii, dwie największe formacje wyraźnie dążyły do polaryzacji wyborczego dyskursu, co znajdowało swoje odbicie także w relacjach mediów.
Zmniejszanie się, w badaniach opinii publicznej, dystansu PiS do PO doprowa-dziło do istotnej modyfi kacji założeń strategicznych partii Tuska, które polegały na dużo większym zaangażowaniu premiera w kampanię swojego komitetu. Ten czynnik, a przede wszystkim społeczny lęk przed powrotem Kaczyńskiego na stanowisko szefa rządu (w tym nadinterpretowanie przez środki masowego prze-kazu wypowiedzi o Angeli Merkel) stały się głównymi determinantami mobiliza-cji elektoratu dotychczas niezdecydowanego na korzyść PO.
Także od postawy liderów i wydźwięku medialnych relacji na ich temat zależny okazał się rezultat ich formacji. Szczególnie było to dostrzegalne w przypadku Ruchu Palikota. Oparcie zdecydowanej większości działań strategicznych na liderze znalazło odbicie w przekazach telewizji, a następnie zagwarantowało sej-mowy status czterdziestu (w większości nierozpoznawalnym) kandydatom.
Pomimo intensywnego zaangażowania w promocję własnej partii przewodniczą-cego SLD, wiele jego wcześniejszych decyzji kadrowych (marginalizacja nieprzy-chylnych jemu osób) wpłynęło na niekorzystny stosunek mediów wobec tego polityka, co wpłynęło na słaby wynik Sojuszu.
Najmniejszym natężeniem personalizacji, spośród wszystkich podmiotów parlamentarnych, legitymowała się kampania PSL. Dowodzi tego zarówno analiza strategii tego podmiotu, jak również proporcja koncentracji na liderze głównych serwisów informacyjnych. Niemniej na tle poprzednich kampanii parlamentarnych to omawiana charakteryzowała się największym wykorzystania lidera w budowie
profi lu poznawczego od 2001 r. Poza tym w swoim okręgu Pawlak – jako jedyny spośród wszystkich partyjnych liderów – uzyskał rezultat proporcjonalnie wyższy od wyborczego wyniku swojego komitetu.
O wyborczej porażce PJN zaważył w dużej mierze brak wyrazistego lidera. Kowal pomimo ewidentnego zaangażowania się w proces promocji swojej partii nie był w stanie pomóc jej w osiągnięciu progu reprezentacji. Czas od momentu opusz-czenia PJN przez Kluzik-Rostkowską był zbyt krótki na utrwalenie w świadomości społecznej nowego lidera, który jako poseł do PE nie zdecydował się na kandydo-wanie do Sejmu.
Th e Personalization of Polish Election Campaigns in 2011
D
UE TO THE fact that Polish political science has not devoted much attention to the issue of personalization in parliamentary campaigns, the author focused on the analysis of the intensifi cation of this phenomenon in the parliamentary campaign of 2011. Th e main aim of his research was to verify the hypothesis concerning the domination of leaders over party structures in parliamentary campaigns. Th is process was conducted in three dimen-sions, that is electoral strategies, media content and electorate behaviour. Taking into consideration a wide topical catalogue, the author decided to focus his research on the political parties that succeeded in introducing their members into the Sejm in that par-ticular election.At the majority of levels the analysis confi rmed the thesis of the domination of political leaders over party structures. Th e rivalry of the main committees concentrated on the position of the Prime Minister. Th e decrease in the distance between PiS and PO, according to the opinion polls, lead to the modifi cation of strategy used by the latter party, consisting in a greater involvement of Prime Minister Tusk in the campaign. Th is strategy, together with the fear of Kaczyński’s return to the position of the Prime Minister, mobilized inde-cisive voters to support Tusk’s party.
Another factor that determined the result of particular parties was the attitude of their leaders and the manner they were spoken of by the media, which was particularly visible in case of the Palikot’s Movement. Th e fact that the majority of used strategies were based on the leader was refl ected in the broadcasting, which in turn guaranteed the MP status for forty, mostly unrecognizable, members of that party. Despite his intense involvement in the campaign, the leader of SLD, by means of his personal decisions, discouraged the media, which contributed to a poor result achieved by his party. Th e lowest rate of personalization could be observed in the campaign of PSL. Nevertheless, as far as previous campaigns are concerned, in the one under consideration the party could boast the highest level of the leader’s contribution into the built of the party profi le.
Z
ASADNICZYM CELEM NINIEJSZEGO tekstu jest analiza kampanii parlamentarnej Platformy Obywatelskiej (PO) w 2011 r., w szczególności: jej sytuacji na rynku politycznym, pozycjonowania oferty, obsadzania list wyborczych, treści apelu wyborczego, stosowanych technik promocji politycznej, osiągniętego wyniku.Rynek polityczny jest określany jako przestrzeń rywalizacji pomiędzy podmiotami polityki. Stanowi on część przestrzeni społecznej, w której dokonuje się wymiana dóbr politycznych między dostawcami, tj. partiami i liderami politycznymi a kon-sumentami, tj. wyborcami. Zważywszy, iż miejscem, w którym następuje wymiana dóbr między dostawcami a konsumentami są wybory, rynek polityczny jest często utożsamiany z rynkiem wyborczym1. Analizując sytuację na rynku politycznym uwzględnia się szereg czynników2. W niniejszym tekście zwrócono uwagę na uwarunkowania polityczne i społeczno-ekonomiczne.
Sytuacja polityczna w 2011 r. była korzystna dla PO, która od 2007 r. współtwo-rzyła gabinet z Polskim Stronnictwem Ludowym (PSL). W 2010 r. kandydat Plat-formy, marszałek Sejmu Bronisław Komorowski został wybrany Prezydentem RP, pokonując pretendenta Prawa i Sprawiedliwości (PiS) Jarosława Kaczyńskiego3. W sondażach ośrodków badania opinii publicznej od początku 2011 r. PO była liderem rankingów, posiadając wysokie poparcie wśród wyborców. Według OBOP
1 A. Antoszewski, Rynek, [w:] Leksykon politologii, red. A. Antoszewski, R. Herbut, Wrocław 1998, s. 372.
2 M. Cichosz, (AUTO)kreacja wizerunku polityka na przykładzie wyborów prezydenckich, Toruń 2003, s. 13–74.
3 Zob. K. Kowalczyk, Uwarunkowania, strategia i taktyka kampanii Bronisława Komorowskiego w wyborach 2010 r. w Polsce, [w:] Wybory prezydenckie 2010. W cieniu zdarzeń nadzwyczajnych, red.
J. Błuszkowski, J. Zaleśny, „Studia Politologiczne” vol. 19, s. 199–233.