Dotychczasowe doświadczenia ewaluacyjne w zakresie podejść teoretycznych, jak i metodologii badań wskazują, że dyscyplina ta ma wiele do zaoferowania osobom, które profesjonalnie zajmują się uprawianiem pracy socjalnej. W krajach takich, jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Australia czy Kanada, praca socjalna i
ewaluacja stanowią dwie wzajemnie uzupełniające się dyscypliny. Zadaniem pracy socjalnej jest niesienie szeroko rozumianej pomocy jednostkom dysfunkcjonalnym, zadaniem ewaluacji natomiast jest systematyczne dostarczanie informacji o jakości pracy socjalnej poprzez między innymi badanie poziomu efektywności samej
dyscypliny, projektowanych i realizowanych programów, pracy pracowników socjalnych oraz samych jednostek będących użytkownikami usług.
Str. 101
Na podstawie literatury przedmiotu można zauważyć, że badania prowadzone w zakresie ewaluacji pracy socjalnej zmierzają w kierunku integracji teoretycznej i metodologicznej, które są następstwem metaewaluacji oraz podejmowanych przez długie lata rozważań nad jak najlepszym wykorzystaniem uzyskanych rezultatów.
Chęć poszukiwania wspólnych perspektyw czy osiągnięć, zmusza naukowców do zmiany sposobu spojrzenia na dotychczas stosowane elementy teorii i metodologii a tym samym podążania w kierunku perspektywy międzynarodowej, umożliwiającej stosowanie wspólnych metod, technik i narzędzi. Miejmy nadzieję, że krótka analiza perspektywy międzynarodowej oraz perspektyw ewaluacyjnych w Stanach
Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przyczyni się do spojrzenia na te zagadnienia inaczej, bardziej wnikliwie i być może zastosowania najlepszych rozwiązań w polskiej pracy socjalnej.
Perspektywa międzynarodowa w zakresie badań i ewaluacji pracy socjalnej stanowi obszar, który wśród badaczy nauk społecznych zyskuje coraz większe znaczenie.
Dzieje się tak z pewnością dlatego, iż współczesne społeczeństwa mają charakter
otwarty, co zdecydowanie ułatwia wymianę poglądów, prowadzenie badań
porównawczych czy przenikanie pewnych zjawisk i procesów do różnych zakątków świata. Wielu badaczy twierdzi, że rzeczywistość społeczna ma taką strukturę i funkcjonuje w taki, a nie inny sposób za sprawą globalizacji, jak też mechanizmów, które pojawiły się wraz z nadejściem epoki ponowoczesnej (Przypis 328 Tripodi 2000, Przypis 329 Bronson 2000). Toni Tripodi (Przypis 330 Tripodi 2000) uważa, że pod pojęciem perspektywa międzynarodowa kryją się trzy obszary działalności człowieka, które wymagają wyjaśnienia. Po pierwsze, Tripodi wyodrębnia samo pojęcie perspektywy międzynarodowej i wskazuje trzy cechy charakterystyczne, na podstawie których kwalifikuje się badanie jako posiadające taką perspektywę.
Jedną z nich jest prowadzenie międzynarodowej analizy porównawczej (np. badania odnoszące się do dwu lub więcej krajów). Drugą, badanie grup osób pochodzących z jednego kraju, ale zamieszkujących obszar innego kraju (np. grupy emigrantów czy uchodźców). Trzecią natomiast jest badanie stanu faktycznego określonego zjawiska w obrębie kraju pochodzenia jednostki, przy jednoczesnym korzystaniu z literatury obcojęzycznej. Celem takich badań jest przede wszystkim analiza tego samego zjawiska w odmiennych kontekstach społeczno-kulturowych, politycznych i instytucjonalnych.
Drugim obszarem wyróżnionym przez Tripodiego jest praca socjalna, w ramach której można wyodrębnić pewne określone pola badań, to znaczy problemy społeczne i praca socjalna albo problemy pomocy społecznej, praktyka
bezpośrednia, programy pomocy społecznej oraz modele pracy socjalnej i pomocy społecznej wraz z polityką społeczną. Badania w zakresie problemów społecznych mogą koncentrować się wokół oceny potrzeb czy analizy przyczyn i źródeł ich występowania. Praca socjalna będąca odpowiedzią na problemy społeczne może natomiast obejmować działania w kierunku rozwijania nowych strategii czy modeli praktyki bezpośredniej, w celu uzyskania jak największej skuteczności w
rozwiązywaniu określonych problemów.
Str. 102
Trzeci obszar skupia się wokół badań naukowych i ewaluacji. Tripodi wskazuje na pięć rodzajów badań. Są to: przegląd literatury naukowej poświęconej badaniom
empirycznym określonego zjawiska czy problemu, zapoznanie się z modelami teoretycznymi już istniejącymi oraz ich weryfikacja z rzeczywistością, w której prowadzone są badania, badania ilościowe, badania jakościowe oraz studia dotyczące metodologii, polegające na tworzeniu uniwersalnych technik i narzędzi badawczych.
Połączenie tych trzech obszarów oraz ich elementów składowych pozwoli badaczom nauk społecznych dostrzec w perspektywie międzynarodowej ogromne bogactwo form i rodzajów badań, dzięki którym spojrzenie na ewaluację będzie znacznie szersze, bardziej kompleksowe. Ta perspektywa umożliwia również badaczom podejmowanie rozmaitych działań w takich obszarach pracy socjalnej, które stanowią ich przedmiot zainteresowań.
Kontynuując wątek perspektywy międzynarodowej, warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię, o której pisał Tripodi w jednym ze swoich artykułów (Przypis 331 Tripodi 2000). Chodzi mianowicie o wskazanie powodów, dla których
przeprowadzanie badań ewaluacyjnych jest konieczne i niezbędne, a z drugiej strony, niepotrzebne. Jednym z podstawowych czynników decydujących o podjęciu badań jest podmiot ewaluowany (jednostki w sytuacji kryzysowej, instytucje pomocy społecznej, podmioty finansujące badania czy politycy). Innym, nie mniej ważnym, są określone determinanty społeczno-polityczne, to znaczy zmiana środków finansowania programów realizowanych przez instytucje pomocy społecznej w zależności od stopnia zrealizowania zamierzonych celów, wiarygodność
przeprowadzonych badań oraz ich skuteczność, sytuacja społeczno-ekonomiczna wpływająca na zmianę podmiotów korzystających z usług pomocy społecznej oraz traktowanie badań ewaluacyjnych jako narzędzia szeroko rozumianych zmian społecznych. Biorąc powyższe pod uwagę, można przypuszczać, że bez
zdefiniowania podmiotów ewaluowanych, jak również bez ustalenia czynników socjo-politycznych, podejmowanie badań ewaluacyjnych w zakresie jakości usług instytucji pomocy społecznej jest niewątpliwie bardzo trudne, jeśli nie z góry skazane na porażkę.
Z drugiej strony Tripodi zauważa, że badania ewaluacyjne wymagają określonych zasobów finansowych, czasu a także odpowiednich zasobów ludzkich. Dlatego też wydaje się ważne, aby badania ewaluacyjne zostały dobrze zaprojektowane, jak
również i to, aby uzyskane rezultaty były wykorzystane przy podejmowaniu decyzji praktycznych (np. dotyczących programu pomocy). Mając powyższe na uwadze, warto wyróżnić sytuacje, w których programy czy usługi nie powinny być poddane ewaluacji. Po pierwsze, gdy ewaluacja ma wykazać, że działania podejmowane przez instytucję pomocy społecznej są prawidłowe, nawet jeśli stan faktyczny jest zdecydowanie odmienny. Po drugie, gdy badania ewaluacyjne stają się narzędziem w rękach polityków i w konsekwencji, uzyskane rezultaty mają opóźnić proces podejmowanie decyzji. Po trzecie, gdy nie ma wystarczających zasobów
finansowych do przeprowadzenia wszechstronnych badań ewaluacyjnych. Wreszcie, po czwarte, gdy programy społeczne nie są wystarczająco dobrze przygotowane.
Str. 103
Według Tripodi (Przypis 332 Tripodi 2000) istnieje duże zapotrzebowanie ze strony naukowców zaangażowanych w pracę socjalną na rozpowszechnianie perspektywy międzynarodowej w zakresie ewaluacji pomocy społecznej. Wyraża się to między innymi wzrostem zainteresowania ze strony różnych państw w zakresie
przeprowadzania wieloaspektowych i kompleksowych badań ewaluacyjnych programów realizowanych w instytucjach pomocy społecznej. Po drugie, mamy do czynienia z różnym stopniem zaawansowania i doświadczenia w zakresie
zastosowania rozmaitych strategii i narzędzi badań ewaluacyjnych. Wynika to z faktu, że w różnych społeczeństwach występuje zróżnicowany poziom rozwoju świadczeń społecznych, jak też system funkcjonowania instytucji, które ich
realizowaniem się zajmują. Po trzecie, istnieje tendencja do ewaluowania zarówno procesu, jak i uzyskanych efektów oraz stosowania wielu metod w trakcie jednego badania.
Mansoor A. Kazi (Przypis 333 Kazi 2000) i Tiziano Vecchiato (Przypis 334 Vecchiato 1995) wskazali, że zastosowanie wielu metod w badaniach ewaluacyjnych
przyczyniło się do znacznego poszerzenia wiedzy na temat istniejących związków i zależności, jakie występują pomiędzy działaniami podejmowanymi w ramach określonego programu. Nie oznacza to, że pluralizm metodologiczny jest zawsze wskazany i że istnieją studia poświęcone zdobywaniu wiedzy na temat skutecznego łączenia rozmaitych metod, technik i narzędzi ewaluacyjnych. Po czwarte,
przeprowadzenie typowych badań eksperymentalnych w ewaluowanej
rzeczywistości jest niezmiernie trudne, jeśli w ogóle możliwe i wymaga ścisłej współpracy ze strony wszystkich uczestników.
Po piąte, efektywne i skuteczne wykorzystanie rezultatów badań po zakończeniu realizacji programu jest możliwe również przy odpowiedniej współpracy uczestników i współrealizatorów programu. Po szóste, wykorzystywane w badaniach o
charakterze międzynarodowym narzędzia i strategie ewaluacyjne winny być ujednolicone oraz wystandaryzowane, w przeciwnym razie istnieje ryzyko zafałszowania wyników badań.
Po siódme, badacze-ewaluatorzy muszą uwzględnić możliwość pojawienia się odmiennych rezultatów, pomimo stosowania podobnych narzędzi i strategii w odniesieniu do tej samej populacji osób badanych. Dużą rolę odgrywają bowiem czynniki społeczno-kulturowe, ekonomiczne, polityczne czy instytucjonalne danego społeczeństwa. Po ósme wreszcie, istnieje potrzeba przeprowadzenia badań ewaluacyjnych ze szczególnym uwzględnieniem ich efektywności i skuteczności w kontekście usług świadczonych przez instytucje pomocy społecznej.
Tripodi sugeruje zatem podjęcie badań w takich obszarach, jak efektywność i skuteczność metod połączonych z gromadzeniem wiedzy, odpowiednim
wykorzystywaniem uzyskanych rezultatów badań, rozwojem wystandaryzowanych narzędzi umożliwiających gromadzenie oraz analizę zebranego materiału, a także zwiększeniem zakresu współpracy pomiędzy podmiotami ewaluacyjnymi.
Podobnego zdania są Ulla Jergeby i Haluk Soydan (Przypis 335 Jergeby, Soydan 2000), badacze skupieni wokół ośrodków zajmujących się ewaluacją w Szwecji.
Uważają oni, że przyszłość badań ewaluacyjnych stanowić będzie wyzwanie dla wielu krajów, które nie mają jeszcze doświadczenia w tym zakresie. Interesujące wydaje się to, w jaki sposób kraje, w których badania ewaluacyjne dopiero od niedawna znalazły swoje miejsce w rozmaitych obszarach działalności
profesjonalnej, będą potrafiły skorzystać z dorobku innych.
Str. 104
Ponadto, „badania ewaluacyjne powinny bardziej odpowiadać na potrzeby klientów i profesjonalistów; należy rozwijać formy przyszłej współpracy pomiędzy badaczami i
praktykami; warsztat metodologiczny, który pozwoli na zgromadzenie odpowiedniej wiedzy; narzędzia do badania efektywności i skuteczności oraz poszerzać
zrozumienie aspektów etycznych i dylematów w zakresie badań w pracy socjalnej, rozróżniając interesy badawcze od interesów klienta” (Przypis 336 Jergeby, Soydan 2000:59-70).
4.6. Ewaluacja pracy socjalnej w Stanach Zjednoczonych – współczesne