Proces kształtowania się i dojrzewania ewaluacji ma długą tradycję, chociaż wielu badaczy tego zjawiska uważa, że ta dziedzina praktyki profesjonalnej jest
stosunkowo młoda. Nie sposób więc pominąć tego, co stanowi o współczesnym kształcie i formie ewaluacji, sięgając równocześnie do jej korzeni, a mianowicie rozwoju historycznego. Każda dyscyplina naukowa, na drodze do instytucjonalizacji, musi podlegać procesom ewolucji i w konsekwencji rozwijać się, przekształcać i dostosowywać do permanentnie zmieniającej się rzeczywistości społecznej. Co więcej, chcąc zaspokajać potrzeby jednostkowe i społeczne, musi podlegać weryfikacji, a także być otwartą na to, co nowe. Bez wątpienia wśród tych, którzy skłonni są reagować na zmiany pozytywnie, znajdują się także zwolennicy
perspektywy historycznej, którzy w swoich rozważaniach konsekwentnie
wykorzystują dotychczasowe koncepcje opisu rzeczywistości i nie podejmują wysiłku dostrzeżenia jakichkolwiek działań innowacyjnych. Mówi się jednak, że ci, którzy nie wyciągają wniosków z przeszłości, są skazani na porażkę i powtarzanie błędów.
Jak zatem wyglądał rozwój ewaluacji programu w obszarze nauk społecznych, a zwłaszcza w dziedzinie edukacji i pracy socjalnej? Poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie jest szczególnie istotne dla pracowników socjalnych, których
zainteresowania badawcze koncentrują się na problematyce ewaluacyjnej i niewątpliwie wiąże się z koniecznością prześledzenia początków, jak również rozmaitych kontekstów jej powstawania. Świadomość dorobku
teoretyczno-metodologicznego oraz ogromnego doświadczenia empirycznego badaczy pozwala lepiej zrozumieć charakter zmian, które wpłynęły na obecny kształt badań
ewaluacyjnych na świecie. Znajomość kontekstu historycznego a wraz z nim politycznego, społecznego, instytucjonalnego oraz kulturowego wymiaru ewaluacji
przez pryzmat zachodzących zjawisk i procesów, umożliwia znalezienie odpowiedzi na pytanie, dlaczego badania ewaluacyjne podążyły w takim właśnie kierunku.
Str. 82
Rozwój problematyki ewaluacyjnej można porównać do rozwoju społeczeństw ludzkich, który dokonywał się i dokonywa równocześnie w wielu różnych, niezależnych od siebie kierunkach, które dopiero później zaczęły się ze sobą
krzyżować. Różnorodność podejść, prezentowanych przez badaczy zajmujących się ewaluacją na świecie, a co za tym idzie, bogactwo definicji i podziałów
klasyfikacyjnych, uniemożliwiają wypracowanie jednego schematu rozwojowego, pod który można by podciągnąć wszystkie społeczeństwa w czasie i przestrzeni skupione wokół ewaluacji.
Problematyka ewaluacji była i jest podejmowana w rozmaitych naukach społecznych (polityka społeczna, socjologia, psychologia, ekonomia i zarządzanie), jak również w wielu krajach na świecie, co niewątpliwie wskazuje na odmienne konteksty
społeczno-kulturowe, polityczne czy instytucjonalne, które należy uwzględnić w analizach. Biorąc pod uwagę fakt, że tempo rozwoju i dynamika zmian
zachodzących w poszczególnych społeczeństwach, są odmienne, dokonywanie przyporządkowania rozwoju ewaluacji do jednego tylko kierunku staje się niemożliwe czy wręcz może doprowadzić do jej zafałszowania. Świadomość braku zwartego, monolinearnego schematu rozwojowego ewaluacji pozwala spojrzeć na nią w znacznie szerszym kontekście i dostrzec związki oraz współzależności pomiędzy procesami społecznymi i ewaluacyjnymi zachodzącymi na przestrzeni kilkudziesięciu lat w obszarze nauk społecznych.
Studium związków pomiędzy zjawiskami życia społecznego, zachodzącymi na gruncie nauk społecznych i pracy socjalnej, koncentruje się przede wszystkim na krajach, które stanowią kolebkę badań ewaluacyjnych, to znaczy Stanach
Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Podjęta analiza byłaby jednak niepełna, gdyby nie jej uzupełnienie o refleksje dotyczące rozwoju problematyki ewaluacji w Polsce.
Można by sądzić, że badanie tych związków, zarówno w aspekcie historycznym, jak in statu nascendi, nasili się wraz z rozwojem zainicjowanych na wielu uniwersytetach magisterskich kursów pracy socjalnej oraz rozwojem zawodowych, a także
ochotniczych form pomocy społecznej. Być może również analiza ta wzbogaci refleksję nad pracą socjalną i ewaluacją w polskich zmieniających się warunkach ustrojowych.
Obecnie mamy do czynienia z powrotem do międzynarodowej społeczności
pracowników socjalnych, w której amerykańscy i brytyjscy koledzy odgrywają istotną rolę. Ich dorobek i problemy związane z przeprowadzaniem badań ewaluacyjnych są w Polsce mało znane, a nasi teoretycy i praktycy spotykają się z Amerykanami i Brytyjczykami na gruncie zawodowym, może więc poniższa analiza przyczyni się do zrozumienia tych kluczowych kwestii, a tym samym ułatwienia kontaktów.
Z punktu widzenia socjologii wiedzy warto zatem przyjrzeć się dokładniej tym krajom oraz spróbować ustalić prawidłowości pojawiania się pewnych typów wiedzy i
sposobów myślenia w zakresie ewaluacji i pracy socjalnej. Pamiętając, że wiedza i nauka są zdeterminowane przez kształt i formę kultury, w której powstają oraz ujmowane jako produkt społecznego procesu, którego treści i skutki zmieniają się zależnie od historyczno-społecznego miejsca powstawania i przebiegania, można przypuszczać, że w analizowanych poniżej krajach to wszystko tworzyło pewien znamienny klimat społeczny.
St. 83
Z jednej strony Wielka Brytania z charakterystycznym empirycznym podejściem do rzeczywistości i badań ewaluacyjnych, z drugiej natomiast Stany Zjednoczone, gdzie ewaluacja zakorzeniona jest w sensie akademickim i politycznym. Zdefiniowana przez politykę i wykorzystywana jako narzędzie w działaniach podejmowanych w ramach polityki społecznej. Dopełnienie tej analizy stanowi Polska, kraj, w którym nie ma wielkich tradycji o charakterze działań dobroczynnych i w którym początki
profesjonalizacji pracy socjalnej przypadły na wczesne lata dwudzieste 20 wieku, a więc na okres dominacji pozytywizmu logicznego. Kraje te tworzą charakterystyczny dla siebie trójkąt i jeśli uwzględni się ich rozwój historyczny i społeczny oraz to, że fakt intelektualny wyrasta w pewnych okolicznościach, to odnalezienie pewnych związków i relacji zachodzących między pracą socjalną i ewaluacją okaże się bardzo pożyteczne choćby z punktu widzenia naszego kraju.
Warto dodać, że wybór Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, który wiąże się z pominięciem innych krajów takich, jak Niemcy, Włochy, Szwecja czy Izrael nie umniejsza znaczenia i roli pracy socjalnej w nich uprawianej. Nie przekreśla również tego, że ewaluacja ma charakter uniwersalny, czego potwierdzeniem jest wydawane w Stanach Zjednoczonych czasopismo międzynarodowe pod tytułem Journal of Social Work Research and Evaluation. W czasopiśmie tym publikowane są teksty ukazujące doświadczenia i okoliczności przeprowadzania badań ewaluacyjnych w innych krajach, a jednocześnie odzwierciedlające wielorakości i podobieństwa samej ewaluacji oraz problemów, jakie jej towarzyszą.