węgierskiej wypisane są nazwiska: hr. Karol Palffy, hr. Ja n Esterhazy, Aleksander Baroczy (poeta), Ka- zinczy (poeta), hr. Stefan Niczky, hr. Jan Drasko- wicz, Jan Laczkowicz, Józef Ignacy Martynowicz i inni.
W roku 1769 nasi Konfederaci barscy, z ks.
Karolem Radziwiłłem i hr. Pawłem Rzewuskim na czele, założyli lożę w Preszowie, a dziś jeszcze po
kazują tam piwnicę, na niebiesko pomalowaną, gdzie się odbywały lożowe zebrania.
Loże siedmiogrodzkie zawdzięczają swój po
czątek Samuelowi Bruckentbalowi, który jako g u bernator kraju, wprowadził w nim reformy Józefa II.
Pod wpływem masoneryi szerzyły się na W ę
grzech zasady rewolucyjne, i do tego przyszło, że garstka „jakobinów", pod wodzą Martynowicza, u- knuła spisek przeciw cesarzowi i monarchii, który atoli w roku 1794 został odkryty ; poczem na roz
kaz Franciszka II. wszystkie loże zamknięto.
Dopiero po wybuchu rewolucyi w roku 1848 dyktator Kossuth, przyjęty poprzednio do loży ham- burskiej „Pelikan", postarał się, że otwarto w P e szcie lożę „Kossuth w jutrzence najwyższego świa
tła". Kiedy powstanie upadło, przywódcy tegoż wstą
pili do lóż zagranicznych i z Kossuthem na czele, utworzyli komitet rewolucyjny węgierski, zostający w ścisłym związku z masoneryą włoską. On to w r.
1859 umawiał się z b r.\ Hieronimem Napoleonem Bonaparte, by utworzyć osobny oddział węgierski z jeńców pojmanych w wojnie, a w roku 1866 za
warł pakt z rządem włoskim i z Bismarkiem w c e lu wywołania powstania na Węgrzech i buntu puł-w hotelu K roh w lecie, a w hotelu Post w zimie), w Marien- badzie (w hotelu Casino). w Opawie, w Pilźaie (Harmonie),
w P radze 1) Bruder-Kreis Amicitia, 2) Harmonie), w R eichen- bergu (pt. Lałomia), w Saaz w Czechach (pt. Kette).
ków węgierskioh w czasie wojny prusko austrya- ckiej, na co miał otrzymać trzy miliony franków').
Wtenczas też postanowiono utworzyć wielką, lożę w Peszcie, z filiami po kraju ; ale dopiero po z a prowadzeniu dualizmu, liberalne ministerstwo wę
gierskie zatwierdziło statuta masoneryi (6 paździer.
]868), a dwa lata później (30 stycznia 1870) powstał W. Wschód węgierski, uznany przez Kongres wiel
kich lóż niemieckich (1. czerwca 1873). W r. 1874 Wielka Loża węgierska miała pod sobą 21 lóż św. Jana, a Szkocki W. Wschód liczył 18 lóż wyż
szych stopni. W roku 188t> w. Loża świętojańska zlała się z W. Wschodem w „Wielką, Lożę symbo
liczną węgierską", której w roku 1889 podlegało 40 lóż, 2 kółka i 1.894 braci. Dziś je st wszystkich lóż 59, a „braci“ 8.930. Do masoneryi należeli lub n a
leżą jeszcze głośni działacze: Kossuth, Ttirr, Pul- szky (w. mistrz W. Wschodu), Klapka, hr. Grze
gorz Bethlen, hr. Juliusz Andraszy, Pr. Deak, hr.
Czaky, Wekerle, Baniły, hr. Tisza, Rakowszky, Be- recz, Joannowicz (w. mistrz W. Loży symbolicznej), tytularny biskup Ronay, tytularny biskup Horvath i inni.
Co do ducha, masonerya węgierska je st fana
tyczną, ja k francuska, belgijska i włoska, a prym w niej, jak zresztą we wszystkich stosunkach translitawskich dzierżą żydzi3); tak że W ęgry stały się dla nich „krajem obiecanym11. W sku
tek nieporadności i nieczynności tak katolików świeckich, jak i duohowieństwa, a nawet samych biskupów, sekta zżydziona opanowała wszystkie dziedziny życia publicznego; ona też przyczyni
ła się do zaprowadzenia ustaw antyreligijnych,
') A nnuarius Osseg 1 c str. 89 sq. P ośrednikam i byli m asoni K lapka i hr. T eodor Czaky.
V Żydzi stanow ią 67°/„ sum y braci m asonów (Przegląd powszechny z r. 1890, Tom XX V I, str. 148.)
94
9&
jak n. p. o cywiluem małżeństwie (r. 1894). Pod względem politycznym dąży do oderwania Węgier od Austryi, obecnie pod hasłem „uuii personalnej“ ').
V). W Szwajcaryi Belgii i Holandyi.
I. W Szwajcaryi rozszerzyły się loże po roku 1760, ale w ozasie rewolucyi francuskiej zawiesiły wszystkie, oprócz lóż Kantonu Yaud, swe prace. Po naieździe Francuzów w r. 1798, utworzył się tamże rząd tymczasowy, na którego czele stanęli mistrzo
wie lóż dyrektoryalnych Bazylei i Lozanny.
Na początku wieku XIX. reorganizacyą ma- soueryi zajęli się : były nauczyciel cara Aleksandra I.
jen. Cezar de la Harpe, literat Henr. Zchokke i da
wny illuminat Justus G-runer; ale dopiero w roku 1844 założoną została w Bernie Wielka Loża pod nazwą Alpina, która dziś jako Wielka Loża szwaj
carska ma pod sobą 83 lóż, 19 wianuszków m a
sońskich i 3567 „braci". W roku 1834 staraniem Mazziniego powstał związek p. t. „Młoda Sżwajca- ry a “ jako ognisko rewolucyjne, któremu dodał siły zjazd masoński, odbyty w roku 1847 w Paryżu.
Kiedy kantony protestanckie poczęły uciskać katolików, siedm kantonów katolickich utworzyło dla obrony praw swoich związek zwany Sonderbund;
ale w roku 1847 doznały klęski, poozem radykalizm protestancki, popierany przez loże, zadał Kościoło
wi straszne ciosy. Szwajcarya, a szczególnie Gene
wa, stała się siedzibą rewolucyonistów i anarchistów wszelkiej narodowośoi; wszakże tam w roku 1898 zamordowano eesarzowę austryacką Elżbietę; tam Dawid Strauss wydał ohydną książkę p. t. „Życie Jezusa“; tam po r. 1870 srożyło się okrutne prze
śladowanie2) podobne do pruskiego Kulturkampfu.
’J W r. 1906 zw ycięstw o t. z. „Koalicyi“ sprow adziła m asonerya, z br.-. W ekerlem na czele.
») Por. P iu s IX i J e g o P ont. T. III. Roz. IX.
96
Że w niem masonerya miała cząstkę, pokazuje się z odezwy, wydanej przez W. Lożę (Alpina) w li- pcu r. 1873, ziejącej nienawiścią do katolicyzmu1).
II. Pierwsze loże belgijskie powstały w wieku X VIII, a głównem ogniskiem propagandy stało się miasto Liege. W r. 1785 cesarz Józef II. poddał loże w Belgii, która wówozas do Austryi należała, nadzorowi policyi, a przy końcu wieku znaczenie ich upadło i dopiero podniosło się wtenczas, kiedy Kongres Wiedeński przyłączył ten kraj do Holandyi.
Rząd Wilhelma I., podżegany przez masonów, ro z
pędził Jezuitów, osiadłych w Gandawie, usunął wier
nych katolików z urzędów, by ich zastąpić prote
stantami lub masonami, i założył trzy nowe uniwer
sytety, jako rozsadniki idei antykatolickich (18L6).
Po rewolucyi w r. 1830 masonerya, przybra
wszy nazwę „partyi lib e ra ln e jz n a la z ła życzliwego opiekuna w królu Leopoldzie I. (1831—1S65), który sam był wolnomularzem, piastującym wysoką go
dność „Kawalera Kadosz“ ; to też śmielej wystąpiła, do walki z katolikami, w której przewodzili b r . \ : Defacaz, Verhaegeu, Defre, Bara, Goblet d’ Aviella, Van Humbeck, Rogier, Frare Orban i inni. Główne zaciągi lóż były po miastach, a świeżych sił dostar
czały nietylko trzy uniwersytety rządowe (w Bru
kseli, Liege i Gandawie) opanowane prez sektę, nie
tylko dzienniki obrabiające opinię w jej duchu, ale także internacyonalne związki robotników, kongre
sy studentów i stowarzyszenia liberalne, mające przedewszystkiem kierować wyborami, bo najprzed
niejszą areną walki jest tam parlament.
Kiedy w roku 1855 stronnictwo liberalne d o znało porażki, loże masońskie, którym na wniosek w. mistrza Yerhaegena pozwolił W. Wschód belgij- ski rozbierać kwestye religijne i polityczne,
zszere-!} Zam ieścił ją G. P ach tter S. J. w dziele D er stille
K rieg gegen Thron unci Altar II, Alfl. str. 65.
97