Dwa podejścia H. G. Grubla

Przedstawione powyżej dotychczasowe niedociągnięcia teoretyków badających optymalny obszar walutowy, skłoniły H. G. Grubla, do nowego spojrzenia na teorię OCA. Pierwsza podniesiona przez niego kwestia dotyczy niezbędnych zmian instytucjonalnych wymuszonych podczas tworzenia optymalnego obszaru walutowego. Druga kwestia skupia się na metodach analizy kosztów i korzyści z utworzenia optymalnego obszaru walutowego.⁹⁸

Pierwszy poruszony przez H. G. Grubla temat dotyczy konieczności przekazania kompetencji dotyczących prowadzenia polityki monetarnej i fiskalnej na rzecz ponadnarodowego czy ponadregionalnego ośrodka władzy. Założenia te są zgodne z tymi, które przedstawił w swoich pracach P. B. Kenen. Jednak H. G. Grubel precyzyjnie określa

97 R. I. McKinnon, A common monetary standard Or a common currency for Europe?, The Fiscal Constrains, Revista di Politica Economica, 1994, s. 61.

70 swoje przemyślenia na temat oddania części kompetencji narodowych na rzecz organów ponadnarodowych. Uważa bowiem, że w gestii państw należących do danego obszaru powinna pozostać jedynie możliwość określania:

• rozmiarów i struktur wydatków rządowych oraz podatków zapewniających dochody budżetowe,

• wprowadzania ograniczeń dotyczących przepływu czynników produkcji i ograniczeń obrotu handlowego,

• zawierania umów z obcymi państwami.

Oznacza to, że tworzenie obszarów walutowych nie jest warunkowane przez postępy uzyskane w procesie integracji gospodarczej. Stwierdzenie to dawało przyzwolenie wielu podmiotom do podejmowania inicjatyw walutowych bez potrzeby unifikacji polityki zagranicznej czy handlowej. Jeżeli nie unifikacją, to przynajmniej koordynacją polityki prowadzonej przez podmioty regionalne, powinien być uzupełniony postulat H. G. Grubela.

Powyższe założenia zostały przeanalizowane przez A. Bienia, który dostrzegł, że pozostawienie rządom swobody w kształtowaniu polityki handlowej, a szczególnie możliwości wprowadzania barier w przepływie czynników produkcji i obrotach handlowych, może być niekorzystne i wywołać brak efektywności prowadzonej ponadnarodowej polityki monetarnej i fiskalnej przez wspólne władze oraz uruchomić procesy dostosowawcze we wspólnej gospodarce, właściwe dla pojawiającego się szoku.99

Na szczególna uwagę zasługuje druga kwestia opisana przez H. G. Grubla, ponieważ dotyczy praktycznego tworzenia optymalnych obszarów walutowych. Postanowił on przeprowadzić analizę, czy korzyści związane z przystąpieniem przez dane państwo do obszaru walutowego i tym samym usztywnieniem kursu swojej waluty w stosunku do walut pozostałych państw członkowskich, przewyższają wynikające z tego koszty. Zgodnie z przemyśleniami autora, zanim dane państwo zdecyduje się na podjęcie decyzji o przystąpieniu do OCA, powinno przeanalizować wszystkie korzyści i koszty, które mogą wystąpić w związku z tym procesem.

Swoje przemyślenia H. G. Grubel przedstawia na przykładzie dwóch państw, które przystępują do wspólnego obszaru walutowego. Podstawą, na której opiera się autor jest

71 definicja dobrobytu jako funkcji składającej się z trzech zmiennych: stabilności dochodu w czasie, poziomu PKB oraz poziomu narodowej niezależności ekonomicznej. Konsekwencją stworzenia OCA będzie wzrost poziomu realnego dochodu narodowego w obydwóch państwach, który będzie bezpośrednio wynikał z czterech elementów:

• zniknięcia ryzyka kursowego, dzięki czemu nastąpi wzrost efektywności alokacji kapitału na nowo powstałym obszarze walutowym,

• zlikwidowania niepewności we wzajemnych obrotach handlowych w odniesieniu do cen, powiększenia się rynku wewnętrznego, co wpłynie pozytywnie na wzrost skali produkcji i w efekcie obniżenia kosztów,

• stabilizacji cen ze względu na wzrost udziału dóbr niehandlowych w całości produkcji danego obszaru i w takiej sytuacji wahania płynnego kursu walutowego w stosunku do otoczenia zewnętrznego będą w coraz mniejszym zakresie wpływały na kształtowanie się ogólnego poziomu cen,

• wprowadzenia na wspólnym obszarze jednej waluty i zlikwidowania kosztów związanych z wymianą walut, w efekcie czego nastąpią ułatwienia i obniżenie kosztów obsługi fiskalnej i bankowej np. w turystyce, migracji ludności czy obrocie gospodarczym.

Przedstawione powyżej zalety świadczą o słuszności stworzenia OCA przez dwa państwa, jednak H.G. Grubel opisuje także koszty takiego członkostwa. Otóż niekiedy może dojść do sytuacji, gdy państwo będzie zmuszone do zaakceptowania zasad wspólnej polityki gospodarczej, które w danej sytuacji gospodarczej niekonieczne będą zgodne z optymalną polityką danego państwa, a więc zgodzi się na warunki szkodliwe dla jego rozwoju. Taka sytuacja może mieć miejsce w stosunku do np. stopy inflacji, stopy wzrostu gospodarczego czy rozmiarów zatrudnienia. Są to negatywne konsekwencje przystąpienia do wspólnego obszaru z ponadnarodowymi instytucjami.¹⁰⁰

Oceniając wpływ utworzenia wspólnego obszaru walutowego na poziom stabilności dochodu w czasie H. G. Grubel porównuje dwa hipotetyczne kraje o mobilności czynników produkcji w sytuacji kursów płynnych i stałych. W wyniku szoku asymetrycznego, następuje przesunięcie popytu z produktów wytwarzanych w kraju A na

72 produkty w kraju B. Efektem jest wzrost bezrobocia w kraju A oraz wzrost presji inflacyjnej w kraju B. Przy płynnych kursach walutowych następuje deprecjacja waluty kraju A, zmiany relatywnych cen i zmiana struktury popytu na korzyść kraju A. Następuje przywrócenie pełnego zatrudnienia w kraju A oraz ustąpienie presji inflacyjnej w kraju B. Dodatkowo państwa mogą zastosować mechanizmy dostosowawcze w postaci polityki fiskalnej czy monetarnej. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku sztywnych kursów walutowych, gdy relatywne krajowe i zagraniczne ceny nie ulegają zmianie. Brak mobilności siły roboczej i sztywność cen wywołuje wzrost bezrobocia w kraju A, a w kraju B zwiększoną dynamikę poziomu cen. Kraj A nie może zastosować środków w postaci polityki monetarnej czy kursowej w celu redukcji bezrobocia. Rezultatem funkcjonowania sztywnych kursów jest dłuższy czas trwania szoku i jego większy zasięg. Przewaga kursu płynnego nad sztywnym jest tym większa, im większa jest sztywność cen oraz mniejsza mobilność czynników produkcji pomiędzy rozpatrywanymi krajami. Pojawia się jednak czynnik, który przy sztywnych kursach walutowych intensyfikuje stabilność dochodu w czasie. Otóż na większych obszarach walutowych występujące szoki asymetryczne mogą się wzajemnie kompensować i tym samym zmniejsza się prawdopodobieństwo ich występowania oraz wielkość zakłóceń. Biorąc pod uwagę wpływ unii monetarnej na stabilność dochodu w czasie należy podkreślić, że będzie on tym większy, gdy występuje pomiędzy krajami o sztywnych kursach walutowych dodatnia korelacja między szokami asymetrycznymi oraz gdy mniejsze są ograniczenia skuteczności polityki gospodarczej wynikające z niskiej mobilności czynników produkcji, sztywności cen oraz wielkości rezerw walutowych.101

Przedstawione przemyślenia H. G. Grubla zostały poszerzone i rozwinięte przez Geoffrey Wooda, który zwrócił uwagę na korzyści krajów przystępujących do obszaru walutowego, wynikające z ewentualnej możliwości obniżenia poziomu rezerw walutowych istotnych z punktu widzenia obsługi obrotów zagranicznych. Stworzenie OCA powoduje, że nowo powstałe państwa prowadząc wspólną politykę są bardziej samowystarczalne niż uprzednio jako pojedyncze gospodarki narodowe. Ponadto, spora część obrotów wcześniej

73 zagranicznych, po stworzeniu obszaru staje się obrotami wewnętrznymi, a zasoby rezerwowe wszystkich państw ulegają połączeniu.102

Dalsze przemyślenia nad kolejnymi kryteriami optymalnego obszaru walutowego prowadził Giovanni Magnifico.103 Doszedł on do wniosków poruszających kwestię inflacji w państwach obszaru, podobnie jak inni uczeni O. Coffey i J. R. Presley. Zdaniem naukowców, stworzenie obszaru walutowego jest możliwe w sytuacji, gdy wszystkie państwa członkowskie mają podobną skłonność do tolerowania inflacji. Warunkiem jest utrzymywanie inflacji na jednakowym poziomie we wszystkich zainteresowanych państwach. Jednak, zgodnie z poglądami G. Magnifico, nie jest możliwe utrzymywanie stałego poziomu w kilku, a co więcej kilkunastu gospodarkach, ponieważ wynika ona ze stopni monopolizacji gospodarki, postaw związków zawodowych czy chociażby różnych poziomów rozwoju gospodarczego. Poszczególne państwa wykazują różne skłonności do inflacji. I tak w sytuacji istnienia na terenie OCA państw o różnych poziomach inflacji mogłoby dojść do wystąpienia przepływów kapitałowych, które negatywnie wpłynęłyby na rozwój gospodarczy. W związku z tym niemożliwym jest prowadzenie na danym obszarze jednakowej polityki gospodarczej.¹⁰⁴

Teorię przedstawioną przez H. G. Grubla, dotyczącą analizy kosztów i korzyści wynikających z przystąpienia danego państwa do optymalnego obszaru walutowego, popiera Yoshihide Ishiyama. Jest on także przekonany, że różnice zarówno w stopie inflacji, jak i wzroście wynagrodzeń wynikające z preferencji społecznych, a także konfliktowo prowadzona polityka regulowania krajowego popytu, są czynnikami o wiele istotniejszymi niż te, które charakteryzują optymalny obszar walutowy.105

Podsumowując, zdaniem H. G. Grubela analiza optymalności obszaru walutowego wymaga oceny wpływu usztywnienia kursu walutowego na bogactwo danego obszaru. Obszar będzie optymalnym tylko wtedy, gdy korzyści wynikające z utworzenia unii zamieszkuje dany obszar. Przedstawiona teoria H. G. Grubela stała się podstawą do

102 G. E. Wood, European Monetary Union and the U.K. – A cost Benefit Analysis, Surrey papers in Economics nr. 9, 1973.

103 G. Magnifico, European Monetary Unification for Balanced Growth: A New Approach, Princeton 1971. 104 E. Drabowski, Pieniądz…, op. cit., s. 149.

105 I. Ishiyama, The Theory of Optimum Currency Areas: A Survey, IMF Staff Papers nr. 22, 1975, s. 344-383.

74 dalszych rozważań teoretyków nad korzyściami i kosztami wynikającymi z utworzenia obszaru walutowego.