Specjalizacja a endogeniczność

Doktryna mówiąca o endogeniczności wskazuje także na korzystne powiązania pomiędzy integracją handlową a korelacją cyklów koniunkturalnych. Głównym mechanizmem jest to, że integracja walutowa redukując koszty wymiany handlowej prowadzi do eliminacji ryzyka kursowego oraz kosztów ubezpieczenia. Jednak przyjęcie wspólnej waluty jest postrzegane jako trwalsze i poważniejsze zobowiązanie państw niż samo usztywnienie kursów walutowych. Powinno to sprzyjać symetryczności szoków, dzięki wzrostowi powiązań handlowych.127 J. Frankel oraz A. Rose są zdania, że utworzenie unii celnej prowadzi do zwiększenia integracji handlowej oraz korelacji cykli. Natomiast stworzenie przez te same państwa unii walutowej sprawi, że korelacja cykli oraz stopień wymiany wzrosną w jeszcze większym stopniu i kraje będą czerpać większe korzyści z przystąpienia do unii walutowej (Wykres 16). Oznacza to, że niektóre kryteria mimo, że nie zostały spełnione ex ante, mogą zostać spełnione ex post.

Przeprowadzoną analizę obrazuje linia OOW, która jest kombinacją stopnia otwartości gospodarki, czyli integracji handlowej oraz korelacji cyklów koniunkturalnych danej gospodarki względem OCA. Opadający kształt linii wskazuje, że wzrost asymetryczności gospodarek powoduje wzrost kosztów unii walutowej mających charakter makroekonomiczny. Koszty wzrastają dlatego, że im dana gospodarka bardziej różni się od pozostałych należących do obszaru, czyli jest mniej symetryczna (biorąc pod uwagę zbieżność cykli koniunkturalnych), tym bardziej kosztowna jest rezygnacja z narodowej polityki pieniężnej. Mniejszy stopień symetryczności gospodarki może być rekompensowany przez większy stopień otwartości gospodarki, który będzie prowadził do symetrii. Punkty na prawo od linii OOW reprezentują kraje, dla których bilans kosztów i korzyści z integracji monetarnej jest dodatni. Dla tych znajdujących się na linii OOW jest

126 P. Wawrzyński, Postdobrobyt. Przyczyny i skutki kryzysu Europy., Wyd. Von borowiecky, Warszawa 2013, s.114-115.

127 J. McCallum, National Borders Matter: Canada-US Regional Trade Patterns, American Economic Review, no. 85 (3), 1995, s. 615-622.

94 zerowy, a dla pozostałych, zdecydowanie przeważają koszty wynikające z przystąpienia do unii walutowej.128

Wykres 16. Wpływ handlu zagranicznego na korelację dochodów unii monetarnej.

Źródło: P. De Grauwe, F. Mongelli, Endogeneities of Optimum Currency Areas. What Brings

Countries Sharing a Single Currency Closer Together?, ECB Working Papers, no. 468, s. 4.

W dalszych badaniach nad korzyściami z integracji walutowej, naukowcy doszli do wniosku reprezentującego przeciwstawny wobec endogeniczności paradygmat specjalizacji. Zdaniem P. Krugmana czy B. Eichengreena, w ugrupowaniach integracyjnych w większym stopniu pojawiają się tendencje do specjalizacji niż do dywersyfikacji produkcji, o których mówi OCA. Tezę tę potwierdził P. Krugman, opierając się na doświadczeniach amerykańskich. W dłuższej perspektywie integracja prowadzi do powstania dwóch przeciwstawnych sił - w kierunku koncentracji i dekoncentracji produkcji. Zaraz po usunięciu barier handlowych, w krótkim okresie czasu, pojawiają się czynniki dekoncentrujące produkcję. Jednak w dłuższej perspektywie

128 P. De Grauwe, F. Mongelli, Endogeneities of Optimum Currency Areas. What Brings Countries Sharing a

95 coraz większego znaczenia nabierają korzyści skali, które wpływają na koncentrację produkcji. Teza ta sprzyja teorii handlu i korzyści skali, których osiągnięciu sprzyja obowiązywanie jednej waluty. Im większy jest stopień otwartości gospodarki oraz integracji handlowej, tym większa specjalizacja produkcji dóbr ze względu na przewagi komparatywne. W takiej sytuacji mniej zdywersyfikowane gospodarki państw członkowskich unii walutowej mogą stać się bardziej podatne na szoki asymetryczne, a zmniejszona korelacja ich produkcji sprawi, że koszty uczestnictwa w obszarze walutowym będą większe. Wzrost integracji, którego efektem jest przesunięcie kraju z punktu 1 do punktu 2 obrazuje wykres (Wykres 17).

J. Frankel twierdzi, że problem wzrastającej integracji i towarzyszącej jej obniżonej dywersyfikacji jest możliwy do rozwiązania. Jego zdaniem należy rozszerzyć granice optymalnego obszaru walutowego, aby stał się on bardziej zróżnicowany. Wynika z tego, że świat należy skonstruować jako jeden obszar walutowy ze wspólną walutą.

Mówiąc o korelacji cyklów koniunkturalnych i wpływie wspólnej waluty na ich korelację, a tym samym na symetryczność gospodarek, należy ocenić czy wprowadzenie wspólnej waluty bardziej stymuluje handel wewnątrzgałęziowy czy międzygałęziowy¹²⁹. Badania ekonometryczne nad tymi zagadnieniami prowadził J. Frankel. Testował on znaczenie handlu wzajemnego oraz jego wpływ na korelację cykli koniunkturalnych i doszedł do wniosku, że stopień powiązań w handlu wewnątrzgałęziowym ma znaczenie dla trwałości synchronizacji cykli koniunkturalnych. Wówczas, gdy wystąpi szok, zmiana popytu występuje we wszystkich państwach unii walutowej i uzyskiwana jest pozytywna korelacja. Zgodnie z tym wewnątrzgałęziowa specjalizacja stanowi źródło pozytywnej korelacji cykli.130

129 Handel wewnątrzgałęziowy ma miejsce, w sytuacji jednoczesnego eksportu i importu podobnego typu wyrobów między krajami członkowskimi , dzięki czemu konsumenci są zadowoleni, gdyż mają większy wybór, różnorodnych produktów. Produkty są zróżnicowane jakościowo i cenowo. Handel międzygałęziowy – oznacza eksport i import towarów należących do innych grup towarowych i wytwarzanych najczęściej przez inne gałęzie lub branże przemysłowe. Powoduje negatywne konsekwencje w postaci wzrostu kosztów dostosowawczych, gdyż produkcja utrzyma się u najbardziej efektywnych producentów, a zaniknie u innych, w: A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wyd. PWE, Warszawa 2006, s. 104-105. 130 J. Frankel, Real Convergence and Euro Adoption in Central and Eastern Europe: Trade and Business

Cycle Correlations and Endogenous Criteria for Joining EMU, Working Paper Series, no. 04-039, Harvard

96 Wykres 17. Specjalizacja a korelacja dochodów członków unii walutowej.

Źródło: P. De Grauwe, F. Mongelli, Endogeneities of Optimum Currency Areas. What Brings

Countries Sharing a Single Currency Closer Together?, ECB Working Papers, no. 468, 2005 s. 5. Reasumując powyższe rozważania i zastanawiając się, który z efektów przeważy w unii monetarnej, dochodzimy do wniosku, że wszystko zależy od tego, w którym kierunku ewoluować będzie struktura produkcji w zintegrowanych państwach. Korelacji cykli koniunkturalnych w unii walutowej sprzyjać będzie: rosnące znaczenie handlu wewnątrzgałęziowego oraz zwiększona dywersyfikacja struktury produkcji. Z drugiej strony specjalizacja, która spowoduje zmniejszenie dywersyfikacji produkcji może doprowadzić do rozbieżności cyklów koniunkturalnych oraz dochodów. Wskazywałoby to, że unia walutowa jest bardziej podatna na działanie szoków asymetrycznych, co oznacza oddalenie się, a nie przybliżenie do spełnienia kryteriów teorii optymalnych obszarów walutowych.

Wyżej opisane teorie dotyczące tworzenia optymalnych obszarów walutowych uległy istotnej ewolucji na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Mimo wszystko dorobek w tym zakresie nie został jeszcze zamknięty. Początkowo starano się wskazać pojedyncze kryteria warunkujące funkcjonowanie optymalnego obszaru walutowego, a z czasem zaczęto bardziej kompleksowo podchodzić do zagadnienia, opierając rozważania na komplementarności prezentowanych warunków integracji monetarnej. Ta forma miała stanowić rozwiązanie. Komplementarne zastosowanie kryteriów integracji gospodarczej

97 miało przyczynić się do ograniczenia zawodności mechanizmów rynkowych w kształtowaniu równowagi wewnętrznej i zewnętrznej.

Analizowane zagadnienie dotyczące teorii optymalnych obszarów walutowych wymaga dalszych badań opartych na modelach ekonomicznych i kompleksowych analizach. Twórcy podejścia klasycznego nie posługiwali się tak skomplikowanymi narzędziami jak późniejsi badacze, którzy opierali się głównie na analizie kosztów i korzyści. Zyskała ona na popularności ze względu na to, że mogli w niej odnaleźć swoje racje zarówno zwolennicy, jak i przeciwnicy integracji walutowej. Nie bez znaczenia dla formułowanych ocen był fakt, że integracja walutowa ma także charakter polityczny dlatego, że decyzja o jej podjęciu ma wymiar polityczny, a przesłanki ekonomiczne stanowią argumenty za i przeciw.

Dotychczasowe teorie optymalnych obszarów walutowych dostarczają bardziej lub mniej usystematyzowanych warunków będących podstawą do tworzenia unii walutowej. Jednak do tej pory określenie optymalnego obszaru walutowego ma jedynie wymiar teoretyczny, gdyż w rzeczywistości gospodarczo-politycznej tego rodzaju optymalna konstrukcja obszaru walutowego nie istnieje. Integracja walutowa będzie wymagała opracowania koncepcji teoretycznych weryfikujących w sposób bardziej doskonały istniejące kryteria i dostosowujących je do zmian gospodarczych mających miejsce w gospodarce światowej i układzie stosunków międzynarodowych.

Opisane teorie oraz ewolucja, jaka do tej pory dokonała się na płaszczyźnie integracji walutowej stanowią podstawę do przeprowadzenia rozważań w kolejnych rozdziałach niniejszej pracy nad funkcjonowaniem Unii Gospodarczej i Walutowej. Oprócz analizy stopnia, w jakim poszczególne kraje tworzące unię walutową wypełniają kryteria przedstawione w teorii OCA, uwzględnione zostaną także zalecenia formułowane przez instytucje i prawodawstwo unijne. Szczególne miejsce zostanie poświęcone aspektom dotyczącym kryterium mobilności czynników produkcji, otwartości gospodarek, polityce pieniężnej i fiskalnej oraz integracji rynku finansowego. Wysoki stopień powiązań gospodarek oraz podobieństwo wyników ekonomicznych pozwolą domniemywać, że korzyści z integracji walutowej przewyższają koszty.

98