Zalety i wady currency board i wspólnej waluty

Wprowadzenie currency board niewątpliwie prowadzi do ograniczeń w zakresie wpływania przez dane państwo na poziom kursu walutowego, wielkość bazy monetarnej oraz wysokość stóp procentowych. Wielkości te są regulowane przez siły rynkowe. Ponadto, zobowiązanie do utrzymywania sztywnego kursu walutowego eliminuje możliwość zwiększania bądź zmniejszania ilości banknotów w gospodarce. Wszystkie działania uzależnione są od zmiany wielkości rezerw walutowych.

Podstawowe zalety dla danego państwa wynikające z przyjęcia systemu izby walutowej to: podniesienie wiarygodności i zwiększenie dyscypliny polityki makroekonomicznej, a co najważniejsze eliminacja ryzyka kursowego w prowadzeniu wymiany handlowej z innymi państwami. Bank Centralny nie ma możliwości prowadzenia polityki pieniężnej nastawionej na osiąganie celów krótkookresowych - głównie

53A. R. Gosh., A. M. Gulde, H. C. Wolf, Exchange Rate Regime. Choices end Consequences, Wyd. The MITPress, Massachusetts 2003, s. 40.

39 pobudzania wzrostu gospodarczego - tym samym komunikując rynkom finansowym, że stosowanie się do rygorystycznych reguł izby walutowej zapewni stabilność cenową. Ponadto, system izby walutowej nie pozwala na dowolne finansowanie banków komercyjnych, co częściowo ogranicza możliwość kontrolowania stóp procentowych przez BC na rynku międzybankowym. Niewątpliwą korzyścią ze stosowania systemu currency

board jest także możliwość ograniczenia inflacji.

System izby walutowej może wywoływać również niebezpieczne zagrożenia, a mianowicie przenoszenie tendencji inflacyjnych z zewnątrz, gdyż podaż pieniądza w monetarnym systemie danego kraju jest uzależniona od emisji, która jest prowadzona przez kraj rezerwowy. Innym powodem możliwości wystąpienia inflacji w kraju stosującym system izby walutowej, jest wzrost podaży pieniądza spowodowany napływem kapitału zagranicznego, co wiąże się z dodatnim saldem bilansu płatniczego oraz przyrostem zasobów dewizowych. Jednak największym niebezpieczeństwem jest brak możliwości przeciwdziałania procyklicznym zmianom dotyczącym realnych stóp procentowych, które mogą spowodować wystąpienie nierównowagi w gospodarce. Ponadto, duża sztywność cen i płac w momencie wystąpienia negatywnych szoków zewnętrznych, może mieć istotny wpływ na spadek konkurencyjności gospodarki, czego efektem będzie zahamowanie wzrostu gospodarczego. Wszystkie wyżej wymienione skutki wynikają z braku wpływu BC na politykę pieniężną, która nie podlega kontroli narodowej. System izby walutowej wymaga automatycznej regulacji podaży pieniądza przez dopasowania na poziomie stopy procentowej, co powoduje znaczną fluktuację stopy procentowej. W sytuacji spadku zaufania zagranicznych inwestorów i ucieczki kapitału jest ona szczególnie gwałtowna. Warunkiem koniecznym do skutecznego stosowania przez państwa systemu izby walutowej, który gwarantuje ograniczenie inflacji, jest posiadanie silnego i rozwiniętego sektora bankowego, który jest w stanie poradzić sobie z wahaniami stóp procentowych.⁵⁵

Badania poświęcone currency board dowodzą, że kraje z systemem CB mają inflację niższą od pozostałych stosujących sztywne kursy walutowe przeciętnie o ok. 4 punkty procentowe. Jest to wynikiem tzw. efektu dyscyplinującego polegającego na wolniejszym przyroście pieniądza w obiegu, gdyż jego kształtowanie podlega ścisłym

55 Ł. Antas, Systemy izby walutowej. Korzyści i zagrożenia dla krajów rozwijających się, Materiały i Studia, NBP, Warszawa 2001, Zeszyt nr 133., s. 7-8, 56-57, 78-79.

40 regułom. Ponadto, drugim i ważniejszym efektem jest tzw. efekt wiarygodności mówiący o tym, że wiarygodne stosowanie jasnej reguły prowadzenia polityki pieniężnej zmniejsza oczekiwania inflacyjne, powoduje wzrost zaufania do pieniądza krajowego zwiększając popyt na pieniądz, co przy danym poziomie podaży oznacza niższą inflację. Co ciekawe, kraje stosujące CB mają także niższy poziom deficytu budżetowego oraz wyższe tempo wzrostu gospodarczego (Tabela 4).⁵⁶

Tabela 4. Currency board na tle innych systemów walutowych (dane w %).

Źródło: A. Gosh, A. M. Gulde, H. Wolf, Currency Boards: The Ultimate Fix?, IMF Working Paper WP 98/8, 1998, s. 11.

Drugim, wymienionym sztywnym kursem walutowym jest tzw. rezygnacja z własnej waluty, co polega na przyjęciu waluty innego państwa jako wyłącznego środka płatniczego na terenie danego kraju, np. dolaryzacja, lub przynależność do unii monetarnej ze wspólną walutą jako obowiązującym środkiem płatniczym. Takie rozwiązanie uważane jest za najbardziej trwałą formę kursu sztywnego, ale jego zastosowanie oznacza całkowitą rezygnację z prowadzenia niezależnej polityki pieniężnej przez władze monetarne.

Korzyści i koszty związane z przyjęciem wspólnej waluty zostaną szeroko omówione w kolejnych rozdziałach niniejszej pracy. Jednak do najważniejszych zalet należy zaliczyć: eliminację kosztów transakcyjnych oraz ryzyka kursowego, brak konieczności utrzymywania wysokich rezerw walutowych, spadek realnych stóp procentowych oraz stabilność monetarną. Podobnie jak w przypadku izby walutowej, największą wadą, jest utrata możliwości oddziaływania na politykę monetarną, a więc dane

56 A. Gosh, A. M. Gulde, H. Wolf, Currency Boards: The Ultimate Fix?, IMF Working Paper WP 98/8, 1998, s. 11.

41 państwo traci prawo emisji pieniądza przez narodowy bank centralny, rezygnuje z prowadzenia własnej polityki kształtowania podaży pieniądza i stóp procentowych.

Zdaniem ekonomisty, Ivo Maesa występuje znacząca różnica w osiąganiu korzyści pomiędzy krajami tworzącymi unię walutową ze wspólną walutą a zastosowaniem stałych kursów wymiany. Jedynie w przypadku wprowadzenia jednolitej jednostki pieniężnej istnieje możliwość wyeliminowania części kosztów transakcyjnych. Głównie mowa tutaj o kosztach związanych z eliminacją ryzyka kursowego, co ma znaczenie dla gospodarek otwartych, w których nie są dobrze rozwinięte terminowe rynki walutowe, dla krajów, w których występuje koncentracja obrotów handlowych z jednym krajem lub niewielką grupą krajów, mających wspólną walutę. Zastosowanie wspólnej waluty pozwala zaoszczędzić ok. 0,3-0,4% PKB krajów UE. Również przejrzystość cen jest znacznie większa gdy mamy do czynienia z jedną, wspólną walutą niż w sytuacji zachowania walut narodowych i sztywnego kursu. Umożliwia to zacieśnienie powiązań integracyjnych na rynku czynników produkcji i dóbr.⁵⁷

Reasumując powyższe rozważania nad dwoma możliwościami przyjęcia przez państwa stałych kursów walutowych, dochodzimy do wniosków, że żadnego systemu nie można jednoznacznie określić jako najlepszego, ponieważ każdy ma swoje zalety i wady. Currency board jest systemem poleconym do wprowadzenia przez państwa nie mające doświadczenia w prowadzeniu niezależnej polityki monetarnej. Stanowi znakomite narzędzie do przejścia od hiperinflacji i kryzysu gospodarczego do zdrowego rozwoju i stabilności cen. Oczywiście wprowadzenie CB wymaga spełnienia warunków towarzyszących, czyli oparcia się na odpowiedzialnej polityce fiskalnej i elastycznej gospodarce. W przypadku unii monetarnej również stawiane są warunki konieczne do spełnienia przez państwa pragnące przystąpić do wspólnego obszaru walutowego. Jednak zasadność ich przestrzegania niekoniecznie daje takie same efekty jak w przypadku currency board. Dane dotyczące przestrzegania kryteriów konwergencji decydujących o przystąpieniu danego państwa do strefy euro, o których szczegółowo traktują kolejne rozdziały, wskazują, że ich realizacja i respektowanie reguł w nich zawartych nie ma większego znaczenia i niekoniecznie chroni państwa przed wybuchem kryzysu. Państwa, które stawiane były za wzór do naśladowania, biorąc pod uwagę tempo rozwoju i stan

57 I. Maes, Economic Thought and the Making of the European Economic Community, National Bank of Belgium, 09.2000.

42 finansów, nieoczekiwanie stały się ofiarami kryzysu strefy euro. Wynika z tego, że aby zapobiec kolejnym kłopotom w unii walutowej nie wystarczy za wszelką cenę egzekwować przestrzegania kryteriów z Maastricht, ale należy zwrócić uwagę na inny, istotny element. Pytanie brzmi tylko, co stanowi ten jeszcze jeden element, który doprowadził do załamania w strefie euro? ⁵⁸