Podstawowe aspekty zarządzania jakością przedsięwzięć informatycznych Nim przejdziemy do przedstawienia szczegółowych problemów zarządzania

jakością w wybranych modelach i metodykach realizacyjnych należy - dla czytel­

ności i kompletności wywodów - umiejscowić samo zagadnienie jakości w przed­

miotowym obszarze przedsięwzięć informatycznych. Skorzystać w tym celu należy zarówno z literatury z zakresu nauk o zarządzaniu oraz kwalitologii (nauki o jako­

ści), w tym odnoszącej się do specyfiki zarządzania innowacjami i nowymi tech­

nologiami, jak również wypracowanych standardów czy też wytycznych praktycz­

nych, zwłaszcza unormowań ISO 900x, tzw. modeli nagród jakości i specyfikacji powstałych z myślą o branży informatycznej3.

Na wstępie przyjmiemy na potrzeby dalszych rozważań za normą ISO 8402 oraz określeniami pochodzącymi z TQM, że jakość to ogół cech i właściwości obiektu (produktu lub usługi) wiążących się z jego zdolnością do zaspokojenia stwierdzonych i oczekiwanych potrzeb użytkowników4. W przypadku przedsię­

wzięć informatycznych produktem jest z reguły tworzony, modyfikowany, bądź wdrażany system, a usługą działania projektowo-programowe, implementacyjne czy też konsultingowe. Wszystkie struktury, procesy i czynności mające na celu stworzenie warunków dla osiągania założonych celów jakościowych składają się na system jakości.

Nie wchodząc w tym miejscu w szczegółowe opisy, które są zawarte m.in. w normach ISO oraz powoływanych pracach5 można stwierdzić, że system jakości ma za zadanie realizację dwóch podstawowych grup działań, tj. zarządzania jako­

ścią i zapewnienia jakości. Zarządzanie jakością jest prowadzone głównie na we­

wnętrzne potrzeby organizacji i obejmuje wszystkie funkcje wynikające z przyjętej

3 Szeroki przegląd literatury z tego zakresu zawierają bibliografie zawarte w pracach (Dahlgaard, 2000), (Dyczkowski, 2001a), (Dyczkowski, 2001b), (Hamrol, 1998), (Kezsbom, 2001), (Krawiec, 2000), (Miłosz, 2000), (Niemiec, 2001), (Sikorski, 2000) i

polityki jakości i jej celów. Natomiast zapewnienie jakości to zespól odpowiednich procedur i dokumentów, których głównym zadaniem jest demonstrowanie zdolno­

ści firmy do spełnienia wymagań szeroko rozumianych odbiorców, jak też prak­

tyczne dowodzenie, że to co zostało zapisane w umowach czy też określone w założeniach projektowych, będzie w pełni zrealizowane. Należy dodatkowo zwró­

cić uwagę, że skuteczny system jakości swym zakresem obejmuje wszystkie jed­

nostki organizacyjne uczestniczące w przedsięwzięciu, a najważniejszą rolę - pod­

stawową dla osiągnięcia sukcesu - pełnią w nim ludzie, zwłaszcza szeroko rozu­

miane kierownictwo.

Rys. 1. Obszary zarządzania przedsięwzięciami w modelu Project Management Institute Źródło: opracowanie własne na podstawie [19][20].

System jakości nie może być oczywiście rozpatrywany w oderwaniu od in­

nych aspektów funkcjonalnych i strukturalnych dowolnej działalności, co w przy­

padku zarządzania przedsięwzięciami uwidacznia wyraźnie model opracowany przez Project Management Institute [19]6, w którym jakość (dokładniej zarządzanie nią) jest uznawana za jeden z dziewięciu podstawowych obiektów stanowiących przedmiot procesów zarządzania, ściśle powiązany z pozostałymi wyodrębnionymi obszarami (por. rys. 1). Mimo, że z punktu widzenia współczesnych poglądów na kompleksowe zarządzanie jakością jest to spojrzenie zawężone, zwłaszcza w odniesieniu do wyznaczonego zakresu funkcjonalnego, gdyż pomija sterowanie (a więc wbudowanie niezwykle ważnych pętli sprzężeń zwrotnych) i doskonalenie (bardzo istotne zgodnie z podstawową dla TQM zasadą kaizen, czyli ustawicznego

6 Zobacz m.in. (PMI, 1996) i (PMI, 2000).

101

doskonalenia pracy i jej efektów czy też tzw. cyklem PDCA doskonalenia jakości Deminga7), a nadmiernie eksponuje działania kontrolne, to obrazuje ono miejsce i rolę działań projakościowych w całokształcie zarządzania przedsięwzięciami.

Proces realizacji przedsięwzięcia Cel realizacji

przedsięwzięcia (system)

Obiekt, miejsce realizacji przedsięwzięcia

Zespół realizatorów przedsięwzięcia

Rys. 2. Związki zarządzania jakością z obiektami przedsięwzięć informatycznych Źródło: opracowanie własne.

W przypadku przedsięwzięć informatycznych należy zauważyć, że kategorię jakości, a tym samym zakres działania systemu jakości należy odnieść do czterech podstawowych warstw, które są przedmiotem zarządzania w ramach takich przed­

sięwzięć (patrz rys. 2), a mianowicie: realizowanego systemu informatycznego (czyli celu przedsięwzięcia), procesów wykonawczych i zarządzania (czyli wszyst­

kich działań, które muszą zostać wykonane, aby osiągnąć założony wynik), organi­

zacji prowadzącej projekt (czyli zespołów realizatorów) oraz obiektu, na rzecz którego przedsięwzięcie jest wykonywane (czyli odbiorcy jego wyniku).

Szczegółowe relacje między zarządzaniem jakością a wyodrębnionymi na rys. 2 obiektami nie będą ze względu na ograniczone ramy opracowania przed­

miotem opisu, natomiast muszą być one w rzeczywistości dokładnie określone dla poszczególnych faz cyklu życia przedsięwzięcia, zwłaszcza podczas jego definio­

wania i planowania, gdy opracowywane są plany zapewnienia jakości oraz two­

7 Gykl projakościowych działań zarządczych i wykonawczych PDCA (Plan-Do-Check-Act) opracowany przez E.W. Deminga ujmuje dynamicznie sterowanie jakością procesów oraz produktów i orientuje je na ustawiczne doskonalenie. Porównaj m.in. prace (Dahlgaard, 2000), (Hamrol, 1998), (Wawak, 1996).

rzone o d p o w ie d n ie p ro c ed u ry k o ntrolne, ob ejm u jące w szy stk ie d zia ła n ia p rojako-

8 Większość autorów podkreśla, że dla zapewnienia odpowiedniej jakości systemu infor­

matycznego najważniejsze jest poprawne zdefiniowanie kryteriów jakościowych, gdyż tylko wtedy możliwe jest zebranie wymagań i oczekiwań użytkowników systemu, a także przyporządkowanie im miar pozwalających najpierw precyzyjnie planować, a następnie oceniać i kontrolować wartości uzyskiwane w czasie prowadzonego projektu. Tworząc takie listy kryteriów można posłużyć się m.in. drzewami jakości McCalla (por. normę ISO 9126) lub Brinkwortha czy cechami systemów wielokrotnego wykorzystania opracowa­

nymi przez NIST. Zobacz (Jelonek, 2001), (Miłosz, 2000), (NIST, 1994) i (Sikorski, 2000).

Projakościowe planowanie oraz organizacja procesów wykonawczych i zarządzania po­

winny być integralnym elementem metodyki według której jest prowadzone dane przed­

sięwzięcie, przy czym w części związanej z zapewnieniem jakości metodyka taka winna być zgodna z normą ISO 9000-3, modelem SE-CMM, wytycznymi TickIT czy przystoso­

wanym dla potrzeb oceny jakości wytwarzania i wdrażania systemów informatycznych modelem EFQM. Zobacz (Dyczkowski, 200Ib) oraz (Miłosz, 2000). W pracy (Stokalski, 1999, s. 28) wymienia się następujące elementy planu jakości: określenie zakresu odpowie­

dzialności za jakość prac w zespołach projektowych, określenie działań projakościowych podejmowanych w czasie prac, definicje produktów powstających w projekcie wraz z kry­

teriami ich odbioru, opis organizacji zespołu zapewnienia jakości i procedur jego działania, odniesienia do standardów, metodyk i notacji występujących w projekcie, harmonogram kontroli jakości wbudowany w harmonogram przedsięwzięcia oraz plan testów akceptacyj- nych przy odbiorze systemu.

Obszerne omówienie zagadnień planowania, zapewnienia, kontroli oraz doskonalenia jakości zawierają m.in. prace (Miłosz, 2000, s. 24-29) i (Stokalski, 1999, s. 28-31), a także powoływane opracowania PMI. Porównaj także (Dyczkowski, 200la), ((Dyczkowski, 200lb), (Kezsbom, 2001, rozdz. 4.5 , 10.5 i 12), (Krawiec, 2000, s. 135-139), (Niemiec, 2001) i (Sikorski, 2000).

103

do stosowanego w niej podejścia do zarządzania projektami (zobacz następny punkt) jest tego najlepszym przykładem.

2. Wybrane metodyki zarządzania przedsięwzięciami informatycznymi a