V. Komornik
6.2. Podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej
W art. 52 u.k.s. ust. 1 wskazano, że kuratorzy zawodowi ponoszą odpowie-dzialność porządkową albo dyscyplinarną za naruszenie obowiązków kuratora.
Obowiązki te skonkretyzowane są w innych ustawach i wydanych na ich pod-stawie aktów wykonawczych. Dla kuratorów zawodowych dla dorosłych będą to w szczególności kodeks karny wykonawczy oraz wydane na jego podstawie
81
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 lutego 2013 roku w sprawie sposobu wykonywania obowiązków i uprawnień przez kuratorów sądowych w sprawach karnych wykonawczych. Uprawnienia kuratorów rodzinnych regu-lują m.in. kodeks postępowania cywilnego, kodeks rodzinny i opiekuńczy, czy też ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz akty wykonawcze, w tym rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 czerwca 2014 roku w sprawie nadzoru nad nieletnim.
Art. 12 u.k.s. zawiera delegację dla Ministra Sprawiedliwości do określenia w dro-dze rozporząw dro-dzenia szczegółowego sposobu realizacji uprawnień i obowiązków kuratorów sądowych, uwzględniając potrzebę szybkiego wykonywania orzeczeń sądu oraz zagwarantowania praw i interesów podopiecznych. W rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 roku w sprawie szczegółowego sposobu wykonywania uprawnień i obowiązków dla kuratorów sądowych wska-zano enumeratywnie te obowiązki, dzieląc je w zależności od odmiennych zadań stojących przed kuratorami, którzy wykonują orzeczenia w sprawach karnych lub w sprawach rodzinnych i nieletnich.
Poza zasadą sumienności i rzetelności oraz obowiązku przestrzegania przepisów prawa należy zwrócić uwagę na obowiązek kierowania się zasadami etyki zawo-dowej. Niemniej jednak za uchybienie temu obowiązkowi kurator nie może zo-stać pociągnięty do odpowiedzialności dyscyplinarnej, co stanowi rozwiązanie bardzo nietypowe na tle ogółu zawodów zaufania publicznego47. Ustawa o ku-ratorach sądowych upoważniła w art. 46 ust. 1 pkt 1 Krajową Radę Kuratorów do uchwalenia kodeksu etyki kuratora sądowego. Uchwała Krajowej Rady Ku-ratorów z dnia 6 maja 2004 roku – Kodeks Etyki Kuratora Sądowego dość ogól-nie określa zasady, których mają przestrzegać kuratorzy podczas wykonywania obowiązków. Kurator sądowy według Kodeksu wykonuje swoje zadania zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego i zasada-mi określonyi zasada-mi we wspomnianej uchwale. Kurator powinien przy tym szanować prawa i godność człowieka, uznając jego podmiotowość oraz przestrzegając zasa-dy równego traktowania. Kodeks Etyki Kuratora Sądowego stanowi, że kurator sądowy, wypełniając swoje zadania, winien kierować się zasadami uczciwości, honoru i szacunku dla innych osób oraz przestrzegać dobrych obyczajów. Nieco uwagi poświęcono także relacjom między samymi kuratorami. Zgodnie z zasa-dami kuratorzy powinni m.in. wzajemnie służyć sobie radą, zachowywać
po-47 S. Stasiorowski, Odpowiedzialność porządkowa i dyscyplinarna sądowego kuratora zawodowe-go, „Studia Prawnicze i Administracyjne” 2012, nr 1(3), s. 100.
82
wściągliwość w wypowiadaniu słów krytycznych o współpracownikach w obec-ności podopiecznych i osób postronnych. Ponadto mają w pierwszej kolejw obec-ności o zauważonych zaniedbaniach lub błędach informować bezpośrednio kuratora, a w przypadku rażącego naruszenia obowiązków – bezpośredniego przełożone-go. Oprócz tego powinni bronić kolegi w przypadku zarzucenia mu naruszenia obowiązków lub nieetycznego postępowania, jeśli są przekonani o niesłuszności podejrzeń.
Istotną rolę odgrywają organy nadzorujące pracę kuratorów. Kompetencje nad-zorcze ma kurator okręgowy, nadzór zwierzchni nad działalnością kuratorów zaś pełni Minister Sprawiedliwości.
W art. 68 u.k.s. określono zasady przedawnienia w odniesieniu do spraw dys-cyplinarnych. Ustalono w tym przepisie, że nie prowadzi się postępowania wy-jaśniającego po upływie miesiąca od dnia uzyskania pisemnego zawiadomienia o popełnieniu czynu uzasadniającego odpowiedzialność dyscyplinarną ani po upływie roku od dnia popełnienia tego czynu. Powyższy termin ulega przedłu-żeniu, jeżeli z powodu nieobecności w pracy kurator nie może złożyć wyjaśnień.
Wówczas bieg miesięcznego terminu nie rozpoczyna się, a termin już płynący ulega zawieszeniu do dnia stawienia się kuratora w pracy. Wyjątek od powyż-szych reguł stanowią sprawy dyscyplinarne, które dotyczą czynów mających znamiona przestępstwa. Wówczas przedawnienie dyscyplinarne nie następuje wcześniej niż przedawnienie karne.
6.3. Kary
Jak wspomniano wcześniej, kuratorzy zawodowi ponoszą odpowiedzialność po-rządkową lub dyscyplinarną za naruszenie swoich obowiązków. Karą porządko-wą jest upomnienie, które kuratorowi okręgowemu i jego zastępcy wymierza pre-zes sądu okręgowego, a pozostałym kuratorom – prepre-zes sądu rejonowego. Kara upomnienia nie wymaga postępowania dyscyplinarnego. Kurator w ciągu trzech dni od zawiadomienia go o nałożeniu kary porządkowej upomnienia może się odwołać odpowiednio do Ministra Sprawiedliwości lub prezesa sądu okręgowe-go. Art. 52 ust. 3 u.k.s. z kolei zawiera enumeratywny katalog kar dyscyplinar-nych. Należą do nich:
83
1) nagana;
2) nagana z ostrzeżeniem;
3) nagana z pozbawieniem możliwości uzyskania wyższego stopnia służbo-wego przez dwa lata;
4) usunięcie z zajmowanego stanowiska;
5) wydalenie ze służby kuratorskiej.
Zgodnie z art. 67 u.k.s. prawomocną decyzję o nałożeniu kary porządkowej upo-mnienia oraz odpis prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego dołącza się do akt osobowych kuratora. W przypadku kary wydalenia ze służby kuratorskiej stosunek pracy z kuratorem zawodowym ulega z mocy prawa rozwiązaniu z jego winy, bez wypowiedzenia. Na podstawie art. 70 ust. 1 u.k.s. prezes sądu okręgo-wego zarządza z urzędu usunięcie z akt osobowych kuratora:
1) decyzji o ukaraniu karą porządkową – po roku od jej uprawomocnienia;
2) odpisu orzeczenia sądu dyscyplinarnego o ukaraniu karą przewidzianą w art. 52 ust. 3 pkt 1–4 u.k.s. – po upływie dwóch lat, a karą przewidzianą w art. 52 ust. 3 pkt 5 u.k.s. – po upływie pięciu lat od jej uprawomocnienia.
W przypadku surowszych kar, takich jak nagana, nagana z ostrzeżeniem, naga-na z pozbawieniem możliwości uzyskania wyższego stopnia przez dwa lata czy też usunięcie z zajmowanego stanowiska, okres ten wydłuża się do dwóch lat od uprawomocnienia się orzeczenia wymierzającego karę. W przypadku kary naj-surowszej, czyli wydalenia ze służby kuratorskiej, okres ten wydłuża się do pięciu lat od uprawomocnienia kary.
Zgodnie z art. 24 u.k.s. kurator okręgowy może złożyć wniosek o zawieszenie ku-ratora w pełnieniu obowiązków służbowych w przypadku wszczęcia przeciwko niemu postępowania dyscyplinarnego. Decyzję w tej sprawie podejmuje prezes sądu okręgowego. W przypadku braku wniosku o zawieszenie kuratora prezes są- du okręgowego może podjąć taką decyzję z urzędu. W obu przypadkach okres zawieszenia nie może być dłuższy niż trzy miesiące, a w okresie zawieszenia ku-rator zachowuje prawo do wynagrodzenia i innych świadczeń przysługujących na podstawie stosunku pracy.