IX. Notariusz
9.3. Podstawy odpowiedzialności
Zgodnie z art. 10 § 1 pr. o not. notariusza powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek osoby zainteresowanej po zasięgnięciu opinii właściwej rady notarialnej.
Minister wyznacza także siedzibę kancelarii. Niewyrażenie opinii, o której mowa w powołanym przepisie, w ciągu 60 dni od dnia otrzymania wniosku Ministra Sprawiedliwości uważane jest za wyrażenie opinii pozytywnej.
Minister Sprawiedliwości może odmówić powołania na stanowisko notariusza osoby, o której mowa w art. 10 § 1 pr. o not., tylko wtedy, gdy kandydat nie speł-nia wymogów, o których mowa w art. 11–13 pr. o not. Także dotychczasowe po-stępowanie kandydata budzące wątpliwości co do jego rzetelności, uczciwości lub przestrzegania wartości demokratycznego państwa prawnego może być przyczy-ną niepowołania na stanowisko notariusza.
Na stanowisko notariusza może być powołana osoba, która:
133
1) posiada obywatelstwo polskie, obywatelstwo innego państwa członkow-skiego Unii Europejskiej, państwa członkowczłonkow-skiego Europejczłonkow-skiego Porozu-mienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Ob-szarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje tej osobie prawo podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach;
2) korzysta w pełni z praw publicznych i ma pełną zdolność do czynności prawnych;
3) jest nieskazitelnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywa-nia zawodu notariusza;
4) ukończyła studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej;
5) odbyła aplikację notarialną w Rzeczypospolitej Polskiej i złożyła egzamin notarialny w Rzeczypospolitej Polskiej;
6) ukończyła 26 lat.
Zgodnie z art. 12 § 1 pr. o not. wymagania, o których mowa w art. 11 pkt 4 i 5 pr.
o not., nie stosuje się do osób, które w Rzeczypospolitej Polskiej:
1) uzyskały tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilito-wanego nauk prawnych;
2) zajmowały stanowisko sędziego lub prokuratora;
3) zajmowały stanowisko asesora sądowego przez co najmniej dwa lata;
4) wykonywały zawód adwokata lub radcy prawnego przez co najmniej trzy lata;
5) zajmowały stanowisko radcy lub starszego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa przez co najmniej trzy lata.
Minister Sprawiedliwości zobligowany jest zasięgnąć informacji o kandydacie w Krajowym Rejestrze Karnym. Po zawiadomieniu o powołaniu notariusz jest zobowiązany w ciągu dwóch miesięcy uruchomić kancelarię oraz powiadomić o tym fakcie Ministra Sprawiedliwości. Brak podjęcia czynności powoduje, że powołanie traci moc.
Objęciu funkcji towarzyszy ślubowanie, którego treść została wskazana w art. 15
§ 1 pr. o not.: Ślubuję uroczyście jako notariusz powierzone mi obowiązki
wy-134
pełniać zgodnie z prawem i sumieniem, dochować tajemnicy zawodowej, w postę-powaniu swym kierować się zasadami godności, honoru i uczciwości. Notariusz składa ślubowanie przed Ministrem Sprawiedliwości lub upoważnionym przez niego prezesem sądu apelacyjnego.
Z kolei art. 16 § 1 pr. o not. wskazuje przyczyny odwołania notariusza:
1) zrezygnował z prowadzenia kancelarii;
2) z powodu choroby bądź ułomności został uznany orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków notariusza lub bez uzasadnionej przyczyny odmó-wił poddania się ocenie niezdolności do pracy mimo zalecenia rady wła-ściwej izby notarialnej;
3) ukończył 70 lat;
4) został pozbawiony prawa prowadzenia kancelarii orzeczeniem sądu dys-cyplinarnego;
5) ma orzeczony zakaz wykonywania zawodu na mocy prawomocnego wy-roku sądu;
6) utracił prawa publiczne lub pełną zdolność do czynności prawnych.
Ponadto Minister Sprawiedliwości po wizytacji może odwołać notariusza, gdy charakter dostrzeżonych nieprawidłowości pozwala stwierdzić, że nastąpi-ła oczywista, rażąca obraza przepisów prawa, oraz gdy notariusz uzyskał dwie ujemne oceny w wyniku kolejnych wizytacji przeprowadzonych przez wizytatora samorządu notarialnego lub przedstawicieli ministerstwa. Odwołanie następuje w terminie miesiąca po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej wyda-nej na wniosek Ministra.
Zgodnie z art. 19 § 2 pr. o not. notariusz nie może podjąć zajęcia, które by prze-szkadzało w pełnieniu obowiązków albo w inny sposób uchybiało obowiązkom, w tym nie może się zajmować doradztwem w interesach, pośrednictwem, han-dlem i przemysłem. Dodatkowe zatrudnienie notariusz może podjąć dopiero po uzyskaniu zgody rady właściwej izby notarialnej. Wyjątek w tym zakresie sta-nowi zatrudnienie w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydak-tycznego lub naukowego, chyba że przeszkadza ono w pełnieniu obowiązków zasadniczych. W przypadku braku zgody rady notariusz może wnieść odwołanie do Krajowej Rady Notarialnej, niemniej jednak decyzja w tej instancji jest osta-teczna.
135
Istotnym elementem ze względu na wagę podejmowanych czynności jest obo-wiązkowe ubezpieczenie cywilne notariuszy. Minister właściwy do spraw insty-tucji finansowych, w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości, po zasięgnię-ciu opinii Krajowej Rady Notarialnej oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń, określają w drodze rozporządzenia szczegółowy zakres ubezpieczenia obowiązkowego, w tym termin powstania obowiązku oraz minimalną sumę gwarancyjną.
Również ze względu na charakter czynności podejmowanych przez notariusza ważne jest zachowanie przez niego tajemnicy zawodowej. O tym obowiązku mówi art. 18 pr. o not. Są jednak przewidziane wyjątki. Zachowanie tajemnicy ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujaw-nienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu.
Niemniej jednak Minister Sprawiedliwości może i w tym przypadku zwolnić no-tariusza z jej zachowania. Drugi wyjątek wskazany w przepisach to zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w związku z informacjami udo-stępnianymi na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pienię-dzy oraz finansowaniu terroryzmu. Obowiązek dochowania tajemnicy nie ustę-puje po ustaniu zatrudnienia.
Nadzór nad działalnością notariuszy sprawowany jest przez Ministra Sprawie-dliwości, który obowiązek ten może pełnić osobiście lub zgodnie z treścią art. 42
§ 1 pr. o not. przez prezesów sądów apelacyjnych lub okręgowych; może także wyznaczyć inne osoby.
Minister Sprawiedliwości może zatrudnić notariusza w Ministerstwie Sprawie-dliwości, sądzie apelacyjnym lub sądzie okręgowym do wykonywania czynności nadzorczych nad działalnością notariuszy i organami samorządu notarialnego.
Notariusz ten musi jednak wyrazić zgodę, a podczas pełnienia tej funkcji nie może prowadzić własnej kancelarii. Na obszarze właściwości izby notarialnej czynności nadzorcze wykonuje również rada izby przez swoich członków lub przez wyznaczonych w tym celu notariuszy niebędących członkami rady albo emerytowanych notariuszy. W ramach tego nadzoru przeprowadzana jest w każ-dej kancelarii co najmniej raz na cztery lata wizytacja, która kończy się sporzą-dzeniem protokołu. Rada izby notarialnej przedstawia w terminie miesiąca od wizytacji odpis protokołu Ministrowi Sprawiedliwości i zawiadamia go o środ-kach podjętych w celu usunięcia stwierdzonych uchybień. Jeżeli organy nadzor-cze stwierdzą naruszenie przez notariusza jego obowiązków, to mają prawo żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego.
136
9.4. Kary
W art. 51 pr. o not. zawarty został zamknięty katalog kar dyscyplinarnych. Są nimi:
1) upomnienie;
2) nagana;
3) kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy tego wy-nagrodzenia;
4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii.
Katalog kar zawarty w ustawie jest typowy. Dotkliwość nagany lub kary pienięż-nej jest wzmocniona zakazem udziału ukaranego w organach samorządu nota-rialnego i w sądzie dyscyplinarnym przez trzy lata. Orzeczenie kary pozbawienia prawa prowadzenia kancelarii powoduje, że notariusz może się starać o ponowne powołanie dopiero po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia wspomnianej kary.
Do aplikantów notarialnych i zastępców notarialnych stosuje się przepisy art. 18 i art. 19 pr. o not. oraz przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej notariu-szy. Art. 78 pr. o not. zawiera jednak pewne odmiennie uregulowania. Aplikant odpowiada dyscyplinarnie również za niewypełnianie ustawowych obowiązków aplikanta notarialnego (art. 72c pr. o not.). Ponadto aplikantów obowiązuje nieco inny katalog kar dyscyplinarnych. Pierwsze trzy kary są takie same jak w przy-padku notariuszy, czyli upomnienie, nagana oraz kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsię-biorstw, nie niższa od połowy tego wynagrodzenia. Różnica polega na karach wykluczających ze społeczności notariuszy. Są nimi:
1) skreślenie z wykazu zastępców notarialnych, 2) skreślenie z listy aplikantów notarialnych.
Dużym stopniem dotkliwości charakteryzuje się skazanie na karę nagany, ponie-waż ukarany aplikant nie może zostać powołany na notariusza w terminie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, a skazany na karę pieniężną nie może być przez rok wyznaczony do zastępowania notariusza. W przypadku orzeczenia kary dyscyplinarnej skreślenia z wykazu zastępców notarialnych osoba może się ubiegać o powołanie na notariusza po upływie 10 lat od dnia uprawomocnienia
137
się orzeczenia wspomnianej kary. Aplikant może się ubiegać o ponowny wpis na listę aplikantów po upływie pięciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kary skreślenia z listy aplikantów notarialnych.
Odnotowania wymaga także okres, po którego upływie odpis orzeczenia usuwa się z akt osobowych. Otóż po upływie trzech lat od uprawomocnienia się orze-czenia orzekającego karę upomnienia lub nagany albo pięciu lat od uprawomoc-nienia się orzeczenia orzekającego karę pieniężną, a po upływie 15 lat od uprawo-mocnienia się orzeczenia o pozbawieniu prawa prowadzenia kancelarii Minister Sprawiedliwości zarządza usunięcie odpisu orzeczenia z akt osobowych, jeżeli w tym okresie nie wydano przeciwko ukaranemu innego orzeczenia o nałożeniu kary dyscyplinarnej. Po upływie trzech lat od chwili czynu nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia ulega ono umorzeniu. Nie-mniej jednak w przypadku, gdy czyn nosi znamiona przestępstwa, przedawnie-nie dyscyplinarne przedawnie-nie może nastąpić wcześprzedawnie-niej niż przedawprzedawnie-nieprzedawnie-nie przewidziane w przepisach kodeksu karnego.