Status komornika sądowego w polskim systemie prawnym

Podstawowym aktem prawnym, który obecnie reguluje status prawny komorni-ka, a zarazem stanowi podstawę wykonywania zawodu, jest powołana już wcześ- niej ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komornicy winni wykonywać swoje czynności na podstawie przepisów prawa zawartych w kodeksie postępo-wania cywilnego oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji pod nadzo-rem prezesa właściwego sądu rejonowego. Komornik sądowy pełni te czynności osobiście, z wyjątkiem przypadków opisanych w przepisach prawa.

Komornicy zobowiązani są do wykonywania czynności zgodnie z przepisami, złożonym ślubowaniem oraz zasadami etyki zawodowej ujętymi w Kodeksie Ety-ki Zawodowej Komornika.

Komornicy sądowi są funkcjonariuszami publicznymi podlegającymi ustawom, orzeczeniom sądów oraz prezesowi sądu rejonowego, przy którym działają.

Rewirem komorniczym jest obszar właściwości sądu rejonowego, przy czym w rewirze może działać więcej niż jeden komornik.

Ustawa o  komornikach sądowych i  egzekucji podniosła wymagania stawiane osobom, które chcą zostać powołane na stanowisko komornika. Komornikiem może być osoba, która:

1) posiada obywatelstwo polskie;

2) ma pełną zdolność do czynności prawnych;

3) ma nieposzlakowaną opinię;

4) nie była karana za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe;

5) nie jest podejrzana o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;

63

6) ukończyła studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskała tytuł magistra prawa lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypo-spolitej Polskiej;

7) posiada zdolność psychiczną i  fizyczną pozwalającą na pełnienie obo-wiązków komornika, którą ustala lekarz medycyny pracy;

8) odbyła aplikację komorniczą;

9) złożyła egzamin komorniczy;

10) pracowała w charakterze asesora komorniczego co najmniej dwa lata;

11) ukończyła 26 lat.

Zwolnieni z wymogów 8-10 są sędziowie, asesorzy sądowi, prokuratorzy, adwo-kaci, radcowie prawni, notariusze, radcowie lub starsi radcowie Prokuratorii Ge-neralnej Skarbu Państwa oraz osoby posiadające tytuł doktora nauk prawnych.

Komornik zostaje powołany przez Ministra Sprawiedliwości z jego inicjatywy lub na własny wniosek po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby komorniczej;

z kolei asesora komorniczego powołuje prezes właściwego sądu apelacyjnego na wniosek zainteresowanego po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby komor- niczej.

Minister Sprawiedliwości przesyła odpisy właściwych wniosków wraz z załącz-nikami radzie właściwiej izby komorniczej w celu wyrażenia przez nią opinii.

Rada ma 21 dni na zaopiniowanie wniosku, lecz w przypadku braku opinii nie zostaje zatrzymany dalszy bieg wniosku. Zainteresowany może się ubiegać w tym samym czasie tylko o jedno stanowisko komornika.

Komornik jest zobowiązany w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia o po-wołaniu utworzyć lub objąć kancelarię i zgłosić ten fakt Ministrowi Sprawiedli-wości. Każda zmiana adresu kancelarii rodzi obowiązek powiadomienia w ciągu 14 dni właściwego prezesa sądu rejonowego i Ministra Sprawiedliwości.

W celu zapewnienia ciągłości w zawodzie komornik zobowiązany jest zatrudnić w okresie trzech lat aplikanta komorniczego.

Minister Sprawiedliwości może także odwołać komornika. Ustawa o komorni-kach sądowych i egzekucji enumeratywnie wymienia, w jakich przypado komorni-kach ko-mornik może być odwołany. Zgodnie z art. 15a u.k.s.e. odwołanie następuje, gdy komornik:

64

1) z powodu choroby lub utraty sił uznany został przez lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za całkowicie niezdolnego do pełnie-nia swych obowiązków lub bez uzasadnionej przyczyny odmówił pod-daniu się takim badaniom mimo skierowania przez radę właściwiej izby komorniczej lub prezesa właściwego sądu okręgowego;

2) ukończył 70. rok życia;

3) został ubezwłasnowolniony częściowo lub całkowicie;

4) dopuścił się rażącego lub uporczywego naruszenia przepisów prawa – na wniosek prezesa właściwego sądu apelacyjnego lub prezesa właściwego sądu okręgowego;

5) z  zawinionych przez siebie przyczyn nie wykonał zarządzeń, o  których mowa w art. 3 ust. 3 u.k.s.e. – na wniosek prezesa właściwego sądu apela-cyjnego lub prezesa właściwego sądu okręgowego;

6) nie zawarł umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 24 ust. 2 u.k.s.e. lub utracił to ubezpieczenie z zawinionych dla siebie przyczyn.

Powołanie na stanowisko komornika sądowego wygasa w  momencie, gdy ko-mornik sam zrezygnował z pełnienia funkcji, prawomocnym orzeczeniem dys-cyplinarnym został ukarany poprzez wydalenie ze służby komorniczej, został prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skar-bowe bądź utracił obywatelstwo polskie.

Ważną instytucją prawną jest nadzór komornika. Nadzór nad komornikiem pełni prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, nadzór zwierzchni – Minister Sprawiedliwości poprzez prezesów sądów okręgowych i sędziów-wi-zytatorów, a w zakresie kontroli finansowej przez upoważnione osoby. Niemniej jednak zakres nadzoru Ministra Sprawiedliwości nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu.

Prezes sądu rejonowego nadzoruje wiele czynności z zakresu pracy komornika.

Do prezesa należy m.in. kontrola szybkości, sprawności i rzetelności przebiegu postępowania co do spraw, w których zachodzi podejrzenie przewlekłości. Do prezesa sądu rejonowego należy także kontrola nad rachunkowością kancelarii.

Prezes bada też kulturę pracy kancelarii komorniczej, przestrzeganie wyzna-czonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz utrzymywania kancelarii komorniczej na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posia-danych środków. Nadzór prowadzony jest w sposób ciągły. Kontrola może być

65

przeprowadzona w razie potrzeby, ale nie rzadziej niż co cztery lata osobiście lub przez delegowanego sędziego i przy pomocy księgowego, a w zakresie kon-troli finansowej przez upoważnioną osobę, oraz w ramach rozpatrywania skarg i zażaleń niestanowiących przedmiotu rozpoznania sądu w trybie art. 767 k.p.c.

Prezes sądu rejonowego w przypadku wystąpienia nieprawidłowości w funkcjo-nowaniu kancelarii może wydawać zarządzenia, które – nierespektowane przez komornika – bywają podstawą do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub w szczególnych przypadkach do odwołania komornika.

Skargi na czynności komornika nieobjęte nadzorem prezesa sądu rejonowego rozpatrują organy samorządu komorniczego.

Pierwszoplanową rolę w kontroli działalności komorników odgrywa nadzór ju-dykacyjny, w ramach którego strony mogą wnosić o zmianę, uchylenie zaskarżo-nej czynności lub podjęcie czynności, której zaniechano.

Kolejnym organem pełniącym nadzór nad działalnością komorników jest Kra-jowa Rada Komornicza. Wyznacza ona komorników-wizytatorów, którzy zobo-wiązani są do wizytacji komorników danego okręgu nie rzadziej niż raz na trzy lata. Osoby wyznaczone do nadzoru komorników mają prawo do wglądu w dzia-łalność komorników, mogą żądać wyjaśnień oraz w razie stwierdzenia uchybień mogą wystąpić do sądu o zarządzenie w trybie art. 759 § 2 k.p.c. Nadzór ten jed-nak, tak jak w przypadku Ministra Sprawiedliwości, nie może wkraczać w czyn-ności komornicze podlegające nadzorowi judykacyjnemu sądu.

Innym ze środków nadzoru jest obowiązek złożenia przez komornika oświad-czenia majątkowego wynikający wprost z art. 16 ust. 1 u.k.s.e. Oświadczenie to musi zawierać dokładne informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieru-chomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego, a ponadto o na-bytym przez tę osobę albo jej małżonka od Skarbu Państwa, innej państwowej osoby prawnej, gminy lub związku międzygminnego, powiatu, związku powia-tów, związku powiatowo-gminnego lub związku metropolitalnego mieniu, które podlegało zbyciu w drodze przetargu.

Oświadczenie to powinno zawierać dane dotyczące prowadzenia działalności go-spodarczej oraz pełnienia funkcji w spółkach prawa handlowego lub spółdziel-niach, z wyjątkiem funkcji w radzie nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej.

66

Oświadczenie majątkowe składane jest prezesowi sądu apelacyjnego, analizy do-konuje zaś właściwe kolegium sądu apelacyjnego.

Komornik sądowy jest zobowiązany do złożenia oświadczenia przed objęciem funkcji oraz w momencie jej zakończenia, a ponadto do 31 marca każdego roku według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego. Według przepisów ustawy infor-macje te stanowią tajemnice prawnie chronione i podlegają ochronie przewidzia-nej dla informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” określoprzewidzia-nej w przepisach o ochronie informacji niejawnych, chyba że komornik, który złożył oświadcze-nie, wyraził pisemną zgodę na ich ujawnienie.