Ogólne wnioski na temat sądownictwa dyscyplinarnego w zawodach

w zawodach zaufania publicznego

W dziewięciu zawodach, w których udało się uzyskać orzeczenia organów dys-cyplinarnych, zakres zachowań stanowiących podstawę zarzutów jest zróżnico-wany. Niemniej jednak w przypadku każdej profesji wyodrębnia się wyraźnie pewna grupa, którą stanowi naruszenie obowiązków dotyczących wykonywania czynności zawodowych. Zdecydowana ich większość to przewinienia niestano-wiące czynów zabronionych w rozumieniu przepisów prawa karnego. Równocze-śnie w zdecydowanej większości przypadków wymierzone kary miały charakter symboliczny: polegały na udzieleniu nagany, upomnienia lub na użyciu innego podobnego środka. Z jednej strony można stwierdzić, że reakcja organów samo-rządu powinna w pierwszej kolejności polegać właśnie na zwróceniu uwagi na nieprawidłowe wykonywanie zawodu i wyrażeniu dezaprobaty. Z drugiej jednak strony – przykładowo – w przypadku wykroczeń drogowych ujawnienie karal-nego zachowania skutkuje z reguły wymierzeniem kary pieniężnej. Trzeba sobie zatem zadać pytanie, czy celowe jest utrzymywanie systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej, który okazuje się czasochłonny i pracochłonny ze względu na

197

konieczność zachowania niezbędnych gwarancji procesowych dla obwinionych, jeżeli najczęściej służy karaniu w jedynie symboliczny sposób działań, które są nieumyślne i których występowania nie da się uniknąć.

Z powyższymi rozważaniami wiążą się ogólniejsze wątpliwości dotyczące funkcji spełnianej przez przepisy o odpowiedzialności dyscyplinarnej. Należałoby oce-nić, czy rzeczywiście wpływają one na zachowania osób zobowiązanych do prze-strzegania prawa i etyki zawodowej. Prawdopodobnie w zdecydowanej większości przypadków przedstawiciele poszczególnych zawodów mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności także (albo przede wszystkim) na podstawie innych prze-pisów prawa powszechnie obowiązującego – i to właśnie groźba odpowiedzial-ności karnej, administracyjnej, cywilnej czy pracowniczej będzie miała dla tych osób decydujące znaczenie. Istotnym czynnikiem wpływającym na ich zachowa-nia są też zapewne renoma, która umożliwia pozyskanie i utrzymanie klienteli, oraz opinia przełożonych (w odniesieniu do osób wykonujących swe obowiązki w ramach stosunku pracy lub podobnego). Na przykład dla lekarza czynnikiem powstrzymującym przed fałszowaniem recept czy poświadczaniem nieprawdy w zwolnieniach lekarskich jest przede wszystkim groźba odpowiedzialności kar-nej, w tym kary pozbawienia wolności oraz orzekanego przez sądy powszechne środka karnego w postaci zakazu wykonywania zawodu. W przypadku lekarza weterynarii kluczowe znaczenie będzie miała opinia klientów wpływająca na po-pyt na usługi danej osoby, a nie perspektywa otrzymania kary nagany w przy-padku błędnego leczenia. Można również założyć, że dla pielęgniarki czy położ-nej znacznie bardziej dolegliwym skutkiem stawienia się do pracy pod wpływem alkoholu jest możliwość zwolnienia w trybie dyscyplinarnym niż wymierzenia kary nagany przez sąd samorządu pielęgniarek i położnych.

Dla powyższych wniosków kluczowe znaczenie mają dwie okoliczności: po-krywanie się kompetencji sądów dyscyplinarnych i  surowość orzekanych kar dyscyplinarnych (czy raczej jej brak). Odpowiedzialność dyscyplinarna, mają-ca charakter karny w szerokim znaczeniu, nakłada się na odpowiedzialność na podstawie innych dziedzin prawa. Postępowanie przed organami samorządu po-krywa się z innymi postępowaniami. Rezultatem jest z reguły wymierzenie kary niezbyt dolegliwej, a w większości przypadków – jak pokazał przeprowadzony monitoring – czysto symbolicznej. W przypadku cięższych naruszeń orzekane są zwykle również kary łagodne, uzasadniane wydanymi wcześniej surowymi rozstrzygnięciami sądów powszechnych w  postępowaniu karnym czy konse-kwencjami w miejscu pracy. Kary najsurowsze, polegające na pozbawieniu prawa

198

wykonywania zawodu, są orzekane niezwykle rzadko. Tylko sporadycznie moż-na się spotkać z orzeczeniami skutkującymi zawieszeniem prawa wykonywania zawodu czy wymierzeniem kary pieniężnej. Substytutem tej ostatniej jest z regu-ły obciążenie kosztami postępowania, co w przypadku nagany czy upomnienia stanowi nieraz jedyną wymierną dolegliwość dla obwinionego.

Należy ponadto zwrócić uwagę na występującą we wszystkich zawodach zło-żoność stanu prawnego, na podstawie którego orzekają organy dyscyplinarne.

W mniejszym stopniu dotyczy to materialnoprawnych podstaw odpowiedzial-ności, chociaż istniejący przeważnie nakaz stosowania zarówno przepisów ustaw regulujących wykonywanie danego zawodu, jak i  kodeksu etyki zawodowej oraz kodeksu karnego rodzi daleko idące konsekwencje. Przejawiają się one już w kwalifikacji prawnej czynów zarzucanych obwinionemu. Często zarzuty nie są formułowane poprawnie – problem stanowi nieraz nawet wskazanie przepisu stanowiącego materialnoprawną podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej.

Znaczne trudności sprawia organom dyscyplinarnym kwestia wyłączania wie-lości ocen występująca w sytuacji, w której to samo zachowanie narusza więcej niż jeden przepis ustawy lub kodeksu etyki. Przede wszystkim jednak braku-je braku-jednolitej praktyki w zakresie wymierzenia kar za kilka zachowań. W wie-lu przypadkach wymierzana jest kara łączna mimo braku uzasadnienia tego rozstrzygnięcia. Może to dziwić wobec faktu, że powyższe kwestie stosunkowo często występują w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozpoznającego kasacje od orzeczeń dyscyplinarnych. Daleko posunięta wadliwość orzeczeń organów sa-morządowych zdaje się wynikać tylko z braku właściwego przygotowania osób wchodzących w ich skład.

Tym, co jest jednak szczególnie widoczne we wszystkich analizowanych zawo-dach, okazuje się złożoność stanu prawnego w zakresie postępowania w spra-wach dyscyplinarnych. W przypadku większości zawodów istnieje konieczność stosowania przepisów ustawy regulującej postępowanie dyscyplinarne oraz od-powiedniego stosowania kodeksu postępowania karnego. W części zawodów wy-stępują ponadto rozporządzenia wykonawcze zawierające szczegółowe regulacje.

W rezultacie podstawy prawne procedowania są bardziej złożone niż w przypad-ku orzekania przez sąd powszechny w przedmiocie odpowiedzialności za prze-stępstwo. Nie można się dziwić, że nierzadko zdarzają się błędy proceduralne.

Można wnioskować, że uchybienia w tym zakresie – na przykład występująca często niedostateczna szczegółowość uzasadnień – wynikają z przekonania osób zaangażowanych w postępowanie dyscyplinarne o tym, iż wymagania