Pogl¹dy Jakuba z Parady¿a

Dorobek Jakuba z Parady¿a w ujêciu kwantytatywnym i kwalitytatywnym

Literatura naukowa wykazuje rozbie¿noœæ co do liczby prac Jakuba z Parady¿a⁸⁹. Wed³ug Damiana Augustyna Kusia znamy jego 24 traktaty moralne i 32 teologiczno-moralne⁹⁰. Zdaniem W³adys³awa Augustyna Jakub opracowa³ 80 wiêkszych dzie³⁹¹, podobnie twierdzi ks. Jan Misiurek⁹². Liczbê 140 dzie³ przypisuje Parady¿aninowi Teresa Micha³owska⁹³, a Artur Winiar-czyk wylicza ich 148, w tym 80 wiêkszych, teologicznych traktatów⁹⁴. Stani-s³aw A. Porêbski wspomnia³ o oko³o 200 kazaniach⁹⁵. Jak dot¹d wydano drukiem 15 traktatów, co stanowi mniej wiêcej 10% spuœcizny; jej wiêkszoœæ pozostaje nadal w rêkopisach⁹⁶ i to powoduje zapewne wy¿ej wspomniane

89 Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 134.

90 Damian Augustyn Kuœ, op. cit., s. 79.

91 W³adys³aw Augustyn, op. cit., s. 136.

92 Ks. Jerzy Misiurek, op. cit., s. 38 (z przyp. 19).

93 Teresa Micha³owska, Œredniowiecze, s. 761; eadem, Literatura polskiego œredniowiecza, s. 374.

94 Artur Winiarczyk, op. cit., s. 723.

95 Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 79.

96 Ibidem, s. 11 oraz 79.

rozbie¿noœci⁹⁷. Utrudnia to wskazanie, które z dzie³ powsta³y podczas pobytu Jakuba w Krakowie i w Mogile, a które w Erfurcie⁹⁸. Edward Chwalewik twierdzi, ¿e w bibliotece klasztornej s¹ dwa tomy jego dzie³⁹⁹, ale w œrednio-wiecznych kodeksach klasztoru cystersów w Mogile jest 13 pozycji autorstwa Jakuba, zebranych w trzech tomach¹⁰⁰.

Podzia³ twórczoœci Jakuba z Parady¿a na okres krakowski i erfurcki nie ma istotnego znaczenia, poniewa¿ w obu przypadkach poruszane przez niego problemy s¹ podobne¹⁰¹. Klasyfikacja pozwala na wyró¿nienie trzech podsta-wowych dziedzin jego zainteresowañ. Pierwsza z nich dotyczy spraw zwi¹za-nych z reformami Koœcio³a, zarówno sposobu rz¹dzenia t¹ instytucj¹, jak i podniesienia poziomu moralnego duchowieñstwa. Druga natomiast odnosi siê do spraw teologiczno-moralnych i mistycznych (w tym m.in. ascetyki i kontemplacji – devotio moderna). Trzecia wi¹¿e siê z praktycznym zastoso-waniem zasad moralnych m.in. w zakresie ekonomii, praktyk religijnych i odpustów¹⁰².

Literatura naukowa nie jest w stanie podaæ jednoznacznej liczby dzie³ Jakuba z Parady¿a. Mo¿e to wynikaæ z tego, ¿e – jak ju¿ wspomniano – tylko oko³o 10% jego dorobku doczeka³o siê wydania drukiem. Podawane wielkoœci wahaj¹ siê od 56 do ponad 200 pozycji.

Propozycje reform Koœcio³a

Jakub z Parady¿a widzia³ mo¿liwoœæ uzdrowienia sytuacji w Koœciele poprzez zmianê sposobu rz¹dzenia t¹ instytucj¹. By³ zwolennikiem koncylia-ryzmu i uwa¿a³, ¿e g³ówny ciê¿ar w³adzy powinien spoczywaæ na soborze.

róde³ koncyliarystycznych pogl¹dów Jakuba mo¿na doszukiwaæ siê w at-mosferze panuj¹cej na uniwersytecie krakowskim, zapatrywaniach Henryka Lagensteina z Hesji i Stefana Palecza z Pragi. Nie bez znaczenia by³y prze-myœlenia przedstawicieli zakonu kartuskiego – Wincentego Aggsbacha i Dio-nizego Kartuza. Ponadto na postawê Parady¿anina wp³ynê³y postulaty Jana Gersona – zwanego „dusz¹ soboru” w Konstancji. Jan uwa¿a³, ¿e sobór jest drog¹ do przywrócenia jednoœci Koœcio³a i poprzez to zapewni jedynow³adz-two papie¿a. Mia³ byæ on lekiem na schizmê zachodni¹ i œrodkiem stosowa-nym jedynie przejœciowo. Taki umiarkowany koncyliaryzm nazywano „unio-nizmem”¹⁰³. Tymczasem koncyliaryzm Jakuba (jak dalej zobaczymy) by³

97Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 134.

98Ibidem, s. 134–135; Jaros³aw Stoœ, op. cit., s. 18.

99Edward Chwalewik, op. cit., s. 464.

100 Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 140–142.

101 Por. Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 15

102 Ibidem, s. 15–16; Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 135.

103 Teresa Micha³owska, Œredniowiecze, s. 321; Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 42;

Stefan Swie¿awski, op. cit., s. 177; Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 23–24; W³adys³aw Augustyn, op. cit., s. 136; Krzysztof Broda, op. cit., s. 48; Jerzy Wyrozumski, Kraków po³owy XV wieku, s. 427; Juliusz Domañski, op. cit., s. 21.

bardziej radykalny i zosta³ on wyra¿ony w traktacie Determinatio de ecclesia napisanym w Krakowie zim¹ 1440/41 roku. Po ostatecznej redakcji, dokona-nej przez Tomasza Strzempiñskiego, stanowi³ on oficjalne stanowisko delega-cji polskiego Koœcio³a na sobór w Bazylei¹⁰⁴. Traktat ten sk³ada³ siê z 12 tez na podobieñstwo 12 artyku³ów wyznania wiary¹⁰⁵. Teza pierwsza mówi, ¿e drog¹ do jednoœci Koœcio³a i prze³amania herezji jest sobór stoj¹cy nad

papie-¿em, wed³ug drugiej w³adzê w nim nale¿a³o powierzyæ nie jednej osobie, a aposto³om, których nastêpcami s¹ biskupi zebrani na soborze. Zgodnie z trzeci¹ tez¹ sprawy w¹tpliwe trzeba przedk³adaæ soborowi, poniewa¿ suma doœwiadczeñ wielu osób zapewni nieomylne orzeczenie. Czwarta teza mówi wprost, ¿e sobór stoi ponad papie¿em. Zgodnie z tez¹ pi¹t¹ trzeba byæ po-s³usznym soborowi, poniewa¿ jego w³adza pochodzi bezpoœrednio od Chrystu-sa. Szósta teza mówi, ¿e nie mo¿na zgromadziæ naraz wszystkich cz³onków Koœcio³a i dlatego konieczna jest reprezentacja w postaci soboru. Teza siódma stanowi teologiczn¹ podbudowê pogl¹du, ¿e sobór to jedyna reprezentacja Koœcio³a. Zgodnie z ósm¹ tez¹ autorytet Koœcio³a stoi ponad ka¿dym z jego cz³onków, poniewa¿ dzia³a on z upowa¿nienia Chrystusa. Dziewi¹ta teza mówi, ¿e sobory w Konstancji i w Bazylei zwo³ano legalnie i dlatego repre-zentuj¹ one Koœció³. Teza dziesi¹ta zastrzega, i¿ nikt nie mo¿e przenieœæ ani rozwi¹zaæ legalnego soboru – nawet papie¿. Zgodnie z tez¹ jedenast¹

Koœcio-³owi nale¿y siê podporz¹dkowaæ, poniewa¿ rz¹dzi on w imieniu Chrystusa, a papie¿ podlega jego jurysdykcji, sprawowanej przez sobór (nawi¹zanie do ósmej tezy). Ostatnia, dwunasta teza g³osi, ¿e wybrany na soborze papie¿

– po wczeœniejszym usuniêciu antypapie¿y – musi byæ uznany przez ogó³ wiernych¹⁰⁶.

Jakub z Parady¿a nie ogranicza³ swoich postulatów poprawy sytuacji w Koœciele tylko do koncyliaryzmu. D¹¿y³ on do naprawy moralnej w zako-nach¹⁰⁷. Wykorzystywa³ tutaj swoje doœwiadczenia w dzia³aniach nad odro-dzeniem ¿ycia zakonnego w Polsce, których efektem by³y mowy wizytacyjne w klasztorach i traktaty o dyscyplinie mnichów, takie jak: Collationes in actu visitationis, Compendium de tribus substancialibus religiosorum oraz Questio super esu carnium¹⁰⁸. Szczególnie potêpia³ symoniê, pazernoœæ na dobra materialne, handel odpustami i nepotyzm, poniewa¿ to w³aœnie one uderza³y w misjê ewangeliczn¹ Koœcio³a. By³ przeciwny wnoszeniu op³at pod-czas wstêpowania do zakonu i gromadzeniu w³asnoœci prywatnej przez mni-chów w postaci tzw. dobrowolnych ofiar¹⁰⁹. Jakub zaproponowa³ sposób na

104 Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 14 oraz 50 Damian Augustyn Kuœ, op. cit., s. 76–77;

Tadeusz Witczak, op. cit., s. 85.

105 Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 40; Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 26.

106 Ibidem, s. 26–27, 31–32, 34–36 i 38–44.

107 Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 142.

108 Jaros³aw Stoœ, Mistrz Jakub z Prady¿a i „devotio moderna”. G³ówne..., s. 43.

109 Stefan Swie¿awski, op. cit., s. 42–43; Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 79; Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 45.

uzdrowienie sytuacji moralnej w zakonach. Zgodnie z nim w³adza œwiecka, czyli pañstwo mia³o przej¹æ czasowo dobra zdemoralizowanych klasztorów.

By³aby to sekularyzacja dóbr czasowa i warunkowa, trwaj¹ca tylko do mo-mentu poprawy sytuacji w domu zakonnym. Jakub by³ bowiem zwolenni-kiem niezale¿noœci Koœcio³a od w³adzy œwieckiej. Jednoczeœnie, jeœli ta okre-sowa sekularyzacja dóbr i dochodów nie uzdrowi³aby sytuacji, Parady¿anin dopuszcza³ przymuszenie zakonników i zakonnic do przestrzegania zasad regu³y¹¹⁰. Jakub opowiada³ siê za powszechnym obowi¹zkiem pracy duchow-nych, zaœ dostojników Koœcio³a, którzy nadu¿ywali w³adzy, zaleca³ pozbawiaæ uprawnieñ s¹downiczych¹¹¹.

Poprawê sytuacji w Koœciele Jakub z Parady¿a upatrywa³ w oparciu g³ównego ciê¿aru w³adzy na soborze, nawet kosztem ograniczenia uprawnieñ papieskich. Takie stanowisko na podstawie jego traktatu Determinatio de ecclesia przyjê³a delegacja polska na sobór w Bazylei.

Mistyka i devotio moderna

Drugi profil piœmiennictwa Jakuba z Parady¿a dotyczy³ teologii moralnej i mistyki. Poprawie moralnej cz³owieka mia³a s³u¿yæ pokuta, prowadz¹ca do pokory i osobisty kontakt z Bogiem drog¹ modlitwy i medytacji¹¹². W litera-turze naukowej funkcjonuje pogl¹d, ¿e Jakub poœwiêci³ siê mistyce dopiero podczas pobytu u kartuzów pod wp³ywem myœlicieli tego zakonu – Wincente-go Aggsabcha i Miko³aja Kempf¹¹³. Mo¿na jednak przyj¹æ, ¿e na pogl¹dy mistyczne Parady¿anina wp³yn¹³ jego pobyt u cystersów w Zbras³awiu, pozo-staj¹cych pod wp³ywem devotio moderna i pogl¹dy zawarte m.in. w pismach

œw. Bernarda z Clairvaux¹¹⁴. Jakub z Parady¿a odnowê chrzeœcijañstwa wi-dzia³ w³aœnie w devotio moderna, która polega³a na indywidualnej i samo-dzielnej formacji cz³owieka poprzez ascezê i mistycyzm¹¹⁵. Drog¹ do ulepsze-nia cz³owieka by³o umartwianie siê, które oczyszcza³o charakter z wad, wzmacnia³o natomiast walory poznawcze intelektu. Za Janem Gersonem Ja-kub zaleca³ jeszcze pokutê, jako „szczepionkê” przeciwko z³u. To mia³o wytwo-rzyæ w cz³owieku pokorê, œrodek ochronny wobec wroga ludzkiej m¹droœci, jakim by³a pycha¹¹⁶. Wed³ug Parady¿anina sposobem walki z demoralizacj¹ i s³aboœci¹ intelektualn¹ by³a mistyka, rozumiana jako d¹¿enie do doœwiad-czalnego kontaktu z Bogiem. Jakub by³ przeciwnikiem nadmiernego

formali-110 Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 60–61; Stefan Swie¿awski, op. cit., s. 139; Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 44–45.

111 Ibidem, s. 45.

112 Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 142.

113 Karol Górski, Duchowoœæ polska w XV wieku, s. 172.

114 Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 65; Karol Górski, Teologia mistyczna Jakuba..., s. 229;

Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 61.

115 Ibidem, s. 38.

116 Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 64.

zmu scholastyki i uwa¿a³, ¿e abstrakcyjne spekulacje teologiczne nie

przybli-¿¹ cz³owieka do prawdy¹¹⁷.

Swoje pogl¹dy zawar³ on w traktacie De profectu in vita spirituali, w którym dowodzi³ wy¿szoœci modlitwy nad lektur¹ Biblii. Proponowa³ nastê-puj¹ce etapy ulepszenia cz³owieka: pierwszy by³ uœwiadomieniem sobie spraw ostatecznych i ³aski Bo¿ej, drugi to uwielbienie Boga, trzeci jest ra-chunkiem w³asnego sumienia, czwarty polega na zachowaniu bojaŸni Bo¿ej, pi¹ty to umartwienie, zaœ szósty jest proœb¹ o postêp w dobru. Jakub z Parady¿a widzia³ trzy drogi prowadz¹ce cz³owieka do Boga. Pierwsz¹ sta-nowi¹ oczyszczaj¹cy ¿al za grzechy, spowiedŸ i pokuta. Druga jest oœwiece-niem, formuj¹cym uczucia tak, aby nie by³y one przeszkod¹ w mistyce. Trze-cia jednoczy z Bogiem, upodabniaj¹c cz³owieka do Stwórcy. W omawianym dziele Jakub wskaza³ medytacjê jako sposób prowadz¹cy do kontemplacji¹¹⁸.

Parady¿anin by³ zwolennikiem devotio moderna i mistycznego podejœcia do poznania Boga. Preferowa³ indywidualn¹ pobo¿noœæ, polegaj¹c¹ na osobi-stej modlitwie, ascezie i kontemplacji. Ich efektem mia³o byæ zjednoczenie cz³owieka z Bogiem drog¹ ubóstwienia i mi³oœci. Ceni³ je nawet wy¿ej ni¿

lekturê Biblii. By³ sceptyczny co do roli poznawczej i umoralniaj¹cej nad-miernie sformalizowanych dociekañ scholastyki.

Praktyczne zastosowanie norm moralnych

Trzeci profil piœmiennictwa Jakuba z Parady¿a dotyczy praktycznego wykorzystania g³oszonych przez niego norm etycznych i moralnych. Tutaj jego pogl¹dy wpisywa³y siê w t³o polskiej piêtnastowiecznej myœli religijnej, skierowanej w stronê praktycyzmu oraz ogólnej ideologii moralnoœci spo³ecz-nej. Tym pogl¹dom szczególnie ho³dowa³o naukowe œrodowisko krakowskie zainteresowane filozofi¹ moraln¹, etyk¹ i ich aspektami spo³eczno-gospodar-czymi. Nie bez znaczenia by³y pogl¹dy Tomasza z Akwinu i œw. Bernarda z Clairvaux. Takie by³y Ÿród³a pogl¹dów etycznych Jakuba z Parady¿a. Jako teolog i moralista ilustrowa³ swoje kazania licznymi przyk³adami¹¹⁹. Jego zdaniem, podstaw¹ wszelkich umów musi byæ dobra wola obu stron. Jakub by³ jednym z pierwszych pisarzy polskiego œredniowiecza, który tak szeroko j¹ rozwa¿a³. Dotyczy³o to tak¿e umów ekonomicznych, które powinny byæ zawierane w oparciu o dobre intencje, a nie formalistykê prawn¹. Tym sa-mym Parady¿anin wyszed³ poza spekulacje œredniowiecznej filozofii, pragn¹c wychowywaæ przedstawicieli elity spo³ecznej. Prawid³owo zawarty kontrakt nie mo¿e krzywdziæ ¿adnej ze stron i musi wynikaæ z dobrych intencji, rozu-mianych za œw. Bernardem jako prawda i ¿yczliwoœæ w wyborze dzia³añ¹²⁰.

117 Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 58–59.

118 Iwo Ko³odziejczyk, op. cit., s. 129.

119 Zbigniew Dom¿a³, Andrzej Wa³kówski, op. cit., s. 142; Juliusz Domañski, op. cit., s. 22;

Teresa Micha³owska, Œredniowiecze, s. 746–747 oraz 751; Stanis³aw A. Porêbski, op. cit., s. 13, 52.

120 Ibidem, s. 14–15 oraz 68.

Pogl¹dy etyczne Jakuba z Parady¿a zosta³y wyra¿one w traktacie De contractibus. Zaj¹³ siê on pewn¹ form¹ kredytu, nazywan¹ „wyderkaufem”.

Polega³o to na tym, ¿e sprzedaj¹cy maj¹tek nie przestawa³ byæ jego u¿ytkow-nikiem, za co p³aci³ nabywaj¹cemu okreœlony czynsz. Mia³ przy tym gwaran-cjê prawa odkupu („wyderkaufu”), zwanego reemptio. Ustalano przy tym termin i cenê wykupu¹²¹. Jakub uwa¿a³, ¿e zysk jest wtedy godziwy, jeœli nie powstaje z krzywd¹ drugiej strony i jest wolny od praktyk lichwiarskich¹²².

Jakub z Parady¿a w swoich rozwa¿aniach moralnych okaza³ siê dobrym psychologiem. Zakreœli³ szeroko granice „naturalnej”, czyli biologicznej egzy-stencji ludzi, niezale¿ne od ich woli, a przez to wyjête spod ocen etycznych.

Dopiero w ramach obszaru podlegaj¹cemu takiej ocenie Jakub tropi³ rygory-stycznie fa³szywe intencje. By³y to nowatorskie idee. Wysoko ocenia³ pracê, jako sposób na zwalczanie pró¿niactwa, wyzysku i ¿ebractwa¹²³.

Praktyczne wykorzystanie moralnoœci i norm etycznych wed³ug Jakuba z Parady¿a dotyczy³o umów, reguluj¹cych stosunki ekonomiczne miêdzy ludŸmi. Jakub odrzuca³ formalistykê prawn¹. Podstaw¹ kontraktów mia³a byæ dobra wola obu stron i brak czyjekolwiek krzywdy. Takie pogl¹dy wyrazi³ w traktacie De contractibus. Spod ocen etycznych Parady¿anin wy³¹czy³ te obszary ludzkiej egzystencji, które w naturalny sposób by³y niezale¿ne od ich woli. Jednak z rygoryzmem traktowa³ tê sferê, która jako zale¿na od woli ludzi podlega³a ocenom moralnym. Zwalcza³ fa³sz, z³¹ wolê, wyzysk, pró¿-niactwo i ¿ebractwo. Wysoko ocenia³ wartoœæ pracy.

Podsumowanie

Jak dot¹d nie uda³o siê ustaliæ jednoznacznej liczby dzie³ Jakuba z Para-dy¿a. Literatura naukowa podaje ró¿ne wielkoœci – od 56 do ponad 200 pozycji. Takie rozbie¿noœci zdaj¹ siê wynikaæ z tego, ¿e wydano tylko oko³o 10% dorobku. Tematyka dzie³ obejmuje zagadnienia dotycz¹ce reformy

Ko-œcio³a, teologii moralnej z mistyk¹ (devotio moderna) oraz praktyczne zasto-sowanie norm etycznych.

Propozycje reform Koœcio³a opiera³y siê o radykalny koncyliaryzm – Ja-kub zaleca³ skupienie ca³ego ciê¿aru w³adzy na soborze. Poprawa sytuacji w zakonach mia³a nast¹piæ dziêki czasowej sekularyzacji dóbr i dochodów tych zgromadzeñ, które z³ama³y regu³ê zakonn¹. Parady¿anin preferowa³ mistyczne podejœcie do poznania Boga poprzez osobist¹ modlitwê, ascezê i kontemplacjê. By³ on zwolennikiem devotio moderna.

Praktyczne zastosowanie norm etycznych widzia³ Jakub w przypadku umów handlowych. Uwa¿a³, ¿e powinno siê je zawieraæ w oparciu o dobr¹ wolê obu stron i bez niczyjej krzywdy. Wysoko ocenia³ wartoœæ pracy, jako lekarstwa na wyzysk, pró¿niactwo i ¿ebractwo.

121 Damian Augustyn Kuœ, op. cit., s. 80.

122 Jaros³aw Stoœ, Jakub z Parady¿a, s. 46.

123 Juliusz Domañski, op. cit., s. 23 oraz 262–263.

Zakoñczenie

Pierwsza po³owa XV wieku w opactwie cystersów w Mogile sprzyja³a karierze Jakuba z Parady¿a. Klasztor by³ stabilny pod wzglêdem material-nym i zamo¿ny. Mia³ si³y i œrodki, które mo¿na by³o poœwiêciæ nauce i eduka-cji. Opactwo przy tym liczy³o siê w polityce panuj¹cych, co podnosi³o jego autorytet w ¿yciu koœcielnym. Wybitni opaci, którzy w tym czasie rz¹dzili klasztorem, mieli zrozumienie dla dzia³alnoœci naukowej i dydaktycznej.

Opactwo cystersów w Mogile bra³o czynny udzia³ w ¿yciu uniwersytetu kra-kowskiego. Posiada³o ponadto dobrze wyposa¿on¹ bibliotekê. Wszystkie te czynniki u³atwi³y Jakubowi karierê. Mo¿na zaryzykowaæ twierdzenie, ¿e fakt przynale¿noœci Parady¿anina do grona cystersów w Mogile u³atwi³ mu dalszy rozwój.

Pomoc cystersów by³a dla Jakuba tym cenniejsza, poniewa¿ nie móg³ on liczyæ na wsparcie rodziny pochodzenia ch³opskiego i – jak sam podkreœla³

– to, co osi¹gn¹³, zawdziêcza³ zakonowi. Urodzi³ siê w 1380 lub 1381 roku i do 1402 pracowa³ na ojcowiŸnie. W latach 1402–1420 przebywa³ w klaszto-rze cysterskim w Parady¿u, a nastêpnie do 1441/42 w Mogile. Potem wst¹pi³ do kartuzów i zmar³ w Erfurcie w roku 1464. Szczególne znaczenie w ¿yciu Jakuba z Parady¿a mia³y lata spêdzone w Mogile (1420–1441/42). By³ to okres nie tylko studiów na uniwersytecie w Krakowie. W 1432 roku

Parady-¿anin, jako pierwszy cysters polskiej prowincji, doktoryzowa³ siê. Nastêpnie podj¹³ siê pracy naukowo-dydaktycznej. Bra³ aktywny udzia³ w ¿yciu

Koœcio-³a, przygotowuj¹c program reform zarz¹dzania t¹ instytucj¹ i dyskutuj¹c z husytami. Wspó³pracowa³ z wybitnymi uczonymi swoich czasów. Pobyt w Mogile ukszta³towa³ ostatecznie pogl¹dy Jakuba, które propagowa³ w swo-ich dzie³ach.

SUMMARY

This article discusses the work and views of Jacob of Paradyz against the broad background of Mogilan Cistercians’ history. Jacob was born in 1380 or 1381. In 1402, he joined the Cistercians in Paradyz. In 1420, he moved to Cracow where he embar-ked on his studies in 1432. Jacob was the first Cistercian from a Polish religious province to receive the title of doctor. Jacob was affiliated with the Cistercian mona-stery in Mogila from the beginning of his studies. He conducted research and lectu-red at the University of Cracow. He participated in a discussion with the Hussites in the Wawel castle.

Researchers have not yet been able to determine the exact number of Jacob’s works which are estimated widely between 56 and more than 200. The fact that only around 10% of Jacob’s writings were released poses an additional obstacle. Jacob dealt with a variety of issues, including ecclesiology, issues of theological and moral nature and the application of moral norms. In matters pertaining to the reform of the Church, he was of the opinion that the entire authority should be placed in the

hands of the council. In problems of theological and moral nature (Jacob was an advocate of devotio moderna), he was a proponent of personal prayer, ascetism and contemplation. Jacob was sceptical towards Bible reading and formalized scholastic inquiries. He emphasized the observance of moral norms in business contracts which should be concluded based on good will and without the intent to harm either party, rather than legal precisianism.

The achievements of Jacob of Paradyz evoked envy and hostility from the Cistercians, which motivated him to leave the order and transfer to the Carthusians.

Jacob died in a Carthusian monastery in Erfurt in 1464.

Joanna El¿bieta Œliczyñska

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

AUSSTATTUNG DER KÜCHEN