Europeizacja jest pojęciem wielowymiarowym, stąd doszukać się można wielu de-fi nicji tego procesu, zarówno na gruncie krajowym, jak i światowym. Większość z nich opisuje ją jako zmianę narodowej polityki wynikającej z faktu bycia członkiem Unii Europejskiej (brukselizacja), dla innych jest synonimem integracji europejskiej lub szczególnego systemu współpracy na poziomie unijnym2. Tradycyjnie pojęcie to jest rozumiane jako proces adaptacji starych oraz powstania nowych zadań, norm i struktur państw narodowych pod wpływem integracji europejskiej3. Jednakże większość badaczy utożsamia ją raczej z procesem niż stanem (zwykle procesem transformacji), w centrum którego stoi Unia Europejska4. W literaturze istnieje kilkadziesiąt synonimów europeizacji, które określają ją jako: „wpływ Europy”, „wpływ integracji europejskiej”, „EUisation”5, „EU-Europeanization”, „Unionisa-tion”, „Communisation”6.
Badania nad konceptualizacją pojęcia europeizacji zbiegły się w czasie z upad-kiem reżimów komunistycznych w Europie Wschodniej i weszły do słownika po-jęć jako polityczny slogan „powrotu do Europy” czy właśnie „europeizacji”, jako uzasadnienie dla bolesnej transformacji dokonującej się w tych państwach7. Samo pojęcie interpretowane jest na wiele sposobów i używane w różnych celach poznaw-czych, co ogranicza możliwość tworzenia uogólnionej teorii, ale za to daje możli-wość dopasowania jej do potrzeb badawczych8. Zagadnienie europeizacji polityki zagranicznej nie tylko państw członkowskich, ale również państw kandydujących i sąsiedzkich dopiero niedawno stało się przedmiotem badań. Było to powodem fak-tu, iż wpływ Unii Europejskiej w tym zakresie uważany jest za słaby, nie istnieją też żadne formalne warunki, które państwo kandydujące i partnerskie powinno
speł-2 C. Knill, D. Lehmkull, How Europe Matters. Different Mechanizm of Europeanisation, „European Integration Online Papers” 1999, Vol. 3, www.eiop.or.at/eiop/pdf/1999-007.pdf.
3 S. Sulowski, Państwo narodowe w procesie integracji europejskiej, [w:] Integracja euro-pejska, red. K. A. Wojtaszczyk, Warszawa 2006, s. 72.
4 A. Lenschov, Europeanisation of Public Policy, [w:] European Union. Power and Policy Making, red. J. Richardson, London 2006, s. 57.
5 C. Radaelli, The Europeanization of Public Policy, [w:] The Politics of Europeanization,
red. K. Featherstone, C. Radaelli, Oxford 2003, s. 27.
6 I. Osoian, The Europeanization of Executive Governance in Moldava and Ukraine: The Weakness of Political Conditionality?, Kent 2007, s. 10.
7 Exporting Europeanization to the Wider Europe: The Twinning Exercise and
Admin-istrative Reform in the Candidate Countries and Beyond, red. D. Papadimitriou and
D. Phinnemore, „Journal of Southeast European and Black Sea Studies” 2003, Vol. 3, No. 2, s. 619–639.
8 A. Dumała, O pojęciu, mechanizmach i instrumentach europeizacji, „Annales UMCS” 2007, Sectio K, Vol. XIV, s. 9.
nić, by stać się członkiem UE9. Dopiero koniec zimnej wojny uwidocznił potrze-bę systemowego wsparcia 10 nowych postkomunistycznych demokracji w Europie Środkowej za pomocą zasady politycznej warunkowości. Dla celów analitycznych można wyróżnić trzy główne typy europeizacji. Pierwszy charakteryzuje stały wzrost kompetencji i władzy aktorów i instytucji UE (synonim integracji europejskiej w ra-mach UE). Typ drugi skupia się na wpływie rosnących kompetencji i władzy UE na politykę wewnętrzną państw członkowskich. Trzeci koncentruje się na wzajemnych powiązaniach, mechanizmach wymiany między państwami europejskimi, zarówno w kontekście UE, jak i poza nim10.
Jedną z pierwszych defi nicji europeizacji, cytowaną najczęściej, zaproponował R. Ladrech. Według niego, europeizacja oznacza proces przeorientowania kierunku i kształtu polityki narodowej do takiego stopnia, że dynamika polityczna i ekono-miczna UE staje się częścią logiki organizacyjnej i procesu decydowania w polityce narodowej11. K. Howell stwierdził zaś, iż najbardziej wyraźną formą europeizacji jest proces pobierania regulacji i struktur instytucjonalnych UE na poziom narodowy12. Elementem wspólnym powyższych interpretacji są konsekwencje procesu integracji europejskiej na poziomie krajowym. Poza to rozumienie wyszedł C. Radaelli, który rozszerza pojęcie europeizacji, defi niując je jako „wpływ, zbieżność lub odpowiedź aktorów i instytucji na działania Unii Europejskiej, na które składa się proces kon-strukcji, rozprzestrzeniania i instytucjonalizacji formalnych i nieformalnych zasad, procedur, paradygmatów, stylów (metod robienia czegoś) oraz wspólnych przekonań i norm, które najpierw zostaną zdefi niowane i skonsolidowane w procesie tworzenia polityki na poziomie UE, a następnie zostaną przyjęte jako część logiki narodowego dyskursu, tożsamości, struktur politycznych oraz narodowej polityki państwa”13.
Europeizacja jest wobec tego narzędziem wywierania wpływu przez Unię na kraj członkowski (downloading) oraz analizy, czy presja Unii wywiera jakąś reakcję na te państwa14. Większość defi nicji koncentruje się na wpływie europeizacji na państwa członkowskie UE, coraz częściej na państwa kandydujące czy tzw. quasi-państwa
9 J. Kamińska, Europeizacja polskiej polityki zagranicznej, „Studia Europejskie” 2008, No. 3, s. 25.
10 I. Bache, Europeanisation: Governance Approach, s. 7, www.eiop.or.at/texte/2000-008a.
htm; cyt. za: A. Dumała, O pojęciu, mechanizmach i instrumentach europeizacji…, s. 13.
11 R. Ladrech, Europeanisation of Domestic Policy and Institutions: The Case of France,
„Journal of Common Market Studies” 1994, Vol. 32, No. 1, s. 69–88.
12 K. E. Howell, Developing Conceptualisations…
13 C. Radaelli, The Europeanisation of Public Policy…
14 Europeizacja może mieć dwa wymiary: downloading – polegający na przekazywaniu pre-ferencji unijnych na poziom kraju członkowskiego (z góry na dół) oraz uploading – czyli przekazywanie narodowych preferencji na poziom Unii Europejskiej (z dołu do góry). R. Wong, The Europeanisation of Foreign Policy, [w:] International Relations and the
członkowskie (Norwegia, Szwecja)15. Można jednak zauważyć, że oddziaływaniom Unii Europejskiej poddawane są również państwa znajdujące się poza granicami we-wnętrznymi UE, wobec których nie ma perspektyw członkostwa w najbliższej przy-szłości. Dlatego analizy wymaga niepodejmowana w literaturze przedmiotu kwestia, czy możliwa jest europeizacja państw znajdujących się w bezpośredniej biskości UE.
Z historycznej perspektywy europeizacja była rozumiana jako proces rozszerza-nia stylu życia, języka, religii, zasad politycznych, instytucji i tożsamości typowych dla Europy poza jej terytorium16. Europeizacja zatem może być eksportowana na zewnątrz lub, jak twierdzi C. M. Radaelli, używając alternatywnego pojęcia
Europei-fi cation, geograEuropei-fi cznie być rozszerzana na dalszy obszar17. Niektórzy autorzy wy-odrębniają tzw. wschodni model europeizacji w odniesieniu do państw z Europy Środkowej i Wschodniej, traktując go jako synonim pojęcia westernizacji18. E. Harris konkluduje, że europeizacja jest synonimem intensyfi kacji procesu demokratyzacji docierającego spoza granic państwa19. Wobec tego europeizacja, dzięki także instytu-cjonalizacji, odgrywa rolę w kreowaniu nowej formy ustroju w Europie (i nie tylko Europie), gdyż wpływa na system rządzenia na szczeblu regionalnym, państwowym oraz ponadnarodowym. W końcu europeizacja to proces, który nie ogranicza się tyl-ko do Europy (jest zdeterytorializowany), a jej cechy mogą być eksportowane poza kontynentem europejskim. Choć przyjmowane są i akceptowane także poza Europą, to nadal widać ich europejskie powiązania i specyfi kę20.
Zanim pojęcie europeizacji zaczęło być stosowane w interpretacji polityki zagra-nicznej UE, początkowo występowało w innych konotacjach. Defi nicja europeizacji wykorzystana w tym artykule łączy elementy dotyczące nie tylko zmian instytucjo-nalnych, przekonań, ale i metod współpracy pomiędzy UE a państwami sąsiedzkimi (nieczłonkowskimi). Dlatego europeizacja może być interpretowana również w in-nym sensie. W największym stopniu potrzebom pracy odpowiada szeroka interpreta-cja J. Olsena, który identyfi kuje pięć możliwych znaczeń tego pojęcia. Po pierwsze zmiana i ekspansja zewnętrznych granic terytorialnych Unii Europejskiej –
rozsze-15 F. Schimmelfenning, Europeanisation Beyond Europe, „Living Review European
Gover-nance” 2007, Vol. 2, No. 1, s. 4, www.livingreviews.org/lreg-2007-1; M. Haverland, Does
the EU Cause Domestic Developments? The Problem of Case Selection in Europeanisa-tion Research?, „European IntegraEuropeanisa-tion Online Papers” 2005, Vol. 9, No 2, s. 7, www.eiop.
or.at/eiop/texte/2005-002.a.htm.
16 J. Olsen, The Many Faces of Europeanisation, „Arena Working Papers” 2009, No. 1/2,
www.arena.uio.no/publications/wp02_2.htm (27.11.2009).
17 C. Radaelli, The Europeanisation of Public Policy… 18 J. Olsen, The Many Faces of Europeanisation..., s. 11.
19 E. Harris, New Forms of Identity in Contemporary Europe, „Perspectives an European Politics and Society” 2003, Vol. 4, No. 1, s. 14.
rzenie21; po drugie rozwój instytucji i organizacji na poziomie europejskim; po trze-cie przenikanie wymiaru europejskiego do instytucji narodowych i subnarodowych; po czwarte eksport europejskiego modelu organizacji politycznej poza granice Euro-py; po piąte projekt polityczny unifi kacji Unii Europejskiej22.
Niniejsza praca koncentruje się zatem na adaptacji instytucjonalnej jako konse-kwencji wpływu UE poza jej granice. Transformacja europejska nie jest ograniczo-na tylko do państw członkowskich UE lub państw zachodnich, a wzorce wartości unijnych stają się atrakcyjne również dla pozostałych partnerów. Rodzi się jednak pytanie, na ile polityka zagraniczna jest odporna na europeizację, jeśli państwa członkowskie strzegą uparcie swojej narodowej suwerenności w tym zakresie. Fanes twierdził, że „istnieje potrzeba analizy wpływu europeizacji na politykę zagraniczną, pomimo iż pozostaje ona w dużej mierze domeną rządów narodowych”. Państwa członkowskie zajmują tym bardziej uprzywilejowaną pozycję w UE, im skuteczniej dostosowują się do prawa wspólnotowego, realizują wspólne cele i założenia oraz przekładają wymagania UE na prawo krajowe, powodując tym samym spójność obu polityk. Wykonawcy zobowiązań UE odgrywają główną rolę również w procesie akcesyjnym, jednakże adaptacja do struktur UE jest raczej przemyślaną decyzją obu stron niż tylko wymaganiami UE23.