Pojęcie i katalog podstawowych zasad prawa wyborczego

Warto jeszcze zwrócić uwagę, że metoda podziału mandatów pomiędzy kandydatów wiąże się również z funkcją legitymizującą78

. Nierealne jest jednak ustalenie liczby mandatów, w taki sposób, żeby w każdym okręgu wyborczym na mandat przypadała równa liczba mieszkańców, co oznaczałoby zagwarantowanie wyborcom proporcjonalnej reprezentacji, co sprzyjałoby realizacji funkcji legitymizującej (także odzwierciedleniu poglądów wyborców)79

.

Obywatele równi i wolni korzystając z czynnego prawa wyborczego wybierają swoich przedstawicieli, tym samym kształtują swoją reprezentację w danym organie przedstawicielskim. Model ten zakłada, że wyborcy przyznają mandat tym kandydatom, do których mają przekonanie, że dobrze wypełnią swoją rolę przedstawiciela. Istotne jest, żeby upełnomocnienie udzielone w wyborach miało istotny związek z selekcją kandydatów80

. G. Bingham Powell stwierdza, że praktyka decyzji podejmowanych przez wyborcę jest inna, gdyż oddać on może swój głos zazwyczaj tylko na jeden komitet wyborczy i kandydatów, których mu zaproponowano. Wysuwanie kandydatów, ich kolejność na liście, już na samym początku wpływa na przebieg wyborów81

.

3. Pojęcie i katalog podstawowych zasad prawa wyborczego

Podstawowe zasady prawa wyborczego są to historycznie ukształtowane fundamentalne założenia dotyczące bezpośrednio uprawnień obywateli w postępowaniu wyborczym – określane mianem przymiotników wyborczych. Zasady te zostały wypracowane w XIX i XX w. w wyniku procesu demokratyzacji państw Europy i Stanów Zjednoczonych. Współcześnie uznawane są nie tylko za minimalny warunek przeprowadzenia wyborów, ale

76M. Chmaj, W. Skrzydło, System…, op. cit., s. 21.

77Por. K. Skotnicki, Funkcje…, op. cit., s. 141-142.

78Według listy funkcji przedstawionej przez K. Skotnickiego metoda podziału mandatów uczestników wyborów ma związek także z funkcją odzwierciedlania poglądów wyborców oraz wyłonienia stabilnej większości rządowej.

79Zob. szerzej: K. Lorentz, Funkcje wyborów a kryteria oceny podziału mandatów, „Studia Wyborcze” 2011, t. XII, s. 8-9.

80A. Młynarska-Sobaczewska, Wybory a legitymizacja władzy (kilka pytań do dawno udzielonych odpowiedzi), [w:] Zmiana ordynacji wyborczej a zmiana konstytucji. Międzynarodowa Konferencja Naukowa Rzeszów, 3-4 marca 2008 r., red. S. Grabowska, R. Grabowski, Rzeszów 2008, s. 184.

81G.B. Powell Jr., Wybory jako narzędzie demokracji. Koncepcje większościowe i proporcjonalne, Warszawa 2006, s. 12.

także istnienia demokracji82

.

Pojęcie samych zasad prawa wyborczego w doktrynie jest rozumiane jednakowo, jednak różnice występują już przy katalogu konkretnych zasad. Tradycyjnie za podstawowe (nazywane także naczelne, fundamentalne czy kardynalne) zasady prawa wyborczego uznaje się powszechność, równość, bezpośredniość wyborów, tajność głosowania oraz przyjęcie odpowiedniego systemu wyborczego sensu stricto. W rzeczywistości są to standardowe zasady każdego demokratycznego państwa prawnego. Definicję podstawowych zasad prawa wyborczego podaje Andrzej Sokala, który określa, że są to „historycznie ukształtowane najważniejsze założenia dotyczące uprawnień obywateli w procesie wyborczym. […]. Obecnie uznawane są za minimalne i fundamentalne zarazem warunki niezbędne do przeprowadzenia demokratycznych wyborów”83. W kontekście specyfiki wyborów samorządowych należy wspomnieć, że powyższa definicja ogranicza zasady wyborcze jedynie do obywateli danego państwa, a nie mieszkańców całej społeczności lokalnej, gdyż pomija apatrydów czy cudzoziemców84

.

Określenie zasad prawa wyborczego, jako zagadnienia o fundamentalnym znaczeniu z punktu widzenia ustroju politycznego państwa, dokonywane jest z reguły w konstytucjach. Spotykamy dwa podstawowe sposoby zamieszczenia katalogu „podstawowych zasad prawa wyborczego” w przepisach ustawy zasadniczej. Pierwszy polega na umieszczeniu ich w po-czątkowych fragmentach konstytucji, w rozdziale czy rozdziałach regulujących podstawy ustroju społeczno–politycznego. Na przykład Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.⁸⁵, w art. 2 określała, że „lud pracujący sprawuje władzę państwową przez swych przedstawicieli, wybieranych do Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i do rad narodowych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu taj-nym”. Konstytucja V Republiki Francuskiej z 4 października 1958 r. – art. 386

, deleguje zasa-dy samorządowego prawa wyborczego na poziom ustawodawstwa zwykłego87

.

Drugi sposób polega na wskazaniu katalogu zasad prawa wyborczego wśród

82

J. Buczkowski, Podstawowe zasady prawa wyborczego, [w:] Prawo konstytucyjne RP, red. J. Buczkowski, Ł. Buczkowski, K. Eckhardt, Przemyśl-Rzeszów 2008, s. 83; A. Sokala, Podstawowe zasady prawa wyborczego, [w:] A. Sokala, B. Michalak, P. Uziębło, Leksykon prawa wyborczego i referendalnego oraz systemów wyborczych, Warszawa 2013, s. 169.

83B. Michalak, A. Sokala, Leksykon prawa wyborczego i systemów wyborczych, Warszawa 2010, s. v. podsta-wowe zasady prawa wyborczego, s. 104.

84

W polskim porządku prawnym prawa wyborcze przysługują obywatelom UE niebędącymi obywatelami pol-skimi. Zob. szerzej rozdział II Zasada powszechności b) cenzus obywatelstwa.

85 Wersja pierwotna: Dz.U. z 1952 r. Nr 33, poz. 232 z późn. zm.; tekst jedn. Dz.U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36 z późn. zm.

86Konstytucja Francji z dnia 4 października 1958 r., wstęp i tł. W. Skrzydło, Warszawa 1997, s. 58.

87

sów dotyczących poszczególnych wybieranych organów, obok wymienienia ich kompetencje, zasady funkcjonowania, itp. Rozwiązanie takie występuje m. in. w Konstytucji Hiszpanii z 1978 r. (art. 140) ⁸⁸, Ukrainy (art. 141 ust. 1)⁸⁹, Republiki Czeskiej (art. 102 ust. 1)⁹⁰, Grecji (art.102 ust.2 ) ⁹¹ czy Holandii (art.129) ⁹². Przyjęte było także m. in. w polskich aktach konstytucyjnych: Konstytucji marcowej z 1921 r. (art. 11)⁹³, Konstytucji kwietniowej z 1935 (art. 32 ust.1)⁹⁴, Małej konstytucji z 1992 r. (art. 3 ust. 1 i 2)95, a także ma obecnie zastosowa-nie w Konstytucji z dnia 2 kwietnia 1997 r. (art. 96 ust. 2, art. 97 ust. 2, art. 127 ust. 1, 169 ust. 2)⁹⁶.

W niektórych państwach kwestia unormowania zasad samorządowego prawa wy-borczego określona jest przez konstytucję na poziom ustawodawstwa zwykłego (Rumunia97

). W Polsce zostały one zawarte bezpośrednio w Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r., w związku z czym posiadają moc konstytucyjną. Ustawa zasadnicza określa, że jednostki samorządu tery-torialnego wykonują swoje zadania za pośrednictwem organów stanowiących i wykonaw-czych (art. 169 ust. 1). W stosunku do organów stanowiących Konstytucja przesądza, że wybory do nich są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa (art. 169 ust. 2). W przypadku organów wykonawczych ogranicza się w art. 169 ust. 3 do wskazania, że zasady i tryb wyborów oraz odwoływania organów wy-konawczych jednostek samorządu terytorialnego określa ustawa.

Do katalogu podstawowych zasad prawa wyborczego należy również zaliczyć zasadę

wolnych wyborów, która nie została zadeklarowana expressis verbis w Konstytucji i w ustawie z dnia 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (dalej: k.w.). G. Kryszeń zwraca

uwagę na jej szczególne miejsce i rolę w systemie podstawowych zasad prawa wyborczego. Formalnie stosowanie „klasycznych” podstawowych zasad wyborczych nie musi być

88Konstytucja Hiszpanii, tł. i wstęp T. Mołdawa, Warszawa 2008, s. 86. Wskazany przepis formułuje następujące zasady samorządowego prawa wyborczego: wolności, powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania.

89

Konstytucja Ukrainy, wstęp i tł. E. Toczek, Warszawa 1999, s. 81. Chodzi o zasadę powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania.

90Konstytucja Republiki Czeskiej, tł. i wstęp M. Kruk, Warszawa 1994, s. 63. Również w tekście tejże konstytucji występują cztery zasady: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania.

91

Konstytucja Grecji, tł.G. i W. Uliccy, B. Zdaniuk, wstęp J. Kamiński, Warszawa 1992, s. 70.

92 Konstytucja Holandii, tł. i wstęp, A. Głowacki, Warszawa 2003, s. 59.

93Ustawa z dnia 17 marca 1921 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 44, poz. 267 z późn. zm.).

94Ustawa konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r. (Dz.U. Nr 30, poz. 227).

95

Ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 z późn. zm.).

96K. Skotnicki, Zasada…, op. cit., s. 23.

97 Zob. Art. 120 ust. 1; Konstytucja Rumunii, tł. A. Cosma, wstęp W. Brodziński, Warszawa 1996, s. 65; Z. Zell, My – lud miejski, „Wspólnota” z 19 września 2002 r., nr 28-30.

równoznaczne z wolnościowym przebiegiem procesu wyborczego (na przykład wybory przeprowadzane w Polskiej Republice Ludowej (dalej PRL). Z drugiej strony istnienie wolnych wyborów jest nierealne bez konsekwentnego wdrażania podstawowych zasad prawa wyborczego, tj. zasady powszechności, bezpośredniości, równości, tajności głosowania czy wybór systemu wyborczego. We współczesnym państwie demokratycznym można uznać ją za „super zasadę prawa wyborczego”, czy innymi słowy „zasadę zasad” tego prawa. G. Kryszeń jako wymiary wolności wyborów wskazuje: wolność kandydowania, wolność rywalizacji politycznej oraz wolność wyrażania preferencji politycznych⁹⁸.

Waldemar Wojtasik i Arkadiusz Żukowski wyróżniają jeszcze kilka innych zasad, któ-rych nie zalicza się do „przymiotników wyborczych”, a które są istotne w kontekście wybo-rów lokalnych, parlamentarnych czy Prezydenta RP. Wśród tych zasad praw wyborczego wymieniają: globalność, konkurencyjność i okresowość99

. Globalność jest rozszerzeniem za-sad powszechności i równości. Ogranicza ona rolę zinstytucjonalizowanych podmiotów sfery polityki, wprowadzając zastosowanie prawa do swobodnego zgłaszania kandydatów, łącznie z samozgłaszaniem. Globalność dopuszcza możliwość rozszerzenia grona osób pozbawionych biernego prawa wyborczego (np. policjantów czy wojskowych) w celu zagwarantowania większego stopnia bezstronności i praworządności wyborów. Zasada konkurencyjności ma zapewniać rzeczywiste możliwości zabiegania o poparcie, które winny być równe dla wszyst-kich startujących podmiotów. Jej realizacja wymaga spełnienia co najmniej trzech warunków: zapewnienia możliwości powszechnego udziału w wyborach dorosłych obywateli, zapewnie-nia uczciwości wyborów w oparciu o zasadę tajność, niezależność osób liczących głosy oraz brak oszustw wyborczych, przemocy i zastraszania, zagwarantowania strukturyzacji rywalizu-jących komitetów i poszczególnych kandydatów pozwalającej wyborcom dokonanie wyboru spośród „konkurencyjnych wizji i programów politycznych”. Zasada okresowości (kadencyj-ności lub periodyczność wyborów) warunkuje demokratyczność wyborów przez konieczność regularnego odbywania się wyborów w okresie, który wynika z przyjętych regulacji praw-nych¹⁰⁰.

Warto w tym miejscu odnieść się do zasad prawa wyborczego zawartych w aktach prawa międzynarodowego. Pierwszym dokumentem podejmującym problematykę prawa

98Zob. szerzej. G. Kryszeń, Standardy prawne wolnych wyborów parlamentarnych, Białystok 2007, s. 94.

99W. Wojtasik, Funkcje wyborów w III RP. Teoria i praktyka, Katowice 2012, s. 26-29; A. Żukowski, Wybory, [w:] Podstawowe kategorie polityki, red. S. Opara, D. Radziszewska-Szczepaniak, A. Żukowski, Olsztyn 2005, s. 278.

borczego jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.¹⁰¹. W art. 21 ust. 1 stwierdza ona: „Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub poprzez swobodnie wybranych przedstawicieli”. Zasady prawa wyborczego zostały przedstawione w art. 21 ust. 3, który stanowi: „Wola ludu jest podstawą władzy rządu; wola ta wyraża się w przeprowadzanych okresowo wyborach, opartych na zasadzie powszechności, równości, tajności lub na innej równorzędnej procedurze, zapewniającej wolność wyborów”. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych102

z 1966 r. w art. 25 określa, że „Każdy obywatel ma prawo i możliwości, bez żadnej dyskryminacji […] korzystania z czyn-nego i bierczyn-nego prawa wyborczego w rzetelnych wyborach, przeprowadzanych okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym, gwarantujących wyborcom swo-bodne wyrażenie woli”. Protokół nr 1 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka103

wyróż-nia zaś prawo do wolnych wyborów: „Wysokie Układające się Strony zobowiązują się orga-nizować w rozsądnych odstępach czasu wolne wybory, oparte na tajnym głosowaniu, w wa-runkach zapewniających swobodę wyrażania opinii ludności w wyborze ciała ustawodawcze-go” (art. 3). L. Garlicki, komentując art. 3 Protokołu Nr 1, zauważa że, orzecznic-two strasburskie szczególnie akcentuje rangę gwarancji wolnych wyborów i traktuje ją jako przesłankę istnienia „skutecznej demokracji politycznej”, stanowiącej fundamentalny skład-nik „europejskiego porządku publicznego”104

.

W prawie Unii Europejskiej istotne postanowienia dotyczące zasad samorządowego prawa wyborczego zawiera Karta Praw Podstawowych¹⁰⁵. Zgodnie z jej art. 40 w wyborach lokalnych, wewnątrz państw członkowskich każdy obywatel Unii ma prawo głosowania i kandydowania w wyborach do władz samorządowych w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, na takich samych warunkach jak obywatele tego państwa. Karta nie określa wyborów organów centralnych władzy publicznej. Wskazuje natomiast przymiotniki wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego, w których eurodeputowani wybierani są w wyborach powszechnych, bezpośrednich, w głosowaniu wolnym i tajnym (art. 39 ust. 2).

101Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, uchwalona dnia10 grudnia 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych, [w:] Prawo międzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, oprac. A. Przyborowska-Klimczak, Lublin 1996, s.154-159.

102Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. Pakt został przyjęty rezolucją Zgromadzenia Ogólnego 2200A (XXI). Wszedł w życie w dniu 23 marca 1976 r. Polska przystąpiła do Paktu w dniu 18 marca 1977 roku ( (Dz.U. Nr 38, poz. 167).

103Protokoł nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzony w Paryżu w dniu 20 marca 1952 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175).

104Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Yamak & Sadak v. Turkey (Appl. No. 10226/03), § 105 – L. Garlicki, Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz, t. II, Warszawa 2011, s. 568.

105

Istotne znaczenie dla określenia standardów prawa wyborczego ma kodeks dobrych praktyk wyborczych przyjęty przez Europejską Komisję dla Demokracji przez Prawo (tzw. Komisją Wenecką)106, który wskazuje katalog zasad prawa wyborczego, występujących w postaci przymiotników wyborczych. Wyróżnia on: zasadę powszechności (będącą w opozycji do ograniczeń spowodowanych przez stosowanie cenzusów), zasadę bezpośredniości (w przeciwieństwie do wyborów pośrednich), zasadę równości (zabraniającą uprzywilejowanie jednej grupy wyborców kosztem drugiej), zasadę tajności głosowania (wyłączającą jawność głosowania). Katalog ten, jeżeli wolę taką wyrazi ustawodawca w którymś z państw, może być uzupełniany o nakaz przeprowadzania wyborów wolnych oraz zasady odnoszące się do przyjętego podziału mandatów107

.

W kontekście działalności samorządu terytorialnego podstawowe znaczenie wśród umów międzynarodowych ma Europejska Karta Samorządu Lokalnego108, która zawiera ogólne zasady prawa dotyczące samorządu lokalnego, wspólne dla demokratycznych państw Europy. Samorząd lokalny jest określony jako „prawo i zdolność społeczności lokalnych, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw pu-blicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców” (art. 3 ust. 1), re-alizowane „przez rady i zgromadzenia, w których skład wchodzą członkowie wybierani w wyborach wolnych, tajnych, równych, bezpośrednich i powszechnych”, co „nie wyklucza możliwości odwołania się do zgromadzeń obywateli, referendum lub każdej innej formy bez-pośredniego uczestnictwa obywateli, jeżeli ustawa dopuszcza takie rozwiązanie” (art. 3 ust. 2). Powyższym sformułowaniom odpowiada treść odpowiednich regulacji zawartych w Kon-stytucji RP ¹⁰⁹.

Ustrojodawca, regulując zasady prawa wyborczego decyduje w dużym stopniu o osta-tecznym kształcie organów przedstawicielskich, wyznacza zakres dalszego prawotwórstwa w tej materii, wskazując kierunki i granice dopuszczalnych zmian110

. Bogumił Naleziński wska-zuje, że rola „ordynacji wyborczych” wobec treści konstytucji może być zróżnicowana. Z jednej, strony ustawy mogą dokonywać legalnego definiowania zasad prawa wyborczego.

106Kodeks dobrej praktyki w sprawach wyborczych, przyjęty przez Komisję Wenecką Rady Europy na 52 Sesji, Wenecja, 18-19 października 2002 r., CDL-AD (2002) 23 rev.

(http://pkw.gov.pl/g2/i/69/15/69153/Kodeks_Dobrej_Praktyki_w_Sprawach_Wyborczych.pl, 17.01.2016 r.).

107Por. G. Kryszeń, Standardy…, op. cit., s. 57.

108Europejska Karta Samorządu Lokalnego, sporządzona w Strasburgu dnia 15 października 1985 r. (Dz.U. z 1994 r., Nr 124, poz. 607).

109

Zob. H. Izdebski, Samorząd terytorialny. Podstawy ustroju i działalności, Warszawa 2011, s. 109-110; K.K. Parszewski, Europejska Karta Samorządu Terytorialnego gwarancją podstaw wyborów lokalnych, „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego” 2006, t. 20, s. 171; A. Żukowski, Systemy wyborcze, Olsztyn 1999, s. 52.

110

Warto podkreślić, że zasady prawa wyborczego mają utrwaloną w doktrynie treść, w związku z tym nie istnieje potrzeba precyzowania znaczenia używanego pojęcia. Z drugiej strony, rolą ustawodawcy jest stworzenie niezbędnych gwarancji pełnej realizacji danej zasady w wybo-rach do konkretnego organu¹¹¹. Konstytucje ustalają tylko główne i generalne zasady oraz instytucje prawa wyborczego, natomiast ustawy wyborcze konkretyzują je, regulując funk-cjonowanie szeregu instytucji służących do ich realizacji. J. Buczkowski uważa, że badanie systemu wyborczego tylko w oparciu o regulacje zawarte w ustawie zasadniczej byłoby „przedsięwzięciem zbyt uproszczonym”, ponieważ w konstytucjach często określone są tylko niektóre zasady prawa wyborczego. Ponadto zasady prawa wyborczego podlegają często mo-dyfikacjom i uzupełnieniom112

.

Marek Chmaj i Wiesław Skrzydło zwracają uwagę, żew Konstytucji z 1997 r. niektó-re zasady pominięto celowo, żeby nie zamykać ustawodawstwu zwykłemu możliwości two-rzenia określonych rozwiązań prawnych. Na przykład warto zwrócić uwagę na pominięcie w ustawie zasadniczej zasady równości w wyborach do Senatu. Takie działanie może być wyni-kiem braku koncepcji ustrojodawcy dotyczącego sposobu wyboru określonych organów w momencie tworzenia regulacji prawnych¹¹³. Warto przypomnieć, że Konstytucja RP nie for-mułuje zasad wyborów na urząd wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz do Parlamentu Europejskiego. Wynika to z faktu, że wybory bezpośrednie organu władzy wykonawczej w jednostkach samorządu terytorialnego zostały wprowadzone w 2002 r., a do Parlamentu Eu-ropejskiego w 2004 r., czyli w czasie obowiązywania obecnej Konstytucji.

Ustawa zasadnicza z 1997 r. w art. 169 stanowi, że wybory do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady, tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzenia wyborów oraz warunki ważności wyborów określa ustawa. Współcześnie wszystkie wybory powszechne, w tym samorządowe przeprowadza się na podstawie przepisów Kodeksu wyborczego z 2011r. , który w zakresie dotyczącym wyborów do organów stanowiących jednostek samorządu tery-torialnego oraz wyborów na wójta, burmistrza, prezydenta miasta, zastąpił wcześniejszą ustawę z dnia 16 lipca 1998 r. – Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików

województw114

, a w przypadku wyborów do organów wykonawczych ustawę z dnia 20

111B. Naleziński, Zagadnienie suwerenności i jej realizacji w Konstytucji RP, [w:] Prawo konstytucyjne Rzeczypospolitej Polskiej, red. P. Sarnecki, Warszawa 2014, s. 176.

112 J. Buczkowski, Podstawowe..., op. cit., s. 40.

113 Zob. M. Chmaj, W. Skrzydło, System wyborczy w Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2015, s. 39.

114

ca 2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta¹¹⁵.

Warto zauważyć, że ustawa zasadnicza w inny sposób określa katalog zasad prawa wyborczego w stosunku do organów przedstawicielskich działających na szczeblu central-nym, tj. odnoszących się do wyłaniania posłów, senatorów i Prezydenta RP. W myśl art. 96 ust. 2 Konstytucji RP wybory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Senat wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich oraz w głosowaniu tajnym (art. 97 ust. 2 Konstytucji). W przypadku wyborów Prezydenta RP obowiązują zasady: powszechności, równości, bezpośredniości, tajności gło-sowania (art. 127 ust. 1 Konstytucji RP), zaś warunkiem koniecznym wyboru na ten urząd jest uzyskanie przez kandydata więcej niż połowy ważnie oddanych głosów.

Kodeks wyborczy z 2011 r. w art. 192 zawiera tożsame przepisy z Konstytucją: wy-bory do Sejmu są powszechne, równe, bezpośrednie i proporcjonalne oraz odbywają się w głosowaniu tajnym. Wybory do Senatu w myśl art. 255 k.w. są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Kodeks zastrzega także, że senatorów wybiera się według zasady większościowej (art. 266 k.w.). Akt ten w art. 287 formułuje katalog „przymiotników wyborczych” elekcji na Prezydenta RP (są one powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym). Wybory do Sejmu oraz Parlamentu Europejskiego są równe, po-wszechne, bezpośrednie, proporcjonalne oraz przeprowadzane są w głosowaniu tajnym. W przypadku wyborów do rad i sejmików art. 369 k.w. stanowi, że są one powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. W wyborach do rady w gminie niebędącej miastem na prawach powiatu wybory są większościowe (art. 415 kw.), a w miastach na pra-wach powiatu – proporcjonalne (art. 416 k.w.). Ponadto Kodeks wyborczy z 2011 r. przesą-dza o systemie proporcjonalnym podziału mandatów w wyborach do rady powiatu (art. 450) i do sejmiku województwa (459 § 1). Ustawa wyborcza z 2011 r. w art. 471 wskazuje, że wójt wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym, zaś w art. 473 zastrzega, że wybory są większościowe w systemie większości bezwzględnej.

Reasumując, analiza różnych ustaw zasadniczych pokazuje, że konstytucyjna regula-cja zawsze więcej uwagi poświęca wyborom parlamentarnym i prezydenckim (jeżeli oczywi-ście głowa państwa pochodzi z wyborów powszechnych) niż wyborom organów samorządo-wych (lokalnych).