Polityka i strategia bezpieczeństwa morskiego państwa

Zaprezentowane powyżej rozumienie oraz relacje zachodzące pomiędzy polityką, strategią, systemem bezpieczeństwa narodowego, wymagają przeniesienia tej prawidłowości na przedmiot bezpieczeństwa morskiego państwa, które to zostało scharakteryzowane we wcześniejszej części rozdziału. Na tym polu należy nadmienić, że morski wymiar bezpieczeństwa, zgodnie z przyjętym podziałem, wchodzi w skład zbioru bezpieczeństw sektorowych. W tym ujęciu można do niego odnosić sektorowe polityki, strategie oraz systemy bezpieczeństwa. Należy przy tym podkreślić, że powinny one być kompatybilne z polityką państwa oraz politykami nadrzędnymi (w tym przypadku np. bezpieczeństwa narodowego). Obok relacji hierarchicznej są one współzależne także w wymiarze poziomym (polityk i strategii sektorowych). Wynika to, w pierwszej kolejności, z celów, priorytetów i zasobów, które zostały określone w polityce i strategii nadrzędnej (państwa jako całości oraz bezpieczeństwa narodowego). Wspomniane polityki nadrzędne, odpowiadają za całościową perspektywę państwa, a co za tym idzie, analizę i uwarunkowanie zewnętrzne (geopolityczne) oraz czynniki wewnątrzpaństwowe. Nie można ograniczać wpływu obu płaszczyzn – zewnętrznej i wewnętrznej, jedynie do poziomu polityki państwa oraz polityki bezpieczeństwa państwa. Uwarunkowania te oddziaływają również na poziomie polityk

i strategii sektorowych. Inaczej jednak można rozumieć ich rolę. Po pierwsze analizują i odczytują one występujące i prognozowane uwarunkowania. W przypadku polityki i strategii bezpieczeństwa morskiego, w głównej mierze zewnętrze. W tym ujęciu przekazują informacje, wnioski oraz rekomendacje na wyższy poziom polityki. W drugim kontekście mogą być rozumiane jako elementy wykonawcze polityki i strategii bezpieczeństwa narodowego oraz polityki państwa. Podejście takie jest spójne z założeniami funkcjonowania systemu bezpieczeństwa narodowego. Oznacza bowiem, że posiadane siły i środki, jako system wykonawczy, podlegają zarządzaniu przez system kierowania. Ten ostatni jest w dużej części scentralizowany i funkcjonuje najbliżej polityki państwa oraz polityki bezpieczeństwa narodowego. Powyższe relacje oraz zależności zostały zobrazowane na Rys.

nr 2.

Rys. nr 2. - Relacja polityki państwa, polityki i strategie bezpieczeństwa narodowego oraz polityk i strategii sektorowych. Opracowanie własne.

Umiejscowienie polityki i strategii bezpieczeństwa morskiego w strukturze systemu bezpieczeństwa państwa oraz wskazanie zachodzących pomiędzy nimi relacji, wymaga zaprezentowania rozumienia przez autora pojęć polityka bezpieczeństwa morskiego państwa

oraz strategia bezpieczeństwa morskiego państwa. W tym miejscu należy wskazać, że w literaturze przedmiotu najczęściej występującymi pojęciami są polityka i strategia morska, bez wskazania przedmiotu tej polityki i strategii, np.: gospodarcza, turystyczna, ekologiczna oraz bezpieczeństwa. Mimo że semantycznie takie odniesienie nie występuje, to należy podkreślić, że definicje odnoszą je wprost do bezpieczeństwa morskiego lub bezpieczeństwa morskiego państwa. Analizy pojęć na tym polu dokonał Tomasz Szubrycht, który w jej wyniku zaproponował rozumienie polityki morskiej jako „całokształt zamierzonych działań władzy ustawodawczej i wykonawczej, podmiotów gospodarczych oraz społecznych zapewniających szeroko pojęte bezpieczeństwo morskie państwa. Musi ona stworzyć warunki umożliwiające efektywne wykorzystanie zarówno zasobów morza, jak i nadmorskiego położenia zgodnie z interesami politycznymi, gospodarczymi, militarnymi i społecznymi państwa, przy jednoczesnym zapewnianiu zrównoważonej ochrony środowiska naturalnego”²⁴⁷. Bardzo zbliżoną definicję można znaleźć w Leksykonie bezpieczeństwa morskiego. Polityka morska jest w nim rozumiana „jako aktywność gospodarcza, polityczna i społeczno-kulturalna zmierzająca do wszechstronnego wykorzystania właściwości i zasobów morza oraz walorów nadmorskiego położenia kraju, zgodnie z narodowymi interesami: gospodarczymi, społecznymi, politycznymi i obronnymi państwa oraz warunkami określającymi możliwość ich urzeczywistnienia”²⁴⁸. W przypadku pierwszej z definicji wyraźnie widać, że bezpieczeństwo morskie państwa jest głównym celem prowadzenia polityki morskiej. Jest to kompatybilne z przyjętymi definicjami zarówno polityki, jak i bezpieczeństwa narodowego państwa. W drugiej części omawianej definicji, znajdują się elementy wskazujące na konieczność tworzenia w ramach polityki morskiej warunków do wykorzystywania zasobów morza oraz położenia nadmorskiego, odpowiednio do posiadanych interesów i celów. Można dostrzec, że tak rozumiana polityka morska wymaga narzędzi, które pozwolą ją dookreślić oraz realizować. Rolę taką, podobnie jak przy polityce bezpieczeństwa, może pełnić strategia. W sektorze bezpieczeństwa morskiego, może ona być rozumiana jako „jedna ze strategii szczegółowych, obejmująca zarówno szczegółowe zdefiniowanie lub doprecyzowanie celów określonych przez politykę morską, jak i określenie długofalowych metod ich realizacji dzięki skoordynowanemu użyciu posiadanych

247 T. Szubrycht, Bezpieczeństwo morskie państwa. Zarys Problemu, Gdynia 2011, s. 55-56.

248 Leksykon bezpieczeństwa morskiego, dz. cyt., s. 114; Leksykon bezpieczeństwa morskiego - 100 najważniejszych pojęć, (red.) T. Szubrycht, Warszawa 2016, s. 145.

środków”²⁴⁹. Powyższa definicja w pełni wpisuje się w poprzednie rozumienie znaczenia strategii oraz strategii bezpieczeństwa państwa.

Podsumowując, autor będzie rozumiał politykę bezpieczeństwa morskiego jako tożsamą z polityką morska państwa. Będzie tak w ślad za przywołaną definicją Tomasza Szubrychta, w której w pierwszej części, wskazano bezpieczeństwo jako główny cel polityki.

Na tej podstawie można domniemać, że realizacja przez państwo, w ramach polityki morskiej, drugiej części definicji – aktywność obliczona na tworzenie warunków rozwoju na kierunku morskim, będzie również warunkowana kształtem bezpieczeństwa, zgodnie z posiadanymi celami i interesami. Mając na uwadze przyjęte założenia teoretyczne realizmu neoklasycznego oraz częściowo neoliberalizmu instytucjonalnego, autor będzie rozumiał działalność podmiotów gospodarczych oraz społecznych, w celu zapewnienia bezpieczeństwa morskiego, jako uwarunkowanie wewnątrzpaństwowe, wymagające koordynacji na poziomie polityki i strategii przez państwo. Autor, kończąc rozważania o polityce i strategii bezpieczeństwa morskiego, przywoła myśl cytowanego już Tomasza Szubrychta, że polityka morska państwa musi być częścią polityki zewnętrznej (międzynarodowej) i wewnętrznej państwa. Musi mieć środki, metody i narzędzia do realizacji, oceny efektywności, rozłożonej w czasie²⁵⁰. Autor w pełni zgadza się z tym twierdzeniem. Określa ponadto, że wymiar międzynarodowy jest szczególnie istotny z racji rozumienia bezpieczeństwa międzynarodowego, z jednej strony, oraz prawno-międzynarodowych szans, które niesie za sobą dostęp do obszarów morskich. Konieczność posiadania środków, metod i narzędzi, unormowana powinna być w strategii lub innych dokumentach strategicznych i wykonawczych, jak np. polityka, doktryna oraz program²⁵¹. Konkludując, należy dodać, że rozumienie interesów oraz wyznaczanie celów polityki i strategii morskiej państwa, w relacji do bezpieczeństwa jest silnie powiązane z uwarunkowaniami geopolitycznymi, co zostało omówione w pierwszej części rozdziału.

Bezpieczeństwo narodowe, polityka bezpieczeństwa i finalnie strategia bezpieczeństwa narodowego muszą zawierać narzędzia i sposoby ich wykorzystania, w celu realizacji postawionych zadań. W tym aspekcie, siły zbrojne zawsze odgrywały pierwszoplanową rolę. Jak zauważa Przemysław Żurawski vel Grajewski, armia jest podstawowym gwarantem bezpieczeństwa zewnętrznego i podporą bezpieczeństwa                                                                                                                

249 Leksykon bezpieczeństwa morskiego - 100 najważniejszych pojęć, dz. cyt., s. 155.

250 Por. T. Szubrycht, dz. cyt., s. 56.

251 Doktryna morska, to oficjalnie przyjęty system zasad i założeń władzy wykonawczej wynikający z celów polityki morskiej zawartych w obowiązującej strategii morskiej, prowadzących do realizacji jednoznacznie określonych celów za pomocą środków znajdujących się w dyspozycji państwa. Program morski natomiast wynika bezpośrednio z doktryny, jest planem działania. Por. Tamże, s. 59-60.

wewnętrznego²⁵². Natomiast zdaniem Justyny Zając, wojsko jest jednym z narzędzi polityki zagranicznej państwa, wykorzystując w tym celu wszystkie dostępne narzędzia, przy użyciu których państwa starają się kształtować pożądane postawy i działania zagranicznych podmiotów oraz pożądane stany zjawisk i procesów międzynarodowych ²⁵³ . Pierwszoplanowym narzędziem w tym obszarze jest dyplomacja państwa, której cele są zbieżne z celami polityki zagranicznej²⁵⁴. Te natomiast wypływają między innymi z polityki bezpieczeństwa i celów określonych w odniesieniu do bezpieczeństwa narodowego.

Powyższe założenie, jeszcze mocniej się uprawdopodabnia, w relacji do przedmiotu bezpieczeństwa morskiego państwa. W tym ujęciu siły morskie, a węziej Marynarka Wojenna, to narzędzie, które jest w największym stopniu użyteczne do realizacji celów bezpieczeństwa narodowego państwa, wobec obszarów morskich.

252 Por. P. Żurawski vel Grajewski, Bezpieczeństwo międzynarodowe - wymiar militarny, s. 25-28.

253 Por. J. Zając, Środki i metody polityki zagranicznej państwa, [w:] Wstęp do teorii polityki zagranicznej państwa, (red.) R. Zięba, Toruń 2005, s. 79-82.

254 Zob. W. Malendowski, C. Mojzesowicz, Stosunki międzynarodowe, Wrocław 2004, s. 50-52.

Rozdział II. Rola MW w polityce bezpieczeństwa Polski w latach