Wyodrębnione tematy spróbuję teraz pogrupować i umieścić w polach te
matycznych, których rozgraniczenie i klasyfikacją zaproponował A. M arkow ski (1992a). Wezmę pod uwagę poziom najniższy w zaproponowanej przez niego hierarchii (tabela 1.):
T a b e l a 1 Tematyka rozmów
Tematy Liczba
podejmowanych tematów
Udział procentowy w całości tematów seminarium kawiarnia seminarium kawiarnia
i 2 3 4 5
Moje ciało
1. Ciało, jego części, cechy i wygląd 4 4,5
2. Rozwój ciała 1 1,1
3. Ruch ciała
4. Działanie ciała, zmysły, choroby 1 4 1,3 4,5
To, co służy mojemu ciału
5. Jedzenie i jego przyrządzanie 1 1,3
6. Ubranie, ozdoby, materiały 3 2 3,9 2,2
7. Mieszkanie i jego wyposażenie 2 2 2,6 2,2
8. Dbałość o ciało: higiena, porządki,
leczenie, wypoczynek 4 2 5,2 2,2
Mój umysł 9. Uczucia, emocje, oceny uczuciowe
i emocjonalne
1 1,1
10. Wola i oceny z nią związane 1 1,1
11. Rozum, pamięć, wyobraźnia i oceny
z nimi związane 2 1 2,6 1,1
12. Charakter człowieka i jego cechy 2 2,6
13. Moralność i oceny z nią związane 1 1 1,3 1,1
To, co służy mojemu umysłowi
14. Literatura 2 2 2,6 2,2
15. Teatr i film 2 8 2,6 9,1
16. Muzyka 3 3,4
17. Malarstwo i rzeźba
Moja wiara 18. Wiara*
To, co służy mojej wierze
19. Religia 7 9,2
* Wolę w tym artykule używać pojęcia religijny / religia, nie zaś wiara, ponieważ ła
twiej mi przyporządkować poruszane w rozmowach tematy sferze życia określanej wskaza
nymi pojęciami. Informatorzy (klerycy i goście w kawiarni) nie wypowiadali się wprost na temat swojej wiary w Boga. Poza tym religia i wiara wykazują mocną semantyczną zależ
ność, na pewno zawęźlają się semantycznie.
cd. tabeli 1
1 2 1 3 I 4 i i. .
Mój stosunek do innych
20. Stosunki międzyludzkie - ogólnie 1 1,1
21. Stosunki rodzinne 1 1 1,3
22. Stosunki przyjacielskie i towarzyskie 3 4 3,9 4,5
23. Stosunki służbowe 5 2 6,5 2,2
24. Stosunki ogólnospołeczne 2 3 2,6 3,4
25. Zachowanie i postępowanie 3 3,9
To, co służy mnie i innym
26. Język 1 1,3
27. Szkoła i wychowanie 13 9 17,10 10,3
28. Nauka
29. Zwyczaje i obyczaje 2 2 2,6 2,2
30. Rozrywka i zabawa 1 12 1,3 13,7
31. Sport wyczynowy 1 1,3
32. Urząd, państwo, polityka 2 1 2,6 2,2
33. Wojsko
34. Łączność i wymiana informacji 4 3 5,2 3,4
35. Komunikacja, podróż 6 3 7,8 3,4
36. Handel i usługi 10 11,4
37. Miasto i jego urządzenia 38. Wieś i jej otoczenie
Mój stosunek do rzeczy
39. Praca fizyczna 1 1 1,3 2,2
40. Własność
To, co służy mnie wobec rzeczy 41. Gospodarka
Świat
42. Niebo i gwiazdy 1 1,3
43. Pogoda 1 1,3
44. Ziemia - przyroda nieożywiona 45. Rośliny
46. Zwierzęta 3 3,4
Właściwości świata 47. Cechy materii
48. Przestrzeń 49. Czas
50. Liczba i liczenie 1 1,3
Konkluzje
Korpus tekstów przyjętych na potrzeby tematu wskazanego w tytule i pod
danych analizie z całą pewnością spełnia warunki stawiane rozmowom po
tocznym. Wszystkie są autentyczne, spontaniczne, dialogowe i polilogowe, nieoficjalne, prowadzone bezpośrednio (face to fa ce ) przez osoby równej rangi społecznej, a nawet zbliżone wiekiem i wykształceniem.
Przede wszystkim zebrany materiał zdecydowanie i jasno potwierdza wnioski wyciągane intuicyjnie dotyczące wyboru tematu dla rozmów pro
wadzonych w kawiarni (tabela 2.). W kawiarni gromadzą się osoby po to, by wypić ze znajomymi kawę i porozmawiać o czymś, co na ogół jest wspólne i co w konsekwencji przez to odpręża. Luźna atmosfera panująca w lokalu sprzyja mówieniu o rozrywkach (imprezy towarzyskie: dyskoteka, bale, filmy kinowe i telewizyjne), sprawach bytowych (kupowanie przedmio
tów codziennego użytku), obowiązkach i atrakcjach szkolnych (oceny, kło
poty wychowawcze, trudności dydaktyczne, sukcesy w nauce). Zauważalne w hierarchii są również tematy dotyczące wyglądu osób, czyjejś kondycji fizycznej lub jej braku.
T a b e l a 2 Tematyka rozmów w kawiarni
Tematyka rozm ów toczonych
w kawiarni Liczba tematów Procentowy udział
w całości rozmów
1. Rozrywka i zabawa 12 13,7
2. Handel i usługi 10 11,4
3. Szkoła i wychowanie 9 10,3
4. Teatr i film 8 9,1
5. Ciało, jeg o części, cechy i w ygląd 4 4,5
6. Działanie ciała, zmysły, choroby 4 4,5
Mniej oczywiste są już konkluzje dotyczące tematu rozmów podejmo
wanych w seminarium (tabela 3.). Zestawienie poruszanych tematów należy opatrzeć następującą uwagą: w rozmowach kleryków zagadnienia, problemy i kwestie jednoznacznie religijne, rozważania teologiczne, dyskusje dotyczą
ce pobożności, (nie)tolerancji religijnej, doktryn religijnych, wyznań, kultu re
ligijnego, uroczystości religijnych, praktyk, obrządków czy pieśni religijnych wynoszą niewielki procent33. Bardzo często natomiast pojawiają się tematy
33 Za KSJP podaję: rełigia ‘zespół wierzeń dotyczących genezy, struktury i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata, wiara w Boga, bóstwa i w nieśmiertelność duszy; związane z nią zachowania oraz formy organizacyjne’ Religia chrześcijańska, mahomełańska, mojżeszowa. Religia
związane z organizacją kształcenia w seminarium, sukcesami bądź trudnościami w nauce, lepszymi czy gorszymi kontaktami z przełożonymi, mniej lub bar
dziej komfortowymi warunkami kwaterowania, wyposażeniem seminarium w urządzenia elektroniczne, z potrzebą dbałości o czystość własną i pomiesz
czeń, wreszcie z wyjazdami (wynikającymi z planu studiów), głównie do teatrów i kin.
T a b e l a 3 Tematyka rozmów w seminarium duchownym
Tematyka rozmów toczonych
w seminarium duchownym Liczba tematów Procentowy udział w całości rozmów
1. Szkoła i wychowanie 13 17,10
2. Religia 7 9,2
3. Komunikacja, podróż 6 7,8
4. Stosunki służbowe 5 6,5
5. Łączność i wymiana informacji 4 5,2
6. Dbałość o ciało: higiena, porządki,
leczenie, wypoczynek 4 5,2
Wskazaną dysproporcję tłumaczyłabym faktem rejestrowania rozmów kle
ryków w ich „prywatnych” (w pewnym sensie) pomieszczeniach, chociaż zlo
kalizowanych w obrębie seminarium. Nagrania dokonane w miejscach ofi
cjalnych na terenie seminarium z pewnością zaowocowałyby przyborem tematów religijnych, najprawdopodobniej nie przyniosłyby jednak poświad
czeń odbywania rozmów potocznych w tych miejscach.
Umiejscowienie w obrębie seminarium duchownego zarówno „własnych”
pomieszczeń kleryków, jak i obiektów kształcenia zmusza studentów - czy raczej ich obliguje - do koncentracji na nauce i organizacji życia uczelniane
go. Klerycy mówią o wszystkim, co niesie życie w tej ograniczonej przestrze
ni. Dla kleryków studia są podstawowym zadaniem, w każdym swoim aspek
cie mają pomóc tym mężczyznom dobrze się przygotować do pełnieniu funk
cji kapłanów. W ten więc sposób zarówno tematy zajmujące pierwsze miejsce na liście rangowej, jak i lokujące się w hierarchii ważności na odleglejszych pozycjach (zob. tabele 1. i 3.) pośrednio jednak służą wierze, niewątpliwie utrwalają przekonanie o zależności doboru tematu od miejsca rozmowy.
katolicka, protestancka, prawosławna. Religia monoteistyczna, politeistyczna. Nauka, lekcja religii.
Dogmaty, przepisy, zasady religii. Przyjąć, wyznawać, zmienić religię. Krzewić, szerzyć religię.
Hasło religijny natomiast ten sam słownik definiuje jako: 1. ‘odnoszący się do religii, dotyczący religii, zw iązany z religią’ Doktryna religijna. Kult religijny. Praktyki, obrzędy, uroczystości religijne. Pieśni religijne. Fanatyzm religijny. Tolerancja, nietolerancja religijna. 2. ‘odznacza
jący się pobożnością, pobożny, w ierzący’ Człowiek głęboko religijny.
Literatura
A n u s i e w i c z J., S k a w i ń s k i J. 1996: Słownik polszczyzny potocznej. Warszawa.
B o n i e c k a B ., 1997: K ształt dziecięcego słowa. Lublin.
Boniecka B ., 1998: Criteres de la textualite des enonces fam iliers. In: Theorie et pratique du texte. Actes du Colloque de Nancy Universite Nancy I I 12-14 septem bre 1996 reunis par P . D e m a r o l l e et M. K ę s i k . Lublin.
Cygal-Krupa Z., 1986: Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym. Kraków.
P olsk iego Towarzystwa Językoznaw czego”, 55.
K i t a M ., 2001: Modułowa konstrukcja rozmowy. W: K r ą ż y ń s k a Z . , Z a g ó r s k i Z . , red.: P o
znańskie spotkania językoznaw cze. T. 6. Poznań.
K o p a l i ń s k i W., 1971: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa.
L u b a ś W., 1976: Badania nad językiem mieszkańców Katowic. W: L u b a ś W., red.: Miejska polszczyzna mówiona. M etodologia badań. Katowice.
L u b a ś W., 1978: Słownictwo kolokwialne i niekolokwialne. Próba definicji. W: S z y m c z a k M., red.: Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego. Wrocław.
L u b a ś W. 1979: Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Szkice socjolingwistycz
ne. Kraków.
L u b a ś W.: 1983a: Istotapotoczności. „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, 40.
L u b a ś W., 1983b: Słowiańska socjolingwistyka porównawcza. M ożliwości badawcze. „Porad
nik Język ow y”, 4.
S z e m i ń s k a A ., 1981: Rozwój pojąć matematycznych u dziecka. W: S e m a d e n i Z., red.: Naucza
nie początkowe matematyki. Podręcznik dla nauczyciela. Warszawa.
T o k a r s k i R., 1984: Struktura p ola znaczeniowego. Warszawa.
V a n D i j k T., 1 9 8 0 : Textwissenschaft. Eine interdisziplinäre Einführung. Tübingen.
W a r c h a l a J., 1991: D ialog potoczny a tekst. K atowice.
W i l k o ń A ., 1987: Typologia odmian językow ych współczesnej polszczyzny. K atowice
W y g o t s k i L., 1971: Wybrane prace psychologiczne. Warszawa.
Z e m s k a j a E .A ., red., 1973: Russkaja razgovornaja riecz. M oskva.
Z g ó l k a T., 1992: Styl potoczny jako narzędzie myślenia potocznego. W: G a j d a S., red.: Sys
tem atyzacja p o jęć w stylistyce. M ateriały konferencji z 2 4 -2 6 IX 1991 r. Opole.
Z g ó ł k o w i e H., T., 1993: Językowy savoir-vivre. Praktyczny poradnik posługiwania się p o l
szczyzną w sytuacjach oficjalnych i towarzyskich. Poznań.
Ż y d e k - B e d n a r c z u k U ., 1994: Struktura tekstu rozmowy potocznej. K atowice.
Le theme et I’endroit d une conversation
R e s u m e
Le but principal que l’auteur a etabli est celui de verification d ’une hypo these concernant la dćpendance du choix des themes de conversation d ’un endroit dans lequel elle se deroule. L’auteur a compare les conversations courantes menćes par des jeunes clercs au seminaire et celles me- nees au cafe par les consommateurs. La conclusion qui s ’etablit grace aux recherches est que l’on parle peu des questions religieuses au seminaire, par contre on traite plus souvent le theme de l’organisation des etudes, du deroulement de l ’enseignement, puis des voyages, des questions m aterielles et des plans pour l’avenir. M em e ces questions-lä (quoique dans une maniere indi
recte) servent peu ä la v ie religieuse d ’un clerc. Pour l ’auteur la justification de ce fait repose dans le fait que les conversations ont ete enregistrees dans des pieces privöes des clercs et que les chambres des clercs et les edifices officiels du sćminaire se trouvent dans le m em e com plexe des bätiments et sont lies par la m em e fonction - ils sont censćs de servir ä 1’education et ä une bonne preparation des etudiants au sacerdoce. En ce qui concem e les conversations dans le cafć, elles etaient consacrees - accordćment aux previsions - avant tout aux themes de divertissement, les themes correspondaient done ä la fonction principale de l’etablissement. L’auteur a utilise dans son analyse la methode de regrouper les mots en champs thematiques suivant le m odele donne par A. Markowski. La totalite de reflexion est precedee par des remarques preliminaires concer
nant la comprehension de telles notions que potoczność (Vaspect courant, familier), rozmowa potoczna (la conversation courante) et temat (le theme).
The subject and the place of conversation
S u m m a r y
The basic task o f the author is to verify the hypothesis concerning the dependency between the subject and the place o f conversation. She compares the colloquial chats between the students in theological schools and conversations held in cafes. She has found out that students o f theo
logy rarely discuss religion, as they mostly talk about the organization o f their studies, travels and plans for the future. This is explained by the fact that the dialogues were recorded in the students’
private rooms. A s for cafć chats, as could be expected, they were mainly concerned with enter
tainment. The author applied M arkowski’s method o f grouping words into thematic fields.
Monika Worsowicz
Uniwersytet Łódzki Łódź