Poręczenie

W gronie zabezpieczeń typu osobistego należy wymienić poręczenie i gwaran‑ cję bankową. Poręczenie występuje zarówno w obrocie bankowym, jak i pozaban‑ kowym. Natomiast gwarancje bankowe to forma zabezpieczenia udzielana przez banki. W odniesieniu do poręczenia, źródłem zabezpieczenia jest umowa, przez

295 zob. J. Mojak, w: Prawne zabezpieczenie..., op.cit., s. 173; I. Heropolitańska, Prawne za‑ bezpieczenie..., op.cit., s. 255–274.

296 zob. z. Ofiarski, Prawo bankowe..., op.cit., s. 631–632.

Rozdział 7.  Prawne formy zabezpieczeń wierzytelności – inne niż zastaw i weksle 195 którą poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie, na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania swego nie wykonał (art. 876 k.c.)298. Nie stanowi natomiast poręczenia umowa zawarta pomiędzy dłużnikiem a osobą trze‑ cią, w której osoba ta zobowiązuje się wykonać świadczenia za dłużnika lub obok dłużnika. Oświadczenie poręczyciela powinno być złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Pełnomocnictwo do zawarcia umowy poręczenia wymaga zachowania tej samej formy (art. 99 k.c.). Oświadczenie wierzyciela przyjmują‑ cego poręczenie nie wymaga żadnej określonej formy, choć z reguły znajduje się w formie pisemnej w umowie ustanawiającej poręczenie299. Należy zauważyć, że poręczenie może powstać nie tylko bez zgody, ale nawet bez wiedzy dłużnika. Dłużnik nie jest stroną umowy poręczenia, choć z reguły to on inicjuje jej zawarcie, zwracając się do poręczyciela o udzielenie zabezpieczenia. W obrocie występują także poręczenia odpłatne, w których poręczyciela i dłużnika głównego łączy umowa o udzielenie poręczenia, będąca podstawą pobierania przez poręczyciela wynagrodzenia za udzielenie i utrzymywanie poręczenia.

Poręczenie należy do czynności jednostronnie zobowiązujących. Może mieć charakter nieodpłatny lub odpłatny. Odpłatność za poręczenie nie wynika jednak ze stosunku poręczenia, lecz jak wyżej zaznaczono – z umowy pomiędzy dłuż‑ nikiem głównym i poręczycielem. Poręczenie może zabezpieczać wierzytelności pieniężne i niepieniężne (w przypadku banku tylko pieniężne) za całość lub część zobowiązania. Jeśli nic innego nie wynika z treści poręczenia, o zakresie zobowiązania poręczyciela decyduje każdoczesny zakres zobowiązania dłużnika. W braku odmiennych zastrzeżeń poręczyciel odpowiada za kwotę kapitału, odsetki umowne, jak i odsetki ustawowe oraz prowizje.

Nie ma obowiązku wskazywania w umowie kwoty poręczenia (z wyjątkiem poręczenia za dług przyszły). O zakresie zobowiązania poręczyciela będzie każ‑ dorazowo rozstrzygał zakres zobowiązania dłużnika, za którego poręczył (art. 879 § 1 k.c.). Poręczenie może mieć charakter terminowy i bezterminowy. Poręczenie jest bezterminowe, jeśli poręczyciel nie wskazał w swym oświadczeniu okresu, na jaki udziela poręczenia. Jeśli w poręczeniu oznaczono termin trwania odpo‑ wiedzialności, poręczyciel odpowiada, gdy w tym czasie dłużnik nie wykonał zobowiązania. Poręczenie może obejmować zarówno dług istniejący, jak i przy‑ szły. Poręczenie za dług przyszły musi zawierać jednoznaczne podanie wysokości

298 Poręczenie może powstać też z mocy ustawy – art. 77 p.b.

299 Na ten temat zob. r. Trzaskowski, Poręczenie. Analiza instytucji i perspektywa kodyfika‑ cyjna, Warszawa 2012, s. 57–59; J. Mojak, w: Prawne zabezpieczenie..., op.cit., s. 117; I. Heropo‑ litańska, Prawne zabezpieczenie..., op.cit., s. 153–155.

Anna Stangret ‑Smoczyńska

196

poręczenia. Dług przyszły dotyczy tych sytuacji, gdy dłużnik nie jest zobowiązany do oznaczonego pod względem treści i przedmiotu świadczenia300 – np. z tytułu promesy kredytowej. Jeśli poręczenie za dług przyszły jest bezterminowe, wów‑ czas może być przez poręczyciela odwołane dopóki dług nie powstanie. Jeśli dług powstał przed odwołaniem, poręczenie przekształca się w poręczenie za dług istniejący (art. 878 k.c.).

zasadniczo poręczeniem objęte są wierzytelności jeszcze niewymagalne. Możliwe jest także udzielenie poręczenie za zobowiązanie wymagalne (częste przy restrukturyzacji zobowiązań). Konieczne jest wówczas poinformowanie poręczyciela o tym, że termin wykonania zobowiązania minął (art. 880 k.c.). Dopuszczalne jest również poręczenie długu przedawnionego. z reguły wiąże się w praktyce z oświadczeniem o zrzeczeniu się zarzutu przedawnienia (art. 117 § 2 k.c.). Jeśli poręczenie było udzielane w chwili, gdy dług był już przedawniony i dłużnik zrzekł się zarzutu przedawnienia, poręczyciel nie traci tego zarzutu (art. 883 § 2 k.c.).

Istotną cechą umowy poręczenia jest jej akcesoryjny charakter. Poręczenie zawsze powiązane jest z podstawowym stosunkiem prawnym, z którego wynika zabezpieczona wierzytelność. związek ten wyraża zasada akcesoryjności, która oznacza, że byt i wysokość poręczenia zależy od istnienia i wysokości długu głównego. Jeśli jednak doszło do zwiększenia odpowiedzialności dłużnika po udzieleniu poręczenia, zwiększenie odpowiedzialności poręczyciela wymaga jego zgody. zwiększenie odpowiedzialności dłużnika będzie miało miejsce w przypadku podwyższenia kwoty wierzytelności, wprowadzenia lub podwyższenia oprocento‑ wania, wydłużenia i skrócenia okresu spłaty kredytu, kapitalizacji odsetek, zmiany charakteru wierzytelności z warunkowej na bezwarunkową, nieodnawialnej w od‑ nawialną itp. By w zwiększonym zakresie odpowiadał także poręczyciel, konieczne jest uzyskanie wyraźnej zgody poręczyciela na te zmiany. z zasady akcesoryjności płynie również wniosek, iż poręczenie nie powstanie, jeśli umowa zabezpieczona była nieważna (wyjątek – art. 877 k.c.). W przypadku wygaśnięcia zobowiązania dłużnika głównego wygasa również zobowiązanie poręczyciela.

Poręczyciel odpowiada całym swoim majątkiem, z którego wierzyciel może skorzystać, gdy dłużnik nie wykonał zobowiązania. W przypadku, gdy wierzycie‑ lem jest bank, konieczne jest, by poręczyciel został powiadomiony o braku spłaty zadłużenia (art. 76 p.b.). Przy czym opóźnienie w zawiadomieniu poręczyciela nie wyklucza jego odpowiedzialności. Jeśli jednak wierzyciel zaniecha lub opóźni się

Rozdział 7.  Prawne formy zabezpieczeń wierzytelności – inne niż zastaw i weksle 197 w tym zawiadomieniu, ponosi odpowiedzialność za szkodę poręczyciela, który spłacił dług dłużnika głównego. Szkodą tą jest np. utrata możliwości zaspokojenia się poręczyciela z majątku dłużnika lub uiszczenie nienależnych odsetek301.

Poręczyciel może podnieść przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które przysługują dłużnikowi (przysługuje mu m. in. zarzut potrącenia i może potrą‑ cić wierzytelność przysługującą dłużnikowi względem wierzyciela). Natomiast w razie śmierci dłużnika poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenie odpowiedzialności spadkobiercy wynikające z przepisów prawa spadkowego (art. 883 k.c.).

Poręczyciel, przeciwko któremu wierzyciel dochodzi zaspokojenia, powinien zawiadomić niezwłocznie dłużnika i wezwać go do wzięcia udziału w sprawie. Jeżeli tego zaniecha i dłużnik nie weźmie udziału w sprawie, nie będzie mógł podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które mu przysługiwały przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł z tego powodu, że o nich nie wiedział (art. 884 k.c.). Jeśli poręczyciel zaspokoił wierzyciela, powinien o tym fakcie niezwłocznie powiadomić dłużnika. Jeśli tego nie uczyni, a dłużnik za‑ spokoi wierzyciela, poręczyciel nie może żądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił, chyba że dłużnik działał w złej wierze (art. 885 k.c.). I od‑ wrotnie, jeśli poręczenie udzielone zostało za wiedzą dłużnika, dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić poręczyciela o wykonaniu zobowiązania. Jeśli tego nie uczyni, poręczyciel, który zaspokoi wierzyciela, może żądać od dłużnika zwrotu tego, co wierzycielowi świadczył, chyba że działał w złej wierze.

zasadą jest odpowiedzialność solidarna poręczyciela i dłużnika głównego. Subsydiarna odpowiedzialność poręczyciela może wynikać z treści umowy, np. po‑ przez zastrzeżenie, zgodnie z którym poręczyciel będzie odpowiadał tylko wów‑ czas, gdy egzekucja przeciwko dłużnikowi okaże się bezskuteczna. Gdy poręczyciel spłaci dług, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty (art. 518 k.c.). Przysługuje mu wówczas regres względem dłużnika. O dokonanej spłacie zawsze powinien niezwłocznie powiadomić dłużnika. Należy zaznaczyć, że odpowiedzialność poręczyciela ma charakter równorzędny (a nie subsydiarny) co oznacza, że dług wobec poręczyciela staje się wymagalny, gdy dłużnik główny swojego zobowiązania nie wykonał, a nie wówczas, gdy wykaże się, że dochodzenie roszczeń wobec dłużnika głównego jest bezskuteczne.

Konsekwencją akcesoryjnego charakteru poręczenia jest przedawnienie roszczeń wierzyciela w stosunku do poręczyciela według zasad przewidzianych

Anna Stangret ‑Smoczyńska

198

w przepisach regulujących stosunek prawny będący podstawą powstania długu głównego. Natomiast roszczenie poręczyciela w stosunku do dłużnika przedawnia się według reguł ogólnych (art. 118 k.c.). roszczenia z umów poręczenia udzielo‑ nych przez banki przedawniają się z upływem 6 lat (art. 87 ust. 1 p.b.)302.

Dochodzenie roszczeń w stosunku do poręczyciela odbywa się według tych samych reguł co wobec dłużnika głównego. Wierzyciel w celu zaspokojenia musi uzyskać tytuł wykonawczy (wyrok zaopatrzony w klauzulę wykonalności) i skierować egzekucję do majątku poręczyciela. Należy przypomnieć, że odpo‑ wiedzialność poręczyciela ma osobisty charakter, zatem wierzyciel może według swojego wyboru zdecydować, z jakiego majątku poręczyciela chce skorzystać (z ruchomości, wierzytelności czy np. nieruchomości). Odpowiedzialność po‑ ręczyciela nie może być ograniczona tylko do części majątku lub też oznaczonej rzeczy (takiemu celowi służy zastaw lub hipoteka, przewłaszczenie). z tego po‑ wodu umieszczenie w umowie poręczenia klauzuli, zgodnie z którą poręczyciel odpowiada tylko wskazaną w treści poręczenia częścią majątku lub oznaczoną rzeczą, należy uznać za niedopuszczalne303.