Zastaw na rzeczach ruchomych

zastaw zwykły na rzeczach ruchomych został uregulowany w art. 306 k.c. do art. 326 k.c. i został nazwany przez ustawodawcę zastawem na rzeczach rucho‑ mych. Wobec tego, że także inne rodzaje zastawów mają za przedmiot rzeczy ruchome (np. zastawy ustawowe, zastaw rejestrowy, hipoteka morska) powstał problem, jak nazwać zastaw, który ma za przedmiot rzeczy ruchome i został ure‑ gulowany w kodeksie cywilnym. W literaturze używa się nazwy: zastaw ręczny lub zwykły, posesoryjny, rękodajny. Termin zastaw ręczny wywodzi się z tradycji legislacyjnej178, ale był i jest on używany także w literaturze przedmiotu dla okre‑ ślenia właśnie zastawu uregulowanego w kodeksie cywilnym, a wcześniej w de‑ krecie z 1946 r. o prawach rzeczowych. zastaw umowny na rzeczach ruchomych jest też nazywany zastawem zwykłym i w dalszych częściach niniejszej publikacji będzie używana właśnie ta nazwa179. Słowo „zastaw” potocznie utożsamia się też z rzeczą ruchomą obciążoną prawem zastawu180.

5.2.1.  Charakter prawny

W prawie polskim zastaw jest ograniczonym prawem rzeczowym. Wynika to z treści art. 244 k.c. zgodnie z tym przepisem ograniczonymi prawami rzeczo‑ wymi są: użytkowanie, służebności, zastaw, własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipoteka. Wobec tego, że prawa rzeczowe mają charakter bezwzględny, tj. są skuteczne względem wszystkich (erga omnes), ustawodawca ograniczył swobodę stron w kształtowaniu stosun‑ ków prawnorzeczowych. Strony mogą bowiem ustanowić jedynie takie prawo rzeczowe, które ustawa przewiduje. Jest to tzw. zasada zamkniętej listy praw rzeczowych – numerus clausus tych praw181. Ma ona szczególne znaczenie jako

178 W ustawie z dnia 28.04.1938 r. o rejestrowych prawach rzeczowych na pojazdach mecha‑ nicznych (u.r.p.r.p.m.) w art. 33 ust. 2 wyraźnie mówi się o zastawie ręcznym w kontekście zbiegu z rejestrowym prawem zastawu.

179 E. Niezbecka, w: A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie kredytów, lubelskie Wydawnictwo Prawnicze, lublin 1996, s. 191.

180 J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, s. 211.

181 E. Drozd, Numerus clausus praw rzeczowych, w: Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (Księga pamiątkowa ku czci prof. Z. Radwańskiego), Poznań 1990, s. 257.

Jacek Gołaczyński

114

lista zamknięta ograniczonych praw rzeczowych. Ograniczona staje się także możliwość swobodnego kształtowania treści prawa rzeczowego182.

zastaw zwykły należy zatem do ograniczonych praw rzeczowych i z tego wynika, że jest prawem bezwzględnym, dzięki czemu zastawnik może zaspokoić swoją wierzytelność z wyłączeniem wszystkich innych osób z właścicielem włącz‑ nie, oczywiście w granicach przewidzianych przez ustawę. Szczególne znaczenie dla sytuacji zastawnika ma charakter bezwzględny jego prawa w zakresie ochrony zastawu. zastawnik może bowiem domagać się wydania rzeczy obciążonej za‑ stawem od osoby, która nią faktycznie włada. zastawnik może także domagać się od osoby, która narusza jego prawo w inny sposób, aniżeli przez pozbawienie go władztwa nad rzeczą, aby zaniechała dalszych naruszeń i przywróciła poprzedni stan prawny (art. 222 § 2 k.c. w zw. z art. 251 k.c.). Poza tym zastawnikowi służy powództwo ustalające, że przysługuje mu prawo zastawu (art. 189 k.p.c.), a także roszczenie o przywrócenie posiadania lub o zaniechanie dalszych naruszeń, jeżeli wszedł już we władanie rzeczy. Wreszcie można stwierdzić, że zastawni‑ kowi przysługuje również roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym przeciwko każdej osobie, która uniemożliwiła mu w całości lub w części zaspokojenie się z zastawu.

Jeżeli rzecz obciążona zastawem zwykłym stanie się przedmiotem egzekucji innego wierzyciela niż zastawnik, to zastawnikowi przysługuje powództwo o zwol‑ nienie zajętego przedmiotu od egzekucji (art. 841 k.p.c.), albo prawo przyłączenia się do egzekucji w celu uczestniczenia w podziale sumy uzyskanej z egzekucji. Sposób obrony prawa zastawu jest uzależniony od tego, czy wierzytelność za‑ bezpieczona zastawem jest już wymagalna. Jeżeli jest wymagalna, wystarczy, aby zastawnik przyłączył się do egzekucji (art. 1031 k.p.c.). W odwrotnej sytuacji, zastawnikowi będzie przysługiwało powództwo o zwolnienie od egzekucji na mocy art. 841 k.p.c., ponieważ prawo zastawnika nie jest inaczej chronione183. 5.2.2.  Zastaw jako prawo akcesoryjne

Cechą charakterystyczną zastawu jest pełnienie przez niego funkcji zabez‑ pieczającej wierzytelność. Dlatego zastaw jest prawem związanym z wierzytel‑ nością, którą zabezpiecza, czyli prawem akcesoryjnym. W prawie polskim zasady

182 J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 1994, s. 31. Por. też E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Poznań ‑Kluczbork 1996, s. 45–47.

Rozdział 5.  Zastaw w prawie polskim 115 akcesoryjności zastawu nie kwestionuje się. Istnienie ważnej wierzytelności jest warunkiem powstania i trwania zastawu. zasada ta nie została wprost wypo‑ wiedziana w kodeksie cywilnym, ale wynika właśnie z akcesoryjności zastawu. Konsekwencją ścisłego powiązania zastawu z wierzytelnością, którą zabezpiecza jest to, że przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem pociąga za sobą przeniesienie zastawu. Jeżeli zaś wierzytelność zostanie przeniesiona z wyłącze‑ niem zastawu, wówczas zastaw wygasa (art. 323 k.c.).

Nabywca wierzytelności zabezpieczonej zastawem może żądać od zbywcy wydania rzeczy obciążonej, jeśli zastawca wyrazi na to zgodę. W przypadku braku zgody zastawcy na wydanie mu rzeczy, może on domagać się złożenia rzeczy do depozytu sądowego. Wówczas zbywca wierzytelności może pozostawić rzecz w swoim władaniu i stanie się osobą trzecią w rozumieniu art. 307 k.c. W takim wypadku zgoda zastawcy nie jest potrzebna, a jedynie porozumienie między zbywcą a nabywcą. Obowiązkiem zbywcy wierzytelności, czyli pierwotnego za‑ stawnika będzie wydanie rzeczy nabywcy. Jeżeli tego odmówi, wówczas nabywca wierzytelności może przeciwko niemu wystąpić z żądaniem złożenia rzeczy do depozytu sądowego.

zasada akcesoryjności ulega jednak pewnym ograniczeniom. Przyjmuje się, że częściowym odstępstwem od zasady akcesoryjności zastawu jest możliwość ustanowienia tego prawa w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. W takich wypadkach, w chwili powstania zastawu wierzytelność nie musi jeszcze istnieć, a zatem następuje tu chwilowe oderwanie zastawu od wierzytelności. zdaniem J. Skąpskiego, można tu jednak mówić tylko o częścio‑ wym ograniczeniu zasady akcesoryjności zastawu, ponieważ strony przy usta‑ nowieniu zastawu muszą określić, o jaką przyszłą wierzytelność chodzi. Według tego autora, ustanowienie zastawu bez takiego skonkretyzowania wierzytelności byłoby nieważne184.

Pogląd powyższy jednak nie znajduje podstaw w przepisach kodeksu cywil‑ nego. z art. 306 § 2 k.c. wynika jedynie tyle, że zastaw można także ustanowić w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej. Oznacza to, że dopuszczalne jest ustanowienie zastawu, gdy nie istnieje jeszcze wierzytelność, którą ten zastaw ma zabezpieczać. Strony ustanawiając zastaw nie muszą więc w żaden sposób konkretyzować wierzytelności, która ma powstać w przyszłości (wskutek upływu terminu początkowego lub ziszczenia się warunku zawieszają‑

184 J. Skąpski, Zastaw na rzeczach ruchomych według kodeksu cywilnego, t. VIII, S.C. 1966, s. 152.

Jacek Gołaczyński

116

cego). Strony mogą jedynie zawrzeć umowę o ustanowieniu zastawu, oznaczając rzecz, będącą przedmiotem zabezpieczenia i wskazując, że rzecz ta będzie sta‑ nowiła zabezpieczenie wierzytelności, które powstanie w przyszłości. W chwili powstania wierzytelności zastaw będzie więc prawem, z którego zastawnik może się już zaspokoić. Należy zatem stwierdzić, że przepis art. 306 § 2 k.c. stanowi istotny wyjątek od zasady akcesoryjności zastawu, mimo że w praktyce nie od‑ grywa większej roli.

Od zasady przewidziane są jednak pewne wyjątki. Przedawnienie wierzytel‑ ności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej (art. 317 k.c.). Przepis ten daje zatem możli‑ wość uzyskania zaspokojenia nawet wówczas, gdy wierzytelność zabezpieczona zastawem uległa przedawnieniu, a dłużnik podniósł taki zarzut. Jakie to może rodzić konsekwencje? Otóż, jeżeli w postępowaniu wszczętym przez zastawnika przeciwko zastawcy, który jest jednocześnie dłużnikiem osobistym wierzyciela, w celu uzyskania tytułu egzekucyjnego stwierdzającego obowiązek świadczenia (powództwo o zapłatę), dłużnik podniesie zarzut przedawnienia, to sąd nie może powództwa oddalić. Pojęcie zaspokojenia z rzeczy dotyczy bowiem nie tylko po‑ stępowania egzekucyjnego, ale również rozpoznawczego, które jest pierwszym etapem zaspokojenia wierzytelności185.

Przepisy dotyczące zakresu obciążenia rzeczy zastawem mają charakter dys‑ pozytywny. Strony umowy zastawniczej mogą więc postanowić, że zakres zabez‑ pieczenia będzie większy. Jeżeli zastawcą jest dłużnik osobisty, to dopuszcza się, aby po zawarciu umowy zastawniczej, strony zmieniły jej treść i zwiększyły zakres obciążenia rzeczy. Nie będzie w tym przypadku mowy o odstępstwie od zasady akcesoryjności zastawu, skoro sam dłużnik, będący jednocześnie zastawcą, decy‑ duje się na zwiększenia obciążenia rzeczy. Jeżeli w praktyce nastąpi zwiększenie wierzytelności zabezpieczanej zastawem, to wówczas wierzytelność większa nie jest już zabezpieczana zastawem. Aby objąć tą większą wierzytelność tym samym zastawem, należy zawrzeć nową umowę. Jeśli dłużnik i zastawnik postanawiają, że wierzytelność stanie się wymagalna przed terminem określonym w umowie zastawniczej, a porozumienie to zostanie zawarte po ustanowieniu zastawu, nie będzie to rodziło żadnych konsekwencji dla zastawcy, który nie jest dłużnikiem osobistym wierzyciela. Nadejście zatem wcześniejszego terminu wymagalności wierzytelności, niż ustalony w umowie zastawniczej, nie uprawnia zastawnika do wystąpienia z żądaniem zaspokojenia się z zastawu. Podobnie będzie w sytuacji,

Rozdział 5.  Zastaw w prawie polskim 117 gdy zastawnik porozumie się z dłużnikiem osobistym, po ustanowieniu zastawu o innej wysokości odsetek za opóźnienie, o innej wysokości kar umownych itp. 5.2.3.  Zmiana treści zastawu

zmiana treści zastawu jest możliwa, jeżeli strony umowy zastawniczej, czyli zastawnik i zastawca oraz inne zainteresowane osoby (w przypadku zmiany pierwszeństwa), zawrą odpowiednią umowę. Kwestia ta została dość szczegółowo uregulowana w przepisach kodeksu cywilnego, jednak w przepisach ogólnych dotyczących ograniczonych praw rzeczowych.

Mianowicie od zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej – wpis do tej księgi Jeżeli zaś zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron.

Przepis powyższy przewiduje zatem możliwość zmiany treści prawa rzeczo‑ wego ograniczonego, czyli także zastawu na podstawie umowy. umowa winna być zawarta między stronami stosunku prawnego wynikającego z zastawu, czyli zastawcą i zastawnikiem. Jeżeli zastawca nie jest dłużnikiem osobistym, to na treść zastawu nie może mieć wpływu umowa zawarta między zastawnikiem a dłuż‑ nikiem osobistym, np. w zakresie zwiększenia zakresu zabezpieczenia zastawu. zmiana treści zastawu zwykłego na rzeczach ruchomych nie wymaga szczególnej formy dla swej ważności.

5.2.4.  Zasada pierwszeństwa

Wykonywanie ograniczonych praw rzeczowych, które są skuteczne względem wszystkich (erga omnes), może doprowadzić do kolizji pomiędzy tymi prawami. Kolizja taka może dotyczyć nie tylko praw tego samego rodzaju, np. zastawu, ale także praw o różnej treści, np. użytkowania i służebności. Taka sytuacja spowodo‑ wała konieczność wprowadzenia swego rodzaju norm kolizyjnych, które rozgra‑ niczałyby wykonywanie uprawnień wynikających z różnych praw rzeczowych lub tych samych praw rzeczowych, ale ustanowionych na rzecz innych podmiotów, w stosunku do jednej rzeczy. Te swego rodzaju normy kolizyjne istnieją w pra‑ wie rzeczowym w postaci tzw. pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych (art. 249 i 250 k.c.). Są to jednak tylko przepisy ogólne, które zostają wyłączone

Jacek Gołaczyński

118

całkowicie lub częściowo przez przepisy szczególne znajdujące się także poza kodeksem cywilnym (art. 249 § 2 k.c.).

W przypadku praw rzeczowych ograniczonych, których powstanie nie wy‑ maga wpisu do księgi wieczystej, rozwiązanie sytuacji konfliktowych następuje poprzez realizację rzymskiej jeszcze zasady prior tempore, potior iure. Jeżeli zatem najpierw powstało użytkowanie a później służebność, to służebność nie będzie mogła być wykonywana186.

zasada pierwszeństwa zastawu zwykłego została wyrażona w art. 306 § 1 k.c. oraz art. 310 k.c. Tak więc można stwierdzić, że zasada pierwszeństwa odnosi się do dwóch sytuacji: pierwszej, w której zastawnik uzyskuje przywilej pozwalający zaspokoić wierzytelność zabezpieczoną zastawem przed innymi wierzycielami osobistymi zastawcy i drugiej, w której w razie zbiegu dwu lub więcej praw rze‑ czowym do jednej rzeczy, zastaw będzie korzystał z pierwszeństwa, nawet jeżeli powstanie później (chyba że zastawnik działał w złej wierze).

zastaw, będąc ograniczonym prawem rzeczowym, powinien podlegać regu‑ lacji art. 249 k.c., która ogólnie wyznacza pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych. Przepis ten wskazuje, że w razie obciążenia jednej rzeczy kilkoma prawami rzeczowymi ograniczonymi o pierwszeństwie tych praw decyduje mo‑ ment powstania prawa. Prawo, które powstało wcześniej, korzysta z pierwszeń‑ stwa. Jednak § 2 tego przepisu stanowi wyraźnie, że norma § 1 ma charakter ogólny i może być wyłączona przez normy szczególne określające pierwszeństwo w sposób odmienny. Przepis art. 310 k.c. właśnie w odmienny sposób reguluje zasadę pierwszeństwa praw rzeczowych, obciążających jedną rzecz, jeżeli jednym z tych praw rzeczowych jest zastaw. W wyniku odmiennej regulacji dotyczącej pierwszeństwa zastawu następuje uprzywilejowanie zastawu w stosunku do innych praw rzeczowych ograniczonych, istniejących już w chwili powstania zastawu. Jedynym warunkiem tego uprzywilejowania jest, aby zastawnik nie działał w złej wierze. zastawnik pozostaje w złej wierze jeżeli wiedział, w chwili ustanowienia zastawu, że rzecz jest już obciążona innym prawem rzeczowym albo, gdy z ła‑ twością mógł się o tym dowiedzieć. Chwilą właściwą dla ustalenia złej wiary jest data ustanowienia zastawu.

Istnieje także pogląd, że przepis art. 310 k.c. odnosi się do pierwszeństwa za‑ stawu powstałego później w kolizji z innymi prawami rzeczowymi ograniczonymi niż zastaw. Do podstawowych bowiem zasad prawa cywilnego zalicza się nemo

186 S. rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego, Księga druga. Własność i inne prawa rze‑ czowe, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1996, s. 325.

Rozdział 5.  Zastaw w prawie polskim 119

plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. zatem nabywca prawa, drugi

lub kolejny zastawnik, nie może nabyć od zbywcy więcej praw, niż sam posiada. Dlatego przepis art. 310 k.c. nie odnosi się do kolizji pomiędzy zastawami187.

Pierwszeństwo z art. 310 k.c. daje zastawnikowi uprawnienie do zaspokojenia swojej wierzytelności z przedmiotu zastawu przed innymi uprawnionymi z praw rzeczowych ograniczonych. Wobec tego, że zaspokojenie zastawnika będzie prowadziło do sprzedaży rzeczy i zaspokojenia się z uzyskanej ceny, to prawa rzeczowe ograniczone wygasną (art. 879 k.p.c.). z chwilą zatem egzekucyjnej sprzedaży rzeczy w celu zaspokojenia zastawnika, inne prawa rzeczowe ograni‑ czone, ciążące na rzeczy, wygasają.

zasada pierwszeństwa zastawu umożliwia także zastawnikowi zaspokojenie swojej wierzytelności, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi za‑ stawcy (art. 306 § 1 k.c.). Przepis ten ustanawia podstawową zasadę dotyczącą zastawu w ogóle, a zwłaszcza zastawu zwykłego. Ta cecha zastawu powodować powinna, że to zabezpieczenie wierzytelności jest korzystniejsze dla zastawnika, przyznając mu istotny przywilej. Jeżeli wobec tej samej rzeczy będącej również przedmiotem zastawu zwykłego zostanie skierowana egzekucja z wniosku dwu lub więcej wierzycieli, a jeden z nich zabezpieczył wierzytelność zastawem na tej właśnie rzeczy, to w przypadku sprzedaży egzekucyjnej tej rzeczy, wierzytelność zastawnika zostanie zaspokojona z pierwszeństwem przed wierzytelnościami innych wierzycieli osobistych zastawcy.

W obrębie tej zasady istnieją jednak ważne wyjątki. Już sam przepis art. 306 § 1 k.c. stanowi, że: „pierwszeństwo owo jest ograniczone w stosunku do tych wie‑ rzycieli osobistych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne”. rozwinięciem tego zapisu staje się przepis art. 1025 k.p.c., który przyznaje przy‑ wilej zaspokojenia się z sumy uzyskanej z egzekucji należnością z tytułu kosztów egzekucyjnych, należnościom alimentacyjnych, pracowniczym, podatków i innych należności, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych itp. Ostatecznie należności zabezpieczone zastawem zwykłym znajdują się w piątej kolejności zaspokojenia. za nimi są już tylko należności innych wierzycieli, któ‑ rzy prowadzili egzekucję oraz inne należności. z tego wynika, że w przypadku zbiegu egzekucji z rzeczy objętej zastawem kilku wierzycieli, spośród których będą uprzywilejowanie z mocy art. 1025 k.p.c. zastawnik zwykle nie będzie mógł liczyć na pełne zaspokojenie.

187 M. Tarkowski, Prawo w praktyce bankowej, lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, lublin, s. 36.

Jacek Gołaczyński

120

W przypadku, gdy rzecz jest obciążona dwoma lub więcej zastawami, zastaw, który powstał później korzysta z pierwszeństwa przed zastawem, który po‑ wstał wcześniej. Jednak dopuszcza się zmianę pierwszeństwa zastawów. zgodnie z art. 250 § 1 k.c. pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych może być zmie‑ nione. zmiana nie narusza praw mających pierwszeństwo niższe aniżeli prawo ustępujące, a wyższe aniżeli prawo, które uzyskuje pierwszeństwo ustępującego prawa.

Jeżeli zastaw rejestrowy powstał wcześniej na rzeczy, która została obciążona zastawem ręcznym, wówczas, zgodnie z art. 15 u.z.r.r.z., zastaw rejestrowy bę‑ dzie korzystał z pierwszeństwa przed zastawem ręcznym, jako prawem rzeczo‑ wym ograniczonym powstałym później. Ma tu zatem zastosowanie zasada prior

tempore potrior iure. To samo dotyczy kolizji zastawu rejestrowego i zastawu

skarbowego.

Inaczej jest w przypadku zastawu ustawowego. zastaw ustawowy powstaje z mocy prawa w chwili, gdy zostaną spełnione przesłanki określone w ustawie. ustawowe prawo zastawu przysługuje np. wynajmującemu dla zabezpieczenia zaległego czynszu na rzeczach ruchomych wniesionych do lokalu, a należących do najemcy lub członków jego rodziny, jeśli nie są to rzeczy zwolnione od zajęcia, w drodze egzekucji. Prawo to powstaje z chwilą wniesienia ruchomości do lokalu, jako swoista kaucja dla przyszłej wierzytelności, a wygasa z chwilą wyniesienia ruchomości z lokalu.

5.2.5.  Skuteczność zastawu wobec każdoczesnego właściciela rzeczy

zgodnie z art. 306 § 1 k.c. zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością. zbycie rzeczy po ustanowieniu zastawu nie ma zatem zwykle wpływu na istnienie zastawu i jego skuteczność188. Od tej zasady, która w dużym stopniu decyduje o atrakcyjności tego zabezpieczenia, istnieje jednak dość istotny wyjątek. zgodnie z art. 170 k.c. „w razie przeniesienia własności rzeczy ruchomej, która jest obciążona prawem osoby trzeciej, prawo to wygasa z chwilą wydania rzeczy nabywcy, chyba że ten działa w złej wierze. Przepis § drugiego artykułu poprzedzającego stosuje się odpowiednio”.

Przepis ten jest konsekwencją art. 169 k.c. Skoro bowiem następstwem nabycia własności rzeczy ruchomej od nieuprawnionego jest utrata własności przez właści‑ ciela, to tym bardziej oczywista będzie utrata prawa osoby trzeciej obciążającego

188 E. Niezbecka, w: A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie kredytów, op.cit., s. 188; I. Heropolitańska, Zabezpieczenie wierzytelności banku, Warszawa 1996, s. 282.

Rozdział 5.  Zastaw w prawie polskim 121 rzecz, z chwilą wydania jej i objęcia w posiadanie przez nabywcę w dobrej wierze. Taki nabywca uzyskuje własność rzeczy ruchomej bez żadnych obciążeń189. Jeżeli zatem zastawca zbyje rzecz osobie trzeciej, która nie wie, że rzecz jest obciążona prawem osoby trzeciej i rzecz zostanie jej wydana, wówczas zastaw wygasa. Jeżeli jednak rzecz obciążona zastawem została zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona i następnie zbyta przez osobę nieuprawnioną, zastaw wygasa z upływem trzech lat od daty jej objęcia w posiadanie przez nabywcę (art. 170 k.c. zd. 2 w zw. z art. 169 § 2 k.c.).

zastaw zwykły nie jest zatem zagrożony wygaśnięciem przez przeniesienie własności rzeczy ruchomej na osobę trzecią działającą w dobrej wierze. Do naby‑ cia własności konieczne jest wręczenie rzeczy, nie zaś inny sposób przeniesienia posiadania. Jedynie, czego można się obawiać, to wydania rzeczy przez wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzenie rzeczą, jak i wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą (traditio longa manu). W tych wypadkach zastawca dalej będzie posiadaczem rzeczy, a mimo tego nabywca może stać się jej właścicielem. zachodzi jednak wątpliwość, czy nabywca, który nie objął rzeczy we władztwo faktyczne, pozostaje w dobrej wierze.

5.2.6.  Wierzytelność zabezpieczona zastawem

ustanowienie zastawu może nastąpić jedynie w celu zabezpieczenia wierzy‑ telności. zasada akcesoryjności zastawu, która stawia jako wymóg ustawowy powstanie zastawu, istnienie ważnej wierzytelności, jest powszechnie przyjęta. Spory dotyczą natomiast kwestii, jakie wierzytelności mogą być zabezpieczane zastawem.

zastaw może zabezpieczyć każdą wierzytelność, bez względu na źródło jej powstania, a więc wierzytelność z różnych stosunków zobowiązaniowych, powsta‑ łych z czynności prawnych i z innych zdarzeń. Mogą być to roszczenia oparte na przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz inne niepieniężne. Niepie‑ niężne wierzytelności mogą być zabezpieczane zastawem, gdy istnieje możliwość zmiany świadczenia niepieniężnego w odszkodowanie wyrażone w pieniądzach. realizacja zastawu, który zabezpiecza wierzytelność niepieniężną, staje się możliwa dopiero z chwilą przemiany tej wierzytelności w roszczenia pieniężne190.

189 S. rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego..., op.cit., s. 139.