Postawy przedsiębiorcze

W współczesnym dyskursie naukowym postawy przedsiębiorcze często są de-fi niowane jako określone działanie człowieka skłonnego do tworzenia nowej dzia-łalności gospodarczej (Fietze, Boyd, 2017). Taki sposób ujmowania postaw przed-siębiorczych oparty jest przede wszystkim na właściwościach jednostki ludzkiej, tj. potrzebie osiągnięcia motywacji, wewnętrznym usposobieniu kontroli, zdolności do ponoszenia ryzyka oraz cechach osobowościowych, które warunkują proces two-rzenia własnego biznesu (Wang, Chang, Yao, Liang, 2016).

Jedną z teorii wyjaśniających kształtowanie się postaw przedsiębiorczych w kontekście tworzenia przedsiębiorstwa jest teoria umiejscowienia poczucia kon-troli (Maresch, Harms, Kailer, Wimmer-Wurm, 2016). Teoria ta, bazując na dwóch rodzajach poczucia kontroli, tj. właściwościach poznawczych danej jednostki oraz cechach osobowościowych, wyróżnia dwie grupy tzw. przyszłych przedsiębior-ców: jednostki odznaczające się wewnętrznym oraz zewnętrznym poczuciem kon-troli (Moriano, Gorgievski, Laguna, Stephan, Zarafshani, 2012). Do pierwszej z nich zalicza się te jednostki, których źródła postaw przedsiębiorczych były odzwiercie-dlone we własnej postawie i zachowaniu. Do drugiej te osoby, których postawy przedsiębiorcze są wynikiem efektu naśladowania zachowania i postępowania in-nych jednostek, tj. inin-nych przedsiębiorców, którzy odnieśli sukces.

Inną teorią objaśniającą istotę postaw przedsiębiorczych jest teoria planowa-nego zachowania. Zgodnie z nią postawa przedsiębiorcza utożsamiana jest z ogólną motywacją do wykonania określonego zachowania przedsiębiorczego, w tym tak-że do tworzenia własnego biznesu (Gorgievski, Stephan, Laguna, Moriano, 2018).

Z założeń tej teorii wynika, że postawy przedsiębiorcze jednostki są uzależnione od jej intencji, a te z kolei determinowane są atrakcyjnością czynności, normami spo-łecznymi i kontrolą nad zachowaniem (Iakovleva Kolvereid, Stephan, 2011). Atrak-cyjność czynności związana jest z oceną korzyści i kosztów wynikających z danego zachowania (im większa jest różnica między korzyściami a kosztami, tym szybciej kształtowane są intencje przedsiębiorcze). Normy społeczne są oceną presji wyko-nania lub zaniechania danej czynności, jaką spostrzega jednostka ze strony ważnych dla niej osób. Natomiast kontrola nad zachowaniem określa stopień trudności lub łatwości, z jaką osoba spodziewa się wykonać́ określoną czynność (Gorgievski, Ste-phan, Laguna, Moriano, 2018).

Kolejnymi teoriami, które zasługują na szczególną uwagę, są teorie, które anali-zują postawy przedsiębiorcze przez pryzmat umiejętności jednostki ludzkiej. Według Stuetzera, Audretscha i innych postawy przedsiębiorcze warunkują kreatywność, mo-tywację do działania, pewność zachowań, odpowiedzialność za skutki swoich przed-sięwzięć, a także świadomość odniesienia sukcesu i porażki (Stuetzer, Audretsch, Ob-schonka, Gosling, Rentfrow, Potter, 2018). W takim ujęciu postawy przedsiębiorcze oddziałują na poziomem heurystyki przedsiębiorczych jednostek ludzkich. W tym kontekście wyróżnia się trzy rodzaje heurystyki: heurystykę reprezentatywności, heu-rystykę dostępności i heuheu-rystykę kotwiczenia (Stuetzer i in., 2018). Pierwsza z nich odnosi się do obserwacji danej sytuacji i formułowania opinii przez jednostkę przed-siębiorczą bez wykorzystywania zewnętrznej informacji. Druga skupia się na oce-nie najbardziej wyrazistych i ekspresyjnych zdarzeń. Ostatnia oparta jest na wpływie otrzymanych informacji w początkowej fazie działania jednostki przedsiębiorczej.

Posiadanie owych umiejętności wyróżnia jednostki ludzkie spośród pozostałej części społeczeństwa, gdyż stają się one bardziej odpowiedzialne za dokonywane wybory.

Ponadto uczą się one na własnych doświadczeniach, zdobywając informacje i wiedzę o prawdopodobieństwie realizacji danego zadania. Zapewnia im to w warunkach ry-zyka osiągnięcie sukcesu i satysfakcji z realizacji zadań.

Warto mieć na uwadze, że postawy przedsiębiorcze analizowane są także przez pryzmat cech osobowych człowieka. W literaturze przedmiotu można spotkać wiele kryteriów cech ludzkich warunkujących proces tworzenia przedsiębiorstwa przez jednostkę ludzką. Do jednych z nich należy podział na następujące właściwości:

ekstrawersyjność, neurotyczność, zgodność, skrupulatność, otwartość na doświad-czenia (Zhao, Seibert, 2006). Pierwszy rodzaj obejmuje osoby, które odznaczają się optymizmem i łatwością w nawiązywaniu kontaktów. Drugi analizuje jednostki

charakteryzujące się dość dużą zmiennością nastrojów. Trzeci opisuje ludzi posiada-jących łatwość dopasowania do pozostałej części społeczeństwa. Czwarty obrazu-je przestrzeganie istniejących praw i regulacji przez aktywnie działające obrazu-jednostki.

Ostatni zaś przedstawia otwartość istoty ludzkiej na naukę płynącą z doświadczeń, a następnie jej wykorzystanie w sposobach rozwiązywania problemów. Każda z za-prezentowanych cech osobowych wpływa na różnorodność postaw przedsiębior-czych jednostek ludzkich, a w szczególności na umiejętność ponoszenia ryzyka, osiągnięcia motywacji oraz umiejscowienia wewnętrznej kontroli (Wang, Chang, Yao, Liang, 2016). Na podstawie teorii pięciu cech osoby przedsiębiorczej została stworzona koncepcja pasji przedsiębiorczej. Według jej autorów pasja przedsiębior-cza jest immamentnie powiązana z pozytywnymi uczuciami jednostki (radość, opty-mizm, zamiłowanie), które z jednej strony stale ją motywują do działania, a z drugiej – umożliwiają przezwyciężenie barier związanych z aktywnością przedsiębiorczą (Cardon, Wincent, Singh, Drnovsek, 2009). Jednocześnie twórcy analizowanej kon-cepcji wyróżnili trzy rodzaje pasji przedsiębiorczej: wynalazcza, założycielska oraz deweloperska. Pierwszy rodzaj odnosi się do jednostki przedsiębiorczej, która staje się kreatorem zmian dzięki tworzeniu innowacji. Drugi odzwierciedlony jest w two-rzeniu podmiotu gospodarczego na skutek chęci komercjalizacji innowacji i wy-korzystania pojawiających się szans. Trzeci rodzaj związany jest z chęcią rozwoju działającej fi rmy.

Należy także mieć na uwadze, że współczesne badania dotyczące cech siębiorców opierają się także na sześciu fundamentalnych właściwościach przed-siębiorczych wyróżnionych przez J. Timmonsa, tj. na dynamizmie działaniowym, zdolności przewodzenia, umiejętności dostrzegania szans, umiejętności działania w warunkach ryzyka i niepewności, kreatywności, samodzielności i zdolności przy-stosowania jednostki do warunków oraz na wewnętrznej motywacji (Thomas, Mu-eller, 2000). Pierwsza cecha charakteryzuje przedsiębiorcę jako aktywnie działającą jednostkę, wykazującą się inicjatywą, poszukującą nowych rozwiązań w sposobach usprawniania metod lub procesów. Obok niej bardzo ważne jest posiadanie przez przedsiębiorczego człowieka zdolności przewodzenia i współpracy z innymi ludź-mi. Te dwie cechy są nierozerwalnie ze sobą złączone, gdyż zapewniają skuteczne kierowanie przez lidera danym zespołem, który nie może być dyktatorem, lecz ogni-wem znajdującym płaszczyznę porozumienia z ogółem. Kolejną właściwością, którą wyróżnił Timmons, jest umiejętność dostrzegania szans. Szanse te odzwierciedlone są w nieustannym poszukiwaniu przez jednostkę nowych możliwości w otoczeniu

w celu zmiany obecnej sytuacji na lepszą. Ponadto istotna jest również zdolność człowieka do działania, a w szczególności do przezwyciężenia ryzyka i niepewno-ści, związanych z każdą aktywnością jednostki, jak również jej adaptacja do zmie-niającego się środowiska i otoczenia (Altinay, Madanoglu, Daniele, Lashley, 2012).

Ostatnia z analizowanych cech – wewnętrzna motywacja – niezbędna jest przedsię-biorcy do ustawicznego i skutecznego działania w celu osiągnięcia korzyści.

Warto zauważyć, że postawy przedsiębiorcze badane w kontekście cech przed-siębiorczych analizowane są także według kryterium właściwości ułatwiających oraz utrudniających tworzenie przez człowieka własnego biznesu (tab. 1)

Tabela 1. Cechy psychiczne warunkujące działania przedsiębiorcze

Cechy utrudniające Kategorie ogólne Cechy ułatwiające – lęki

– motywacja – umiejętność przezwyciężania lęków i depresji oraz różnych zagrożeń – tendencje do powiększania stanu

posiadania

– orientacja na osiągnięcia i sukces – motywy „bycia przedsiębiorczym”

– unikanie sytuacji i decyzji

obciążonych ryzykiem – ryzyko – traktowanie sytuacji ryzykowanych jako szans

– podejmowanie decyzji obciążonych ryzykiem

– brak odporności psychicznej

– niski próg stresu i frustracji – sukces

i niepowodzenie – odporność psychiczna – wysoki próg stresu i frustracji – umiejętność działania w sytuacjach

trudnych

– bariery – optymizm i aktywność – znajomość siebie – postawa abarietyczna

Źródło: opracowanie własne na podstawie Dobrołowicz (1995), s. 683; Gerpott, Kieser (2017), s. 147–166.

Wszystkie wyżej wymienione właściwości nadają kształt i charakter przedsię-biorczości, analizowanej jako proces tworzenia własnego przedsiębiorstwa. Deter-minują także podejmowanie różnorodnych działań przedsiębiorczych, ukierunkowa-nych na przetrwanie i rozwój jednostki.

Mając na względzie powyższe właściwości, a także biorąc pod uwagę zmien-ność i turbulentzmien-ność współczesnego otoczenia rynkowego, zasadne jest przepro-wadzenie w dalszej części rozważań analizy postaw przedsiębiorczych studentów w kontekście skłonności osób młodych do tworzenia przedsięwzięcia gospodarcze-go i świadomegospodarcze-go planowania tegospodarcze-go procesu w przyszłości.