Mimo, że firmy rodzinne, jak uważają badacze, przede wszystkim dążą do stabilności i przeciwstawiają się zmianom, to w zarządzaniu nimi należy zapewnić równowagę pomiędzy oczekiwaniami rodziny, a wymaganiami firmy. Jeżak podkreśla znaczenie kultury firmy i znaczenie rozwoju „wartości integrujących rodzinę z firmą oraz wykorzy-stujących atuty firmy rodzinnej, takie jak: stabilna struktura własnościowa, wysoki sto-pień identyfikacji z firmą, długofalowe inwestycje w zarządzanie firmą czy unikanie nadmiernie ryzykownych inwestycji” [Jeżak 2014, s. 18]. Jednak zamknięcie się w kręgu tradycyjnych, wypracowanych wartości może uniemożliwić firmie rozwój. Im silniejsza kultura, silniejsze wartości tym bardziej homofobiczna firma. Szlendak zwraca uwagę na zagrożenie wprost stwierdzając, że silne rodziny w których dominują silne więzi, a mło-dzi nie opuszczają jej po dorośnięciu nie świadczy o sile społeczeństwa. „Silne więzi w rodzinie (…) mogą indykatorem kłopotów w szerszych strukturach społecznych”
[Szlendak 2015, s. 400]. Interesujące wyniki na temat otwartości wobec zmian w firmach rodzinnych ujawniły się w badaniach Wacha [Wach 2014, ss. 183–184]. Przeciętny czas umiędzynarodowienia firmy rodzinnej, mierzony od momentu jej powstania, jest dłuż-szy niż w przypadku formy nierodzinnej, przeciętnie określa się ten czas na 9 lat. Posta-wa „born–global” jest również częściej spotykana w firmach nierodzinnych. Czy wysoka spójność, zamknięcie i wysoki kolektywizm członków rodziny może być tego przyczy-ną? Wiele wskazuje się na wysoką „konfliktogenność małych hermetycznych organiza-cji” [Klimek 2013, s. 176]. Wartości firmy rodzinnej przekazywane w procesie sukcesji z jednej strony powinny ją stabilizować, jednak z drugiej strony powinny uwzględniać swoistość współczesnych czasów i promować kulturowe otwarcie.
Kolejnym postulatem będzie zwrócenie uwagi zarządzających firmami rodzinnymi na promocję tych wartości, które służą budowaniu nowoczesnego społeczeństwa, jak: zaufanie, pracowitość, prawość czy przyzwoitość. Wartości rodzinne i biznesowefirmy są również transferowane do otoczenia, wpływają na społeczeństwo w makroskali, mogą wspierać współpracę, solidarność społeczną czy wzmacniać tolerancję. Właścicie-le firm rodzinnych, w których silnie przenikają się światy prywatny i zawodowy mają szczególny wpływa na usankcjonowanie i zinstytucjonalizowanie ważnych społecznie wartości z uwagi na realizowanie jednocześnie procesów zarządzania firmą i oddziały-wania wychowawczego na sukcesora.
Podsumowanie
W badaniach firm rodzinnych ukazujących specyfikę zarządzania tymi podmiotami istotny jest transfer rodzinnego przedsięwzięcia i wypracowanego bogactwa oraz ro-dzinnych i firmowych wartości w ręce sukcesora. Podkreśla się wagę dbałości o interesy rodziny, a skuteczność zarządzania taką firmą sprowadza się do sprostania oczekiwa-niom różnych grup interesariuszy w firmie rodzinnej. Szczegółowo analizuje się cykl życia organizacji i cykl życia rodziny oraz transfer własności. Analizy te odnoszą najczę-ściej do kulturowo tradycyjnych modeli rodzin (np. z dominującą rolą ojca–seniora) rzadziej uwzględniają specyfikę modeli modernistycznych (partnerskich, egalitarnych). Niewiele natomiast wiadomo o firmach prowadzonych przez rodziny funkcjonujące w oparciu o modele postmodernistyczne: patchworkowe, czy małżeństwa na odległość typu LAT (ang. living apart together). Tymczasem zmiany społeczne, demograficzne, kulturowe i technologiczne we współczesnym świecie wywołują zmiany w rodzinach, pośrednio oddziałując na kształt, funkcjonowanie i sposób zarządzania prowadzonych przez nie firm. W nowoczesnych modelach rodzin, które zarządzają rodzinnymi bizne-sami, mogą pojawić się inne wartości, które również mogą być przedmiotem transferu podczas sukcesji. Obok zapewnienia dobrobytu materialnego i pomnażania majątku, pojawić się mogą wartości i normy lansowane przez współczesną, (zachodnią) kulturę: samorealizacja sukcesora, pozostawanie w centrum uwagi (bycia celebrytą), życie w alternatywnych modelach rodziny i konsumpcyjne podejście do życia.
Niewątpliwie istotne pozostają wartości, które przyczyniają się do budowania fun-damentów dobrego społeczeństwa [Bogunia–Borowska 2015]. Klimek, który podnosi rolę wartości etycznych w działalności firm rodzinnych stwierdza: „Przestrzeganie okre-ślonych norm etycznych, odnoszących się do członka rodziny, partnera, kolegi, współ-pracownika i klienta (konsumenta) jest wartością nadrzędną, ponieważ zasady etyki
biznesowej i społecznej odpowiedzialności biznesu pozostają niezmienne” [Klimek 2015, s. 190]. Dlatego system wartości przekazywany w sukcesji, oparty przykładowo na wolności, tolerancji, szacunku dla pracy i ludzi, zaradności i uczciwości jest ważną od-powiedzialnością właścicieli wychowujących sukcesorów.„Podejmowane przez człon-ków rodziny i innych interesariuszy działania powinny współbrzmieć z założeniami współczesnego zarządzania, zwłaszcza dotyczącymi zagadnień społecznych. Oznacza to, że w centrum każdego rozumowania są ludzie, że efektywność działania musi re-spektować szacunek dla wartości ludzkich” [Klimek 2013, s. 181, za Penc 2007]. Zwróce-nie uwagi na problem odpowiedZwróce-niego wychowania sukcesorów oraz transferu uniwer-salnych wartości w zarządzaniu firmą rodzinną przyczyni się nie tylko do budowania rodzinnych wspólnot, ale również do stworzenia przestrzeni dla dobrych relacji między-ludzkich w procesie rozwoju firmy i stanowić może podwaliny dla harmonijnego życia społeczeństwa.
Bibliografia:
Bogunia–Borowska M. (red), (2015), Fundamenty dobrego społeczeństwa. Wartości, Wyd. Znak, Kraków.
Cudak H., (2010), Uwarunkowania międzypokoleniowego przekazu wartości w rodzinie, [w:] Muszyński W (red.), (2010), Wartości w rodzinie: ciągłość i zmiana, Wyd. Adam Mar-szałek, Warszawa.
Cudak S., (2010), Przekaz systemu wartości w środowisku rodzinnym, [w:] Muszyński W (red.), (2010), Wartości w rodzinie: ciągłość i zmiana, Wyd. Adam Marszałek, Warszawa.
Encyklopedia PWN, (2006), PWN, Warszawa.
Doniec R., (2013), Rodzina polska jako środowisko życia i wychowania w XXI wieku –
indy-widualne doświadczenia i interpretacje, [w:] “Horyzonty wychowania”, Akademia
Igna-tianum w Krakowie, 2013, vol.12, No 24.
Fleming Q.R., (2006), Tajniki przetrwania firmy rodzinnej. Jak uniknąć siedmiu grzechów
głównych, Helion. Gliwice.
IFR, Ulotka informacyjna, 2015.
Jabłoński D., Ostasz L., (2001), O rodzinie, małżeństwie, kohabitacji i konkubinacie.
Per-spektywa antropologii kulturowej i ogólnej, Adiaphora, Olsztyn.
Jabłoński D., Ostasz L.,(2006), Mapa wzorców kulturowych, Adiafora, Olsztyn.
Jeżak J., (2014), Przedsiębiorczość rodzinna na świecie – rola i znaczenie oraz cechy
specy-ficzne, [w:] Przedsiębiorstwa rodzinne w Polce, znaczenie ekonomiczne oraz strategiczne problemy rozwoju, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Klimek J., (2014), Etyka w przedsiębiorstwach rodzinnych, [w:] Sobiecki R.,(red.),
Przedsię-biorstwo rodzinne w gospodarce globalnej, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna
Koładkiewicz I., (2015), System nadzoru w firmie rodzinnej, Poltext, Warszawa. Kosewski M., (2008), Wartości, godność i władza, Vizja Press &IT, Warszawa.
Kotowska I.E., (2009), Zmiany aktywności zawodowej kobiet, a modele rodziny w Europie, [w:] Sikorska M., Być rodzicem we współczesnej Polsce. Nowe wzory w konfrontacji z
rze-czywistością, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Krajenta–Kopeć A., (2014), Zarządzanie zasobami ludzkimi w firmie rodzinnej, [w:] Jeżak J., Przedsiębiorstwa rodzinne w Polce, znaczenie ekonomiczne oraz strategiczne problemy
rozwoju, Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Kubicki P., (2009), Przemiany ojcostwa we współczesnej Polsce, [w:] Sikorska M., Być
rodzi-cem we współczesnej Polsce. Nowe wzory w konfrontacji z rzeczywistością, Wyd.
Uniwersy-tetu warszawskiego, Warszawa.
Łaciak B. (2011), Obraz świata i dzieciństwa w podręcznikach szkolnych, [w:] Łaciak B. (red.), Nowe społeczne wymiary dzieciństwa, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa. Łaciak B. (2011), Komercyjne przemiany współczesnego dzieciństwa, [w:] Łaciak B. (red.),
Nowe społeczne wymiary dzieciństwa, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa.
Machtyl K., (2010), Pierwszy nauczyciel. Rodzina jako drogowskaz w procesie partycypacji
w kulturze, [w:] Muszyński W., Wartości kulturowe w rodzinie: założenia, realia i egzempli-fikacje, wyd. Adam Marszałek, Toruń
Marzec H. (2006), Dobrobyt materialny szansą czy zagrożeniem wychowania w rodzinie, Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, Piotrków Trybunalski.
Mead M., (1978), Kultura i tożsamość. Studium dystansu międzypokoleniowego, PWN, Warszawa.
Mec A., (2010), Wartości przekazywane przez współczesnych dziadków, [w:] Muszyński W (red.), 2010, Wartości w rodzinie: ciągłość i zmiana. Wyd. Adam Marszałek, Warszawa. Miluska J., (2014), Kulturowa różnorodność rodziny, [w:] Janicka I. Liberska H., (red.)
Psy-chologia rodziny, PWN, Warszawa.
Misiewicz M., (2015), Rodzina „pokolenia sieci”, [w:] Zimny J.(red.),(2015), Rodzina.
Fun-damenty i pedagogika, KUL w Lublinie, Stalowa Wola.
Pabjan B., (2014), Rodzina i biznes rodzinny, [w:] Safin K., Pluta J., Pabjan B., (2014),
Stra-tegie sukcesyjne polskich przedsiębiorstw rodzinnych, Difin, Warszawa.
Piątkowska T.B., (2014), Cyfrowi tubylcy i cyfrowi emigranci. Pytania o drogi wychowania, [w:] Gładysz E. (red.) Młode pokolenia wobec zagrożeń współczesnego świata, Wyd. Studio Poligraficzne Edytorka, Warszawa.
Pietruszka L., (2015), Wychowanie dzieci w rodzinach ubogich, Wydawnictwo KUL, Lublin. Pluta J., (2014), Sytuacja sukcesji, [w:] Safin K., Pluta J., Pabjan B.,(2014),Strategie
Safin K., (2015), Potencjał sukcesyjny polskich przedsiębiorstw rodzinnych, [w:] Marjański A., Contreras–Loera R. (red.), ”Przedsiębiorczość i Zarządzanie” Tom XVI, z.7, cz.1., Wyd. SAN, Łódź.
Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny, (2008), PWN, Warszawa.
Stachowicz–Stanusch A., (2007), Potęga wartości. Jak zbudować nieśmiertelną firmę, Wyd. Helion, Gliwice.
Sułkowski Ł. (red.), (2005), Determinanty rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce, Toruń. Sułkowski Ł., Marjański A., (2011), Firmy rodzinne. Jak osiągnąć sukces w sztafecie
poko-leń, WydawnictwoPoltext, Warszawa.
Surdej, A., Wach K., (2010), Przedsiębiorstwa rodzinne wobec wyzwań sukcesji. Difin, Warszawa. Szczepański, J, (1972), Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa.
Szlendak T., (2015), Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie, PWN, Warszawa. Trąbka A., (2014), Tożsamość rekonstruowana. Znaczenie migracji w biografiach Third
Culture Kids, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa.
Wach K., (2014), Familiness and BornGlobals: RapidInternationalisationamongPolish
Fami-ly Firms, [in:] Journal of Intercultural Management, vol. 6, no. 3, September 2014.
Więcek–Janka E., (2013), Wiodące wartości w zarządzaniu przedsiębiorstwami rodzinnymi, nr 488 Rozprawy, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań.
Więcek–Janka E., (2015), Bariery w procesie sukcesji w opinii sukcesorów firm rodzinnych
(wyniki badań), [w:] Marjański A., Contreras–Loera R. (red.), ”Przedsiębiorczość i Zarzą-dzanie” Tom XVI, z.7, cz.1. Wyd. SAN, Łódź.
PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE
Wydawnictwo SAN | ISSN 1733-2486 Tom XVII | Zeszyt 6 | Część III | ss. 123–130
Ewa Mazur–Wierzbicka
|ewa.mazur–wierzbicka@wp.plUniwersytet Szczeciński